مروری بر اعتراضات پرستاران و دلایل آن در ماه‌های گذشته

«یک ساعت کار پرستاری = یک عدد چوب بستنی». این جمله تصویر یکی از پلاکاردها در دست پرستاران معترض در روزهای گذشته بود؛ مشتی نشانه خروار. چکیده آنچه پرستاران را جان‌به‌لب کرده و حالا دیگر کار از کار اعتراضات موقتی از این بیمارستان و آن بیمارستان گذشته است. واخواهی آنها، این روزها متشکل‌تر از همیشه شهر‌به‌شهر را درنوردیده و دیگر به قول دبیرکل خانه پرستار، اعتراض صنفی به یک مسئله سیاسی تبدیل شده است.

شرق: «یک ساعت کار پرستاری = یک عدد چوب بستنی». این جمله تصویر یکی از پلاکاردها در دست پرستاران معترض در روزهای گذشته بود؛ مشتی نشانه خروار. چکیده آنچه پرستاران را جان‌به‌لب کرده و حالا دیگر کار از کار اعتراضات موقتی از این بیمارستان و آن بیمارستان گذشته است. واخواهی آنها، این روزها متشکل‌تر از همیشه شهر‌به‌شهر را درنوردیده و دیگر به قول دبیرکل خانه پرستار، اعتراض صنفی به یک مسئله سیاسی تبدیل شده است.

به گفته دبیرکل خانه پرستار این ماجرا از استان البرز و شهر کرج شروع شد و الان حدود ۵۰ بیمارستان درگیر این اعتراضات هستند. پرستاران شیرازی اما قیامت کردند و در تمام بیمارستان‌های دولتی انتقاد خود را نشان دادند. کار به شهرها و استان‌های دیگر هم کشیده شد؛ از جمله استان‌های مرکزی، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان رضوی و... . وضعیت نامناسب معیشتی پرستاران، مهم‌ترین دلیل این اعتراضات است. البته نداشتن امنیت شغلی، گاهی رعایت‌نشدن کرامت و شأن اجتماعی پرستاران و البته تهدیدهای جانی از سوی برخی همراهان بیمار، دیگر دلایل نارضایتی پرستاران در ماه‌های اخیر است. گلایه‌ای که گرچه برای سال‌های متمادی مطرح است، اما در ماه‌های اخیر به اوج خود رسیده و به تحصن پرستاران به صورت گسترده‌ منجر شده است؛ تا جایی که در برخی نقاط پرستاران به اخراج و تعدیل هم تهدید شده‌اند، اما به گفته خودشان باکی ندارند و به قولی، دیگر آب از سرشان گذشته است. می‌گویند اخراج را به جان می‌خریم به شرط اینکه این وضعیت سر‌وسامانی بگیرد.

مشکلات عمده

چندی پیش، محمد شریفی‌مقدم، دبیر‌کل خانه پرستار، در گفت‌وگویی با «شرق» به مشکلات عمده پرستاران اشاره کرده بود: «اول اینکه در ایران با کمبود پرستار مواجه هستیم. در دنیا یک نُرمی برای پرستاری وجود دارد. مثلا در اروپا به ازای هر هزار نفر، 10 پرستار وجود دارد. در بعضی جاها این تعداد به 12 نفر هم می‌رسد و بعضی جاها نیز هشت تا 9 پرستار به ازای هزار نفر موجود است. متوسط این رقم شش تا هفت پرستار است. سازمان بهداشت جهانی حداقل این رقم را سه نفر اعلام کرده است؛ یعنی اگر به ازای هر هزار نفر کمتر از سه پرستار وجود داشته باشد، مردم دچار خسارت می‌شوند و مرگ‌ومیر بالا می‌رود؛ یعنی تعداد پرستار با میزان مرگ‌ومیر ارتباط مستقیمی دارد. در کشور ما این رقم 1.6 تا 1.7 پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت است؛ یعنی تعداد پرستاران در ایران نصف حداقل استاندارد جهانی است. بنابراین مردم هم نصف خدماتی را که باید دریافت کنند، نمی‌گیرند». به عقیده او پرستاران موجود، انگیزه‌ای برای ادامه کار ندارند: «در دنیا پرستاران جزء قشری هستند که بالاترین حقوق‌ها را می‌گیرند؛ چراکه این شغل، سخت، پرخطر، پرمسئولیت و پراسترس است. برای همین دولت‌های مختلف در دنیا نگاه ویژه‌ای به این شغل دارند تا به طرق مختلف بتوانند از سختی این شغل کم کنند. انگیزاننده‌های مالی و حقوق یکی از همین شیوه‌هاست. مثلا پرستاران در اروپا حدود سه تا چهار هزار یورو حقوق می‌گیرند یا در آمریکا به طور متوسط حدود پنج هزار دلار دریافتی دارند. در‌عین‌حال تعداد پرستاران هم به‌قاعده است و فشار روی آنها به نسبت کشور ما کمتر است».

موضوع دیگر مورد اشاره شریفی‌مقدم، اختلاف حقوق پزشک و پرستاران بود: «این اختلاف حدود دو تا سه برابر در تمام دنیاست؛ اما در ایران این اختلاف تا صد برابر می‌رسد». همچنین وجود مافیا در نظام سلامت، پایین‌بودن شأن و منزلت پرستاران، ساعات کار طولانی، اضافه‌‌کاری‌های اجباری و پرخطر‌بودن این شغل از دیگر عوامل بی‌انگیزگی پرستاران و ترک این شغل است. او به‌تازگی به بعد جدیدی از مشکلات از جمله خشونت همراهان بیمار علیه پرستاران نیز اشاره کرد و به «شبکه شرق» گفته است که طبق آمار، بیش از ۳۰ درصد پرستاران خشونت فیزیکی در محیط کار را تجربه کرده‌اند: «خیلی مواقع مشکلاتی در اورژانس وجود دارد که اصلا ربطی به پرستار ندارد؛ مثلا ویلچر نیست یا پزشک هنوز نیامده است. چون در این مواقع در دسترس‌ترین فرد پرستار است به او حمله می‌کنند. پرستاران بیشتر از سایر کارکنان کادر درمان در معرض تهاجم همراهان بیمار هستند». فاطمه بحرینی، رئیس هیئت‌مدیره نظام پرستاری مشهد هم به این موضوع اشاره کرده است: «پرستار متخصص ما جان بیمار را در دست دارد و بُعد معنوی و روحی و روانی پرستاری جایگاهی است که نمی‌توان در کلام آورد؛ اما پرستاران ما از ساعتی ۲۰ هزارتومان تا فردی با سابقه ۲۸ سال خدمت، ساعتی ۴۳ هزارتومان بدون کسر مالیات اضافه‌کار دریافت می‌کنند. برخی ادارات نیرو زیاد دارند که نیاز به اضافه‌کار نیست، اما پرستاران به اجبار اضافه‌کار باید بمانند». او همچنین گفت که حقوق ساعت اضافه‌کار را با مجوز هیئت‌امنا و حمایت‌های رئیس دانشگاه مشهد دو برابر کرده‌ایم اما باز هم این مقدار پول، کفاف زندگی و فرسایش جسمی بچه‌ها را نمی‌دهد. باید به جامعه پرستاری حق داد که خسته شوند. پرستاران ما سال‌هاست که معترض هستند. زمانی اعتراض داشتیم که چرا تعرفه‌گذاری انجام نمی‌شود و اکنون به نحوه اجرای تعرفه‌گذاری اعتراض داریم.

نرخ بالای مهاجرت

وضعیت نامناسب پرستاران در ایران و مشکلات ریز‌ودرشتی که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، عاملی شتاب‌دهنده در نرخ مهاجرت پرستاران است. ماه گذشته فریدون مرادی، عضو شورای‌عالی نظام پرستاری به مهر گفته بود که هر ماه، ۱۵۰ تا ۲۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند: «مشکل اصلی آنها تأمین‌نشدن معیشت است؛ درحالی‌که بسیاری از آنها تمایل دارند در کشور خودشان ارائه خدمت کنند. به ازای هر دانشجوی پرستاری ۱.۵ تا دو میلیارد تومان بابت تحصیل و آموزش هزینه می‌شود، اما به‌راحتی این نیروهای جوان آموزش‌دیده را که سرمایه کشور هستند از دست می‌دهیم و به کشورهای همسایه می‌روند».

این روزها کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری به یکی از مشکلات بغرنج بدل شده است. احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری نیز دراین‌باره گفته است: «در شرایط کنونی چند نگرانی در حوزه سلامت وجود دارد که اصلی‌ترین آن، کمبود شدید نیروی انسانی است که در حوزه پرستاری، این وضعیت خیلی بغرنج است. استخدام‌های جدید کاری برای رفع کمبود نیروی پرستاری ایجاد نکرد». او هم از افزایش دو‌برابری درخواست مهاجرت پرستاران خبر داد و این مسئله را زنگ خطری برای نظام سلامت کشور دانست: «کمبود نیروی پرستاری باعث می‌شود بعضا یک پرستار از هشت بیمار مراقبت کند که همین موضوع با آسیب‌هایی برای بیمار و پرستار همراه است. مطالعات نشان می‌دهد نیروهای پرستاری بعد از ۱۰ سال خدمت، دچار عوارض جسمی و روحی ناشی از سختی کار می‌شوند و از همین رو، باید زودتر بازنشسته شوند».

علاوه‌بر مهاجرت اما تغییر شغل پرستاران بحران جدیدی در فضای بیمارستانی ایجاد کرده است. شریفی‌مقدم به خبرآنلاین گفته است که خیلی از پرستاران به‌ شغل آزاد رو می‌آورند و می‌گویند «راحت شدم از پرستاری». به گفته او بدترین کاری که پرستاران انجام می‌دهند رانندگی در اسنپ است که دو برابر پرستاری، درآمد دارند: «پرستاران دنبال کارهای اداری رفته‌اند؛ به کارهای بیمه، آموزش‌وپرورش و شهرداری می‌روند. عده‌ای از پرستاران هم ترجیح داده‌اند خانه‌نشین شوند. پرستار می‌گوید در یک شیفت اضافه‌کاری به‌ من ۱۴۰ هزار تومان می‌دهند که پول ایاب‌وذهاب من هم نمی‌شود. الان در هر ساعت اضافه‌کاری پرستاری، ۲۰ هزار تومان می‌دهند. من می‌خواستم از محلی به‌ منزل بروم، ۱۸۰ هزار تومان کرایه اسنپ شد. پرستار در یک ماه ۱۲ میلیون تومان می‌گیرد. خانمی که یک فرزند دارد، ماهانه ۱۰ میلیون تومان باید هزینه مهدکودک بدهد. برایش به‌صرفه‌تر است در خانه بنشیند و کار نکند».

در آستانه دولت جدید

شاید یکی از دلایل شدت‌گرفتن اعتراضات پرستاران، فضای انتقالی از دولت سیزدهم به دولت چهاردهم باشد. با روی کار آمدن مسعود پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور جدید ایران، پرستاران از موقعیت استفاده کردند تا مطالبات خود را جدی‌تر و منسجم‌تر از گذشته پیش ببرند؛ به‌ویژه آینکه پزشکیان خود نیز از جامعه پزشکی برخاسته و با آنچه در نظام پرستاری می‌گذرد، بیگانه نیست. اما متأسفانه در روزهای گذشته دولت جدید هنوز واکنشی نسبت به این اعتراضات نشان نداده است. این درحالی است که به گفته دبیرکل خانه پرستار در گفت‌وگو با خبرآنلاین، اعتصابات و اعتراضات پرستاران دارد تبدیل به یک مسئله کشوری می‌شود و این اتفاق پسندیده‌ای برای دولت چهاردهم در روزهای اول کاری‌اش نیست. درست است که رفع مشکل و درخواست‌های پرستاران پدیده‌ای مزمن و کهنه است که حل آن یک‌روزه امکان‌پذیر نیست، ولی با مذاکره نمایندگان دکتر پزشکیان با ایشان می‌توان به توافقاتی برای بازگشت به کار آنها دست یافت تا در فرصت مناسب مشکل تا حدودی تعدیل شود. البته دیروز خبر رسید که سازمان بازرسی با توجه به وظایف ذاتی در مورد نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین و نظر به گلایه‎‌های پرستاران در نقاط مختلف کشور در چند هفته اخیر، همه ذی‌نفعان این حوزه را دعوت کرد و موضوع را مورد بررسی قرار داد. در این نشست با حضور مسئولان مربوطه از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی، سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور اداری و استخدامی، سازمان بیمه سلامت و سازمان تأمین اجتماعی نمایندگان جامعه پرستاری درباره مشکلاتشان توضیح دادند.

در نهایت قرار شد با هدف رفع مشکلات، راهکارهایی در راستای حل بلند‌مدت موضوعات پیش‌آمده اتخاذ شود. همچنین قرار شد کارگروه‌هایی با محوریت سازمان بازرسی کل کشور تشکیل شود. روز پیش از آن هم رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفته بود که برای جبران کمبود پرستار و کاهش میزان اضافه‌کاری پرستاران، مجوز جذب حدود ۳ هزار پرستار دریافت شده، اما با تغییر دولت کمی به تعویق افتاده است. او قول داد که به طور حتم این موضوع در‌حال پیگیری خواهد بود.