روزنو :آیا کاربران برای استفاده از اینترنت باید مجوز بگیرند؟ با روی کار آمدن مجلس یازدهم و دولت سیزدهم نگرانی‌ها از محدودیت اینترنت با اسم «صیانت از فضای مجازی»، «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اطلاعات» افزایش پیدا کرد، به‌گونه‌ای که با اعلام هر خبری درباره کاهش سرعت اینترنت در کشور، احتمال عملی شدن این طرح‌ها به ذهن می‌رسد. باوجودآنکه بسیاری از طرفداران این‌گونه طرح‌ها می‌گویند در کسب‌وکار و استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی تغییری رخ نخواهد داد اما اظهارات چند نفر از حامیان و افراد مؤثر در تدوین این طرح‌ها نگرانی‌ها را دوچندان می‌کند؛ بر اساس گفته‌هایشان، اینکه هر کاربر برای استفاده از اینترنت نیاز به مجوز رسمی از دستگاه‌های مختلف داشته باشد بعید به نظر نمی‌رسد.

اینترنت ملی به دنبال چیست؟

با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی امید حامیان محدودسازی اینترنت افزایش پیدا کرد. هرچند وقت یک‌بار کاربران از گوشه نقاط کشور از کاهش سرعت اینترنت خبر می‌دهند. نمونه این موضوع کاهش سرعت اینترنت و قطع آن در برخی از نقاط تهران بود که هفته گذشته رخ داد. البته عیسی زارع پور وزیر ارتباطات دولت رئیسی در اینستاگرام علت این موضوع را قدیمی بودن و فرسودگی کابل‌های برق داخلی مرکز مخابراتی انقلاب اعلام کرد و گفت که این مشکل رفع شده و همه ارتباطات به حالت پایدار درآمده است؛ اما هم‌زمان شدن آن بعد از سفر عیسی زارع پور وزیر ارتباطات به روسیه، بسیاری را به گمانه‌زنی انداخت که محدودسازی اینترنت احتمالاً وارد فاز عملیاتی شده است. به‌خصوص آنکه وزیر ارتباطات دولت رئیسی وعده داده است که امسال ۷۰درصد شبکه ملی اطلاعات امسال اجرایی شود. حتی این گمانه مطرح شد که برخلاف تصورهای قبلی از جایگزین شدن اینترنت چینی با اینترنت کشور، پای روس‌ها در میان است. زارع‌پور که برای دیدار با همتایان روسی در مرکز ملی راهبری ارتباطات، فناوری اطلاعات و رسانه‌های جمعی روسیه راهی مسکو شده بود، در جریان سفر خود اعلام کرد: «در شرایط تحریم لازم است از سیستم‌‌عامل‌ها و اپلیکیشن‌های غربی فاصله گرفت و وابستگی به محصولات آن‌ها را از بین برد. برای رسیدن به این هدف، تهران و مسکو قرار است در توسعه‌ «نرم‌افزار استراتژیک مدیریت پایگاه داده» (DBMS) سرمایه‌گذاری کنند.»

یک قسمت کم‌هزینه از محدودسازی اینترنت اجرا شد

چند روز پس‌ازاین سفر، بزرگ‌ترین موتور مرورگر روسیه به نام «یاندکس» که از سال 94 گذشته در ایران فیلتر بود، رفع فیلتر شد. این در حالی است که پیش از آن جستجوی امن گوگل برای کاربران ایرانی فعال و اجباری شده‌ بود. میلاد نوری، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات فعال شدن جستجوی امن در گوگل را یک قسمت از محدودیت‌های کم‌هزینه برای دولت و وزارت ارتباطات می‌داند و می‌گوید: «برای فعال کردن جستجوی امن، دیان اس هایجکینگ اتفاق افتاده است. این مهم به این معناست که کاربر می‌خواهد مثلاً سرویس گوگل را فراخوانی کند، به‌جای اینکه به دی ان اس گوگل مستقیم وصل شود، به دی ان اسی که شرکت زیرساخت تشخیص می‌دهد، وصل می‌شود. این‌یکی از ساده‌ترین استفاده‌هایش است ولی در آینده می‌توان استفاده‌های مختلفی از آن کرد.»

نایب‌رئیس مجلس: استفاده از اینترنت سن مجاز خودش را دارد

از طرف دیگر اظهارات حامیان طرح صیانت دراین‌باره بر نگرانی‌ها دامن می‌زند. علی نیکزاد، نایب‌رئیس مجلس یازدهم درباره بحث فیلترینگ فضای مجازی و ضرورت ایجاد اینترنت امن می‌گوید: هیچ‌وقت هیچ‌یک از اعضا در مجلس به دنبال مباحث فیلترینگ نبود اما هیچ رخداد اجتماعی بدون قانون نمی‌تواند شکل بگیرد. حتی اگر قانون بد باشد باید قانونی شکل بگیرد. او گفته: در هیچ کجای دنیا بدون قانون پیش نمی‌رود، نیازمند مدیریت حاکمانِ و جهادی است. مدیریت مجازی در دست کسانی است که حکمرانی بی‌نظیری را که نه غربی و شرقی است و در جمهوری اسلامی ایران جریان دارد، برنمی‌تابند. او همچنین گفته: نظر ما داشتن اینترنت اخلاق‌مدار بر مبنای ارزش‌های اسلامی است. این فیلترینگ نیست. در دنیا هم تجربه‌شده است. استفاده از اینترنت سن مجاز خودش را دارد.

در آمریکا برای اینترنت گرفتن باید گواهینامه گرفت

روح‌الله مومن نسب، دبیر کل جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی که قبلا به خاطر اعتراف به فعالیت در توییتر با حساب‌های کاربری جعلی جنجال‌هایی به پا کرده بود، حالا نیز مدعی شده است: در آمریکا اگر کسی بخواهد برای خانه‌اش اینترنت بگیرد باید ابتدا دوره‌های آموزش مجازی ببیند و سپس گواهینامه استفاده از اینترنت را دریافت کند.

ایجاد تفاوت بین کاربران استفاده از اینترنت

این اظهارات شاید در وهله اول شوخی به نظر برسد اما وقتی طرفداران صیانت خود را جدی نشان می‌دهند بر نگرانی‌ها دامن می‌زند و این سؤال را ایجاد می‌کند که آیا می‌توان روزی را پیش‌بینی کرد که در ایران هم برای استفاده از اینترنت باید مجوز گرفت؟ شاید اصلاً این گام در مرحله اجرا قرارگرفته است؛ چراکه چندی پیش جواد حسینی کیا، عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای از رفع فیلترینگ اینترنت برای اساتید دانشگاه‌ها خبر داد و گفت: در حال برداشتن فیلترینگ اینترنت برای اساتید و اعضای هیات علمی برخی دانشگاه‌های خاص هستیم. این طرح در مقطعی کوتاه و به شکل آزمایشی اجرا می‌شود. او ادامه داده است که در گام بعدی، این طرح برای اساتید کل دانشگاه‌های کشور اجرا خواهد شد و اینترنت بدون فیلتر در داخل دانشگاه‌ها در دسترس اساتید قرار می‌گیرد.

ایرانیان زیر سن قانونی در نظر گرفته شده‌اند

بر این اساس این طرح به تعبیری افراد جامعه به‌جز برخی گروه‌های خاص را زیر سن قانونی در نظر گرفته است و دور از ذهن به نظر نمی‌رسد که گام نخست محدودیت اینترنت، با تفاوت قائل شدن بین کاربران باشد. این قبیل اقدامات اما حتی در مجلس انقلابی نیز مخالفانی دارد. جلال رشیدی کوچی با ابراز مخالفت در خصوص فعال شدن جستجوی امن گوگل در ایران، می‌گوید: «وزیر ارتباطات گفته‌ خواسته عموم جامعه بوده است، اما به باور من درباره این موضوع توجیه نامناسبی است. بالاخره جستجوی امن، یک گزینه‌ای است که به‌صورت اختیاری در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و خانواده‌ها می‌توانند آن را فعال کنند. با این هدف که از انحراف فرزندانمان جلوگیری کنیم، بالاجبار این گزینه را برای همه فعال کنیم، دقیق و درست نیست.» او ادامه می‌دهد: «اینکه تمام ایرانیان را زیر سن قانونی در نظر بگیریم و این گزینه را فعال کنیم قطعاً باعث تقویت استفاده از راه‌های دور زدن امن اینترنت و استفاده از فیلترشکن‌ها می‌شود.»

استفاده از اینترنت «مجوز» می‌خواهد؟

غلامرضا نوری قزلجه نماینده بستان‌آباد در مجلس یازدهم هم می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد نزدیک به ۸۰درصد ایرانی‌ها فیلترشکن و وی‌پی‌ان روی گوشی‌های خودشان نصب کرده‌اند و این آمار دقیقاً در کشورهای اتحادیه اروپا زیر ۱۰درصد است. مفهومش چیست؟ امروز به خاطر اینکه فرزندان بخواهند از بسیاری از برنامه‌های عادی هم استفاده کنند مجبورند «فیلترشکن» و «وی پیان» داشته باشند و وقتی این امکان روی گوشی فرزند شما نصب است هر لحظه می‌تواند به سایت‌هایی برود که اساساً حتی در کشورهای خارجی هم این سایت‌های غیراخلاقی فیلتر هستند! در واقع ما عملاً داریم خودمان فرزندان و جوانمان را در معرض همان تهدیدها قرار می‌دهیم.

ارتباط طرح صیانت با ترور شهید فخری زاده ممکن است؟

اما گذشته از این اظهارنظرها، اجرایی شدن محدودیت‌ها با اسم رمزهایی مثل صیانت، اینترنت ملی و ... بسیار جدی به نظر می‌رسد، خصوصاً آنکه رئیس مجلس موسوم به انقلابی خود از طرفداران طرح صیانت است. محمدباقر قالیباف رئیس روز پنج‌شنبه در اظهارات عجیبی ترور شهید محسن فخری زاده را به فضای مجازی ارتباط داده و گفته: در صورت بی‌قانونی در فضای مجازی، منافقین به اقتصاد و زندگی مردم ضربه خواهند زد. شهید فخری‌زاده از طریق همین فضای مجازی و سیستم‌های ارتباطی به شهادت رسید. این اظهارات قالیباف در حالی است که بسیاری معتقدند آنچه باعث ترور شهید فخری زاده شد، کم‌کاری و بی‌توجهی دستگاه‌های رسمی است. نام او رسما از سوی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل، علناً از او به‌عنوان «مغز متفکر برنامهٔ هسته‌ای ایران» نام‌برده بود. بهمن 99، محمود علوی وزیر پیشین اطلاعات گفت که وزارت اطلاعات از دو ماه قبل درباره برنامه‌ریزی برای ترور محسن فخری‌زاده هشدار داده بود و حتی ۵روز پیش از ترور، مکان وقوع ترور را اطلاع داده بود اما وزارت اطلاعات، زمان ترور را نمی‌دانسته است. اینکه قالیباف کم‌کاری دستگاه‌های حکومتی را بر گردن فضای مجازی مورداستفاده مردم می‌اندازد حاکی از هشدار جدی برای مردمی است که در اوضاع سخت اقتصادی یک گوشی هوشمند تهیه می‌کنند تا در این فضا حضورداشته باشند. هرچند حکومت تاکنون در طرح‌هایی مثل مقابله با ویدئو، جمع‌آوری ماهواره و فیلترینگ اینترنت موفق نبوده است اما از آنجایی این بار کنترل اصلی گردش اطلاعات را در اختیار خود دارد می‌تواند شبکه اینترنت را هر طور که می‌خواهد در اختیار جامعه بگذارد و یا در طوری آن را توزیع کند که فقط کاربرانی که به صلاح می‌داند از آن بهره‌مند شوند.