استراتژی بمب اتم یا مرثیه برجام؟

روزنو :دو اظهارنظر از مقاماتی که مدت‌ها بود سکوت سیاسی و دیپلماتیک اتخاذ کرده بودند، کافی بود که پرونده برجام سمت و سویی دیگر بگیرد و گمانه­زنی­ها درباره نافرجام بودن شیوه مذاکره در دولت سیزدهم افزایش یابد.

حسن روحانی تنها چند روز بعد از اظهارات کمال خرازی، وزیر امورخارجه دولت اصلاحات و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی مبنی بر توانایی ایران برای ساخت بمب اتم، در دیدار با وزرای دولت دوازدهم از مصوبه مجلس، معروف به اقدام راهبردی برای رفع تحریم­ها گله کرد و گفت که اگر مجلس این مصوبه را تصویب نمی‌کرد در سال 1399 مذاکرات احیای برجام به سرانجام رسیده بود.

ای کاش مجلس...

رئیس‌جمهور در روز عید غدیر در دیدار با اعضای کابینه‌اش گفت: «ای کاش دچار ۹/۱۱ و مصوبه هسته‌ای مجلس نمی‌شدیم تا می‌توانستیم در اسفند ۱۳۹۹ تحریم‌ها را پایان دهیم.»

دولت حسن روحانی، پس از پیروزی بایدن بر ترامپ و با توجه به شعارهای انتخاباتی جو بایدن بسیار امیدوار بود که با شروع کار رئیس‌جمهور جدید آمریکا شرایط برای بازگشت فوری ایالات متحده به برجام فراهم شود. اما پس از ترور شهیدفخری زاده توسط اسرائیل، مصوبه مجلس تکالیفی برای دولت روحانی تعیین کرد که شرایط مذاکرات را به دست‌اندازهای جدی انداخت.

البته همزمان با تصویب کلیات طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران»، علی ربیعی، سخنگوی وقت دولت در اعتراض به این مصوبه گفت که «مجلس نمی‌تواند در موضوع توافق هسته‌ای دخالت کند» و این موضوع را در حوزه اختیارات شورای عالی امنیت ملی دانست.

وزارت امور خارجه وقت هم اعلام کرد در تصویب کلیات این طرح نظرات کارشناسان آن «نادیده گرفته» شده است، اما در نهایت طرح دو فوریتی مجلس به سرعت در شورای نگهبان بررسی و تایید و همان روز هم از سوی محمدباقر قالیباف رئیس مجلس برای اجرا به حسن روحانی ابلاغ شد.

البته دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی دو روز پس از تایید مصوبه مجلس در شورای نگهبان از این قانون دفاع کرد و آن را برای مذاکرات احیای برجام «بی‌ضرر» خواند. اتفاقی نادر که نقش هماهنگ قالیباف و شمخانی را در گرفتن اختیار مذاکره از دولت روحانی نشان می­داد.

حسن روحانی البته در زمان ریاست جمهوری چندین نوبت به این مصوبه اعتراض کرد و حتی در تیرماه سال 1400 و پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات پرحرف و حدیث ریاست جمهوری، در روزهای پایانی دولت خود گفت که اگر اجازه دهند همین امروز می­تواند مذاکرات را به نتیجه برساند.

با این حال از فردای ریاست جمهوری، روحانی سکوت پیشه کرد و حتی در یک نوبت در دیدار دوره­ای با همین وزرای سابق گفت که از هر کمکی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات دریغ نخواهد کرد.

حالا در روزهایی که مذاکرات در پیچ وخم شکست قرار گرفته، سخنان پرحسرت حسن روحانی، منازعات داخلی را هم افزایش داده است.

مهدی محمدی، مشاور رئیس مجلس شورای اسلامی در توییتی نوشت که این قانون «زمانی در دستور کار مجلس قرار گرفت که آمریکا نه تنها در حوزه لغو تحریم حتی یک پول سیاه کف دست ایشان و تیم مذاکره‌اش نگذاشته بود، بلکه با اطمینان از عدم پاسخگویی دولت ایشان، دکتر محسن فخری‌زاده را هم به شهادت رساند.»

مجتبی توانگر، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در نامه­ای به رئیس‌جمهور سابق نوشت: «آقای روحانی در شرایطی از مصوبه هسته‌ای مجلس شورای اسلامی انتقاد می‌فرمایید که با گذشته بیش از ۲سال از خروج آمریکا از برجام، عملا دولت شما هیچ اقدام موثری در قبال نقض یک جانبه توافقی که خود شما باید بیش از دیگران برای حفظ آن دلسوزی می‌کرد، انجام نداده و این فرصت به تعارف کلامی با اروپایی‌ها برای راه‌اندازی اینستکس گذشت.»

توانگر لیست بلندبالایی از طعنه به دولت سابق را ارائه می‌کند و می‌نویسد: «اتفاقا مصوبه مجلس شورای اسلامی بود که مسیر مذاکره در اواخر دولت شما را هموار کرد و حتی حتی اروپایی‌ها نیز با مشاهده بی‌عملی دولت شما عقب نشینی کرده بودند. صهیونیست‌ها نیز با مشاهده انفعال دولت شما در مواجهه با ترور شهید سرافراز سردار حاج قاسم سلیمانی، ترور شهید فخری‌زاده را رقم زدند. تنها اقدامی که پس از خروج یک جانبه آمریکا از برجام، اینستکس کاغذی و بی‌اثر اروپا و ترور شهدای بزرگوار حاج قاسم سلیمانی و محسن فخری‌زاده، توانست اقتدار ایران اسلامی را نشان دهد، مصوبه مجلس شورای اسلامی بود. افسوس که آن مصوبه که می‌توانست دست مذاکره‌کنندگان را برای امتیازگیری باز کند و بعد از تعارفات بی‌ثمر حضرت‌عالی و تیم مذاکره‌کننده، برگ برنده ایران روی میز مذاکرات باشد، به خوبی مورد استفاده قرار نگرفت.»

البته فلاحت­پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس نظر دیگری دارد و این اظهارات «دیرهنگام» را به احتمال به نتیجه نرسیدن مذاکرات مرتبط می­داند: «به نظر می‌سد در حدود یک سال اخیر آقای روحانی و تیم ایشان درباره برجام و روند مذاکرات به این دلیل موضع نگرفتند که امید به احیای برجام وجود داشت و نمی‌خواستند بر سر این مسیر بابت حرف‌های آنها حاشیه‌ای ایجاد شود. اکنون سخنان اقای روحانی را باید احتمالا به پای این برداشت بگذاریم که از نظر او امکان احیای برجام از بین رفته. کما اینکه از سخنان اخیر آقای خرازی هم می شود این برداشت را داشت.»

خرازی، خروج از پرده­نشینی باتهدید بمب اتم

«بر کسی پوشیده نیست که ما توانایی فنی ساخت بمب هسته‌‌ای را داریم؛ اما تصمیم به انجام چنین کاری را نداریم… (ما) فقط در عرض چند روز توانستیم غنی‌‌سازی اورانیوم را از ۲۰درصد به ۶۰درصد برسانیم و به راحتی هم می‌‌توانیم آن‌‌را به ۹۰درصد برسانیم.» این گفته‌‌های سیدکمال خرازی، مرد همیشه ساکت سیاست خارجی بازتاب گسترده‌‌ای در رسانه‌‌ها و محافل سیاسی به همراه داشت و به‌‌مثابه‌ی جدی‌‌تر شدن تهدید ایران برای حرکت به سوی ساخت بمب اتم تحلیل شد.

همزمان با خرازی، سخنان جواد لاریجانی هم با رویکردی مشابه بیان شد. او در گفت‌‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما گفت: «در سفر بایدن به فلسطین اشغالی آنها هم‌‌قسم شدند نگذارند ایران به سلاح هسته‌‌ای دست پیدا کند… طبیعتا ما مطابق فتوای رهبر انقلاب و شرع اجازه نداریم تا به دنبال تولید سلاح‌‌های کشتار جمعی از جمله سلاح اتمی برویم؛ اما اگر ما بخواهیم این کار را انجام دهیم، کسی نمی‌‌تواند جلوی ما را بگیرد».

خرازی و لاریجانی دو تن از دیپلمات‌‌های کهنه‌‌کار جمهوری اسلامی شناخته می‌‌شوند. آنان گرچه از نظر جناح‌‌بندی‌‌ها همسو نیستند، اما طی حدود چهار دهه ارتباط وثیق خود را با عالی‌‌ترین سطوح نظام سیاسی حفظ کرده‌‌اند.

این اظهارات را بسیاری از کارشناسان آخرین تلاش­ها برای خروج از بن‌بست مذاکرات و تن دادن آمریکایی­ها به خواسته­ها و شروط ایران به خصوص خارج کردن سپاه از لیست تحریم­ها عنوان کرده­اند.

مذاکرات فرسایشی و بدون ابتکار عمل

به نظر می­رسد با نزدیک شدن به انتخابات کنگره و سنا در آمریکا، فرصت­ها برای به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام رو به اتمام است.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور روز گذشته در یک‌ کنفرانس خبری در پاسخ به این پرسش که آیا ضرب‌الاجل مشخصی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای توافق هسته‌ای وجود دارد یا نه، گفت: ضرب‌الاجل وجود دارد و آن هنگامی است که توافقی که الان چند ماه است روی میز است، توافقی که با حسن نیت و با جزئیات دقیق توسط آمریکا و به همراه متحدان اروپایی ما و روسیه و چین مذاکره شد، دیگر در راستای منافع ملی ما نباشد.

تغییر لحن برخی افراد مطلع از مذاکرات، از حسن روحانی تا کمال خرازی و جواد لاریجانی که هر کدام در یکسوی سپهر سیاسی ایران ایستاده­اند، نشانه خوبی نیست. شاید بن‌بست برجام بعد از یکسال وفاق همه جریان‌ها در حین مذاکره دولت سیزدهم، منجر به آغاز یک دعوای سیاسی شود؛ اما نگرانی­های اقتصادی مردم را قطعا بیشتر خواهد کرد.

در روزهایی که مذاکرات احیای برجام در پیچ وخم شکست قرار گرفته، سخنان پرحسرت حسن روحانی، در کنار اظهارات عجیب و هماهنگ کمال خرازی و جواد لاریجانی، هم نشان از ناامیدی دارد و هم منازعات داخلی را افزایش خواهد داد

تغییر لحن برخی افراد مطلع از مذاکرات، از حسن روحانی تا کمال خرازی و جواد لاریجانی که هر کدام در یکسوی سپهر سیاسی ایران ایستاده­اند، نشانه خوبی نیست. شاید بن بست برجام بعد از یکسال وفاق همه جریان­ها در حین مذاکره دولت سیزدهم منجر به آغاز یک دعوای سیاسی شود؛ اما نگرانی­های اقتصادی مردم را قطعا بیشتر خواهد کرد