تهران و واشنگتن در وضعیت رصد و تعلیق

در ایران فعلا بند همه ارکان از اقتصاد و سیاست و دیپلماسی به مذاکره گره خورده و البته فضا نیز فعلا چنان مه آلود و غبارگرفته است که تعیین وضعیتی برای هیچ چیز به درستی وجود ندارد. فضایی مه آلود که در آن انواع اظهارات درباره امکان یا عدم امکان مذاکره در جریان بوده و حالا حتی یک گزینه تازه همزمان با امضای فرمان تازه ترامپ نیز به آن اضافه شده است و آن هم امکان دیدار و ملاقات مستقیم میان رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ و مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران است.

البته همه این رایزنی‌ها اکنون در شرایطی رخ می دهد که فعلا گویا تهران و واشنگتن فقط مشغول رصد یکدیگر هستند و هنوز هیچ نشان عملی و اقدام قاطعی از یافتن روزنه امکان گفت‌وگوی تازه و یا حتی دورنمایی از زمان بندی برای گفتگو و مذاکره  دیده نمی شود.

گویا که اساسا فعلا هر دو در توقفی معنادار و در  توافقی نانوشته در حال سبک و سنگین یکدیگر هستند. در همین حال عجیب تر اما اظهارات مقام‌های دو طرف نیز پر از تعارض است؛ گاه بهم چراغ سبز و گاه چراغ قرمز نشان می دهندو ترامپ در حالی از تماس و دیدار با دولت ایران سخن می گوید که وزیرخارجه دولتش امکان هر مذاکره با جمهوری اسلامی را از اساس رد می کند.

دستور فشار حداکثری همزمان با تمایل به دیدار و گفتگو

لزوم مذاکره برای طرفین نیز اما در شرایطی رخ می دهد که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا روز سه شنبه در حالی دستوری تازه برای سیاست «فشار حداکثری» بر ایران صادر کرد که همزمان با آن گفت مایل به دیدار و گفتگو با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران است تا تهران را ترغیب کند دست از تلاش برای رسیدن به سلاح هسته‌ای بردارد.جالب تر این بود که ابراز تمایل برای دیدار در شرایطی رخ می داد که ترامپ تاکید داشت دستور او در قبال ایران بسیار سختگیرانه است و گفت: «حق ما است که از فروش نفت ایران جلوگیری کنیم.»

البته اشاره ترامپ به مساله مردد بودن او نیز نشان می دهد که در میان اعضای کابینه و اطرافیان ترامپ در مورد فشار حداکثری و یا اساسا مدل برخورد با ایران دودستگی وجود دارد. کما این که ترامپ با بیان این که برای صدور دستور فشار بر ایران مردد بوده ابراز امیدواری کرد که نیازی به استفاده از این دستور نباشد.

در واقع ترامپ دستوری را اکنون امضا کرده که خود می گوید امیدوار است که ناچار به استفاده از آن نباشد و در مقابل همزمان با امضای همان دستور می گوید امیدوار است با مسعود پزشکیان نیز دیدار کند.

ترامپ می گوید خودش تماس می گیرد!

در همین حال اما رویترز نیز در گزارشی اهداف دستور یاد شده را مسدود کردن همه راه‌های دستیابی ایران به سلاح اتمی و به صفر رساندن صادرات نفت این کشور عنوان کرد. این گزارش تاکید دارد که ترامپ به وزیر خزانه‌داری آمریکا ماموریت داده تا «فشار اقتصادی حداکثری» بر ایران را اعمال کند که شامل تحریم‌ها و اجرای مکانیسم‌هایی برای افرادی است که تحریم‌های موجود را نقض می‌کنند. اما در همین حال که دستور فشار اقتصادی حداکثری بر ایران توسط ترامپ امضا شده ، دیروز در دیدار با نتانیاهو ، او به ناگاه از تماس با دولت ایران سخن گفت و به ناگاه درخصوص تماس با ایران و مذاکرات احتمالی گفت: خودم با آ‌ن‌ها تماس می‌گیرم.

رئیس‌جمهوری آمریکا در پاسخ به این سوال که آیا برای شروع مذاکرات، با ایرانی‌ها درباره نوعی توافق تماس گرفته‌اید؟ گفت: من با آن‌ها تماس می‌گیرم، برایم مهم نیست که آن‌ها تماس بگیرند یا من بگیرم. ترامپ همچنین افزود: بسیاری از افراد می‌گویند بگذار آن‌ها تماس بگیرند؛ برای من این مهم نیست.

تناقض در دستورات و گفته‌های ترامپ اما در میان ناظران آمریکایی و حتی موافقان توافق و گفتگو نیز واکنش‌های جدی در پی داشت و البته این تنها موضع عجیب ترامپ نبود ، وقتی او ساعت 6 صبح به وقت واشنگتن در شبکه اجتماعی شخصی خود اظهاراتی را خطاب به ایران منتشر کرد و نوشت: من می خواهم ایران کشوری بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نمی تواند سلاح هسته ای داشته باشد. گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ایالات متحده، با همکاری اسرائیل، ایران را به قلع و قمع می‌کند، بسیار اغراق‌آمیز هستند. من توافق صلح هسته‌ای تأیید شده را ترجیح می‌دهم که به ایران اجازه رشد و شکوفایی مسالمت‌آمیز را می‌دهد. ما باید فوراً کار روی آن را شروع کنیم و وقتی خاورمیانه امضا و تکمیل شود، جشن بزرگ خاورمیانه برگزار کنیم. این اظهارات تازه ترامپ برای بسیاری با شگفتی همراه شد که آیا او در کاخ سفید متنی را امضا کرده که به آن باور ندارد و همه تلاشش برای مذاکره و گفتگو با ایرانی‌هاست؟

    ظاهرا ایران و آمریکا فعلا در توقفی معنادار و در توافقی نانوشته در حال سبک و سنگین یکدیگر هستند. در همین حال اظهارات مقام‌های دو طرف نیز پر از تعارض است؛ گاه به هم چراغ سبز و گاه قرمز نشان می‌دهند. برای مثال ترامپ در حالی از تماس و دیدار با دولت ایران سخن می‌گوید که وزیر خارجه دولتش امکان هر مذاکره با جمهوری اسلامی را از اساس رد می‌کند

دیداری که برنامه‌ریزی نشده اما ممکن است رخ بدهد!

در این بین اما اظهارات معاون اول رئیس جمهوری ایران بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفت. محمدرضا عارف دیروز و در حاشیه دولت و میان خبرنگاران در خصوص احتمال دیدار ترامپ و پزشکیان گفت دیدار دو انسان غیر ممکن نیست اما امروز در دستور کار نیست. 

هر چند برای بخش زیادی از رسانه‌های داخلی بخش دیدار ناگهانی میان دو شخص مورد توجه ویژه قرار گرفت اما توجه رسانه‌های جهانی به بخش دیگری از اظهارات عارف به عنوان معاون اول رئیس جمهور جلب شد زمانی که گفت :«راهبرد نظام ایران در همه بخش‌ها به خصوص بخش‌های دفاعی، راهبرد شفافی بوده است و می‌توان گفت این راهبردها راهبردهای باثبات و دائمی است. ما در خصوص سلاح هسته‌ای فتوا داریم، فتوا هم برای مسلمان و به خصوص شیعه سخن آخر است که استفاده از فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز هسته‌ای ممنوع است ما در این مسیر راهبردمان مشخص است. اگر ترامپ اعتقاد دارد که ایران نباید وارد فضای سلاح هسته‌ای شود، این راهبرد دائمی ایران است؛ رئیس جمهور آمریکا خیالش راحت باشد زیرا ما در این زمینه فتوا دادیم و در این راهبرد بحثی نداریم.»

پالس مثبت ایران با تاکید بر این که در پی سلاح هسته‌ای نیست 

در واقع بسیاری این سخنان عارف را در راستای پالس‌هایی برای دولت آمریکا دانستند که آن چه برای طرف آمریکایی مهم است و ترامپ بر ان تاکید کرده اساسا در دستور کار همیشگی جمهوری اسلامی ایران بوده است.

    ممکن است با تماس مستقیم تهران و واشنگتن نیز همه اختلاف‌ها به یکباره مرتفع نشود؛ اما می‌تواند به انعطاف‌پذیری طرف‌ها در مذاکره منجر شود و شاید با همین دلیل است که ترامپ ضمن امضای فرمان فشار حداکثری، در مقابل بر دیدار مستقیم و حتی تماس تلفنی شخص خود با تهران تأکید کرد

کما این که در ادامه همین روند سید عباس عراقچی ، وزیر خارجه ایران نیز در حاشیه نشست دولت و در حیاط پاستور بر همین مساله تاکید کرد.

چنان چه سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به امضای فرمان بازگرداندن سیاست «فشار حداکثری» توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اظهار داشت که این سیاست تجربه‌ای شکست‌خورده است و امتحان مجدد آن نتیجه‌ای نخواهد داشت. عراقچی خاطرنشان کرد: «اگر موضوع اصلی این است که ایران دنبال سلاح هسته ای نرود که این قابل حصول است و چیز مشکلی نیست. مواضع ایران مشخص است و عضو ان پی تی است و فتوای رهبری نیز وجود دارد که تکلیف را برای ما مشخص کرده است..»

او البته به تأکیدات ترامپ در مورد تصمیم جدیدش اشاره کرد و گفت که ترامپ هنگام امضای این دستور، از این اقدام خوشحال نیست و امیدوار است نیازی به اجرای آن نباشد. 

در واقع شاید اکنون بتوان روند پیش رو را این گونه ارزیابی کرد که به طور آشکار دو مقام رسمی و مهم کشور یعنی معاون اول رئیس جمهوری ایران و وزیر خارجه کشور در حال فرستادن پالس‌های مثبت درباره وضعیت پیش رو میان تهران و واشنگتن هستند؛ و مهم ترین این که اگر آمریکایی‌ها نگران برنامه هسته ای ایران هستند ، این نگرانی بی دلیل است چون ایران اساسا در پی بمب هسته ای نبوده است.

در این بین اما پرسش مهم این است که این وضعیت ژلاتینی و معلق کنونی تا کی و کجا ادامه خواهد یافت؛ درحالی که زمان هر روز تنگ‌تر از گذشته می‌شود.

گویا نزد دولتمردان تهران این باور برجسته است که واشنگتن با ایجاد موازنه نابرابر در دو طرف میز گفت‌وگو را خواستار است. 

در واقع واشنگتن می‌خواهد الگویی از مذاکرات قدرت محور را اجرا کند که در آن هرکه قدرتمند‌تر، بهره‌مندتر است. در مقابل این شرایط اما تهران اختلافاتش با تمام غرب را تلفیقی از مسائل حقوقی، سیاسی، امنیتی و حیثیتی تعریف کرده است. این همان مرحله ای است که برای تفکیک مذاکره با غرب از مذاکره با آمریکا اهمیت دیدار مستقیم ترامپ و دولتمردان ایران یا تماس مستقیم میان تهران و واشنگیتن برجسته می شود چرا که تفاوت میان فهم دو مدل از اختلافات مابین طرفین را روشن تر می کند.

از سوی دیگر حتی ممکن است با دیدار مستقیم یا تماس مستقیم میان تهران و واشنگتن نیز همه اختلاف‌ها به یکباره مرتفع نشود اما می تواند به انعطاف‌پذیری طرف‌ها در مذاکره و ایجاد بستر لازم را برای گشودن روزنه‌های تازه در توافق‌های بعدی شاید منجر شود.  شاید با همین دلایل است که حالا ترامپ در حالی که فرمان فشار حداکثری دو را امضا می کند در مقابل ابراز امیدواری می کند که مجبور به اجرای آن نشود و بر دیدار مستقیم و حتی تماس تلفنی تاکید می کند. حالا با این شرایط توپ این بازی در زمین تهران است و باید دید با همه استقبال‌ها و گمانه زنی درباره دیدارها چقدر امکان مذاکره در راستای منافع ملی کشور وجود خواهد داشت.