شرع در امر به معروف، حکم به زور و اجبار ندارد

روزنو :انتشار فیلم کوتاهی از التماس های مادری نگران در مقابل ون گشت ارشاد خبر ساز شد. ضابطین امر به معروف، دختر بیمار این زن را بازداشت کردند. راننده درحالیکه مادر نگران خود را مقابل ون گشت ارشاد سپر کرده بود، بی توجه به پریشانی این زن تلاش می کرد به راه خود ادامه دهد. انتشار گسترده این تصاویر موجی از انتقاد ها و واکنش های کاربران و چهره های سیاسی و هنری و فعالان اجتماعی متوجه گشت ارشاد و وظیفه ذاتی این مجموعه یعنی امر به معروف و نهی از منکر شد. ستاره صبح برای بررسی ابعاد دینی این موضوع گفت و گویی با حجت الاسلام سید ابوالفضل موسویان، عضو مجمع محققین حوزه علمیه قم انجام داده که در ادامه می خوانید:

اصل هشتم قانون اساسی با توجه به مساله مهم امر به معروف و نهی از منکر این امور را شایسته برخورد قهری نمی بیند. دستور شرع در این موارد چیست؟

مساله حجاب یکی از دستورات ضروری دین اسلام است و در قران با صراحت به موضوع رعایت حجاب توسط بانوان مسلمان اشاره شده است و در لزوم حجاب بحثی وجود ندارد.

اما مساله اینجا است که در یک جامعه مدنی باید به این نکته توجه کرد که خواسته مردم چیست و آیا می توان این حکم شرعی را به صورت اجبار درآورد یا نه؟! آیا می توان برای اجبار در رعایت حکم شرع با مردم برخورد تندی داشت یا نه؟!

مساله نه در مورد اثبات این حکم شرعی، بلکه در این مورد است که آیا می توان مردم را به رعایت حکم شرع مجبور کرد یا نه؟!

این حکم شرعی به شکل ماده ای قانونی در آمده است و از این رو شاهد اجبار و برخورد حاکمیت با پدیده بدحجابی و بی حجابی هستیم. ولی از نظر شرعی ما دستوری نداریم که بگوید وظیفه حکومت برخورد با بی حجابی و اجبار در رعایت حجاب است.

در تاریخ اسلام آمده است که غیر مسلمانان در دوران پیامبر ص حجاب نداشتند و هیچ الزامی برای رعایت حجاب توسط این گروه ها وجود نداشت. همچنین در دوران پیامبر و ائمه دستور و فرمانی برای برخورد با بد حجابی و مراعات اجباری این مساله وجود ندارد.

بین امر به معروف آن طور که دین دستور می دهد و امر به معروف آن طور که ضابطین در جامعه انجام می دهند چه تفاوتی وجود دارد و اساسا شرایط امر به معروف و نهی از منکر از نظر اسلام چیست؟

امر به معروف و نهی از منکر در فقه شرایطی دارد که برخورد های خارج از این شرایط را نمی توان در چهارچوب امر به معروف و نهی از منکر دانست. سنجیدن شرایط در امر به معروف بسیار مهم است.

یکی از مسائل مهم این است که آن کسی امر به معروف و نهی از منکر می کند باید معروف و منکر را بشناسد و عالم بر این مسائل باشد. از این رو امر به معروف و نهی از منکر کار هر کسی و وظیفه هر رهگذری نیست.
مساله مهم بعدی این است که باید هنگام امر به معروف و نهی از منکر موقعیت افراد سنجیده شود. آیا این لحظه زمان مناسبی برای امر به معروف است یا نه؟! آمر نمی تواند در ملاعام و در مقابل چشم مردم و یا با هر لحنی فردی را به معروف امر کند.

از جمله دیگر شرایط امر به معروف سنجیدن این نکته است که آیا در این لحظه امر به معروف اثر مثبتی خواهد داشت یا نه؟! اگر فرد در شرایطی قرار دارد که حرف زدن با او هیچ تاثیری نخواهد داشت و یا حتی می تواند اثرات سویی داشته باشد، باید از این کار خودداری کرد.

نکته مهم دیگر احتمال ایجاد برخورد و درگیری است که در چنین شرایطی تکلیف امر به معروف از آمر ساقط می شود. در شرع دستوری مبنی بر توسل به زور در امر به معروف وجود ندارد به ویژه در مورد افراد عادی که حق ندارند به بهانه امر به معروف و نهی از منکر با آن ها درگیر شوند.

چرا همواره برخورد با مساله حجاب جدی تر از برخورد با سایر احکام دین مثل ربا بوده، آیا توصیه دین در مورد حجاب سختگیرانه تر است؟
من حاکمیت را به مطالعه نهج البلاغه ترغیب می کنم. باید توجه کنیم پیامبر و ائمه در خصوص جامعه چه حساسیت هایی داشتند؟ پیامبر بنیان گذار جامعه اسلامی بود، جامعه اسلامی که امروز متولد نشده!
مدت زیادی از اعیاد با شکوه غدیر نگذشته است. اگر ما حضرت علی ع را به عنوان الگوی خود قبول داریم و ادعا می کنیم در تلاش برای برقراری حکومت عدل او هستیم، باید به نهج البلاغه توجه کنیم.

آنچه از نظر امیرالمومنین مورد توجه بود، مساله بیت المال است. عدالت مد نظر حضرت علی ع بود. مبارزه با ثروت اندوزی و خشم در برابر رباخواری ویژگی حضرت امیر ع بود. بردباری در برابر مخالفان خصوصیت حضرت بود.
نگرانی پیامبر و امام علی حول این مسائل بود. کاملا مشخص است که از دید اولیای خدا چه مسائلی مهم است. حاکمان باید به چه موضوعاتی توجه کنند. اگر حاکمیت بتواند در جامعه عدالت برقرار کند بسیاری از مسائل حاشیه ای برطرف می شود.

با توجه به این نکات نمی توان برخورد‌های قهری امروز را در چهارچوب امر به معروف و نهی از منکر دانست. تاثیر این برخورد ها را با مساله حجاب چگونه می بینید؟

براساس تجارب گذشته می توانیم به نتیجه پی ببریم. از ابتدای جمهوری اسلامی بنا را بر این گذاشته ایم که زنان و دختران باید حجاب را رعایت کنند و به این منظور در مدارس و ادارات و در سطح جامعه ناظرینی از جمله گشت ارشاد را قرار داده ایم.

اگر این روند موثر بود، باید وضعیت حجاب در جامعه بهتر از قبل می شد اما با وجود بسیج کردن همه امکانات و در اختیار داشتن رسانه های فراگیری مثل رادیو، تلوزیون، تریبون های نماز جمعه و... باز امروز با بررسی دهه های گذشته متوجه روندی منفی در امر رعایت حجاب در سطح جامعه هستیم.
برخورد در مورد حجاب تا اینجا اثر منفی و نتیجه ای معکوس داشته است.