محبوبه ولی

به طور کلی کشورهایی که به لحاظ اقتصادی و سیاسی، قدرتمندتر هستند، از نظر تولید علم و همینطور جذب دانشجوی خارجی نیز در صدر قرار دارند. آمریکا، انگلیس، چین، کانادا، استرالیا، روسیه، آلمان، فرانسه، ژاپن و اسپانیا از جمله کشورهای موفق در جذب دانشجوی خارجی هستند.

در این میان ترکیه، مالزی، امارات، عربستان و اندونزی نیز می‌کوشند خود را به بالای این لیست نزدیک کنند. این رقابت در واقع بر سر امتیازات پرشماری است که جذب دانشجوی بین‌المللی برای کشور میزبان دارد؛ از کسب وجهه و اعتبار علمی در جهان گرفته تا درآمدزایی و گردش مالی هنگفت آن؛ به طوری که سال 2020، درآمد امارات از یک میلیون و صد هزار دانشجوی خارجی که دارد، سالانه بالغ بر 22 میلیارد دلار برآورد شد.

در ایران اما به نظر می‌رسد، اصلی‌ترین انگیزه و راهبرد در جذب دانشجوی خارجی، اهداف ایدئولوژیک است. ایران بنا به اعلام هاشم داداش‌پور، رئیس سازمان امور دانشجویان کشور، 94 هزار دانشجوی خارجی دارد. چهار ماه پیش علیرضا بیگدلی، معاون وزارت خارجه، به هدف‌گذاری جذب 500 هزار دانشجو در سال‌های آینده اشاره کرده و گفته بود: «باید برای جذب دانشجویان فرانسوی، آلمانی و انگلیسی در ایران برنامه‌ریزی شود.»

یک توافق دانشگاهی با انگیزه های ایدئولوژیک

دیروز اما محمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران و معاون تعلیم و تربیت بسیج مردمی عراق (حشدالشعبی) خبر دادند که طی توافقی میان دو طرف، بهترین دانشگاه ایران، یعنی دانشگاه تهران از حشد‌الشعبی دانشجو جذب می‌کند. هدف نهایی از این همکاری نیز «ایجاد تمدن نوین اسلامی و زمینه‌سازی برای ظهور حضرت ولی عصر(عج)» عنوان شد.

این خبر در نشستی با حضور رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، جمعی از اساتید بسیجی دانشگاه تهران و دانشجویان عراقی و متقاضیان تحصیل از عراق در دانشگاه تهران، اعلام شد.

رئیس دانشگاه تهران ضمن اعلام این خبر، تصریح کرد که «سختگیری‌ها و استانداردهای علمی را راجع به دوستان‌مان در حشدالشعبی بیشتر از دیگر دانشجویان خارجی اعمال می‌کنیم. چون هدف ما از این تعامل علمی نه کسب درآمد است و نه اعطای مدرک؛ بلکه هدف اصلی ارتقای سطح دانش و توانمندی تخصصی مجاهدین مسلمان است.»

وی همچنین اضافه کرد که آمریکا و اسرائیل از مهمترین دشمنان توسعه علمی و فناوری مسلمانان هستند و ایران و عراق باید تلاش کنند تا با ارتقای سطح علمی خود این موانع را کنار زنند.

از این توافق و فحوای کلام رئیس دانشگاه تهران و دیگر سخنرانان نشست دیروز، به وضوح پیداست که شکل جذب دانشجوی خارجی در ایران، وجهی متفاوت از دیگر کشورهای دنیا دارد؛ وجهی برخاسته از شرایط سیاسی و انگیزه‌های ایدئولوژیک که جنبه‌های دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.

رئیس دانشگاه تهران ضمن اعلام خبر جذب دانشجو از حشدالشعبی، تصریح کرد: هدف ما از این تعامل علمی نه کسب درآمد است و نه اعطای مدرک؛ بلکه هدف اصلی ارتقای سطح دانش و توانمندی تخصصی مجاهدین مسلمان است

دانشجویانی از جبهه اسد و سیدحسن نصرالله

از همین روست که دو ماه پیش سعیده سعیدی، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در همایشی اعلام کرد که عمده دانشجویان بین‌المللی در ایران از محور مقاومت یا حوزه نفوذ ایران هستند.

او اضافه کرده بود از نظر توزیعی، دانشجویان افغانستانی بیشترین سهم در وزارت علوم را دارند، اما در یکی دو سال اخیر تغییر چشمگیری رخ داده و الان اتباع عراقی در رتبه اول این فهرست هستند.

بدین ترتیب جذب دانشجویانی که به قول رئیس دانشگاه تهران «مجاهدین مسلمان» هستند، منحصر به حشدالشعبی و عراق نیست.

بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت چند ماه پیش در دیداری با بسام ابراهیم بشیر، وزیر آموزش عالی و تحقیقات علمی سوریه به همین موضوع اشاره کرد و گفت تعداد زیادی از دانشجویان سوری در ایران تحصیل می‌کنند که ۶۰ درصد از آنها بورسیه و سایرین، شهریه‌پرداز هستند.

در مورد لبنان نیز پنج سال پیش، حضور شیخ نعیم قاسم، جانشین دبیرکل حزب‌الله لبنان و سردار حسین سلامی، فرمانده فعلی سپاه پاسداران در اولین گردهمایی دانشجویان لبنانی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های ایران، قابل‌توجه بود؛ حضوری که تایید دیگری است بر تعلق این دست دانشجویان به محور مقاومت.

در واقع حزب‌الله لبنان نیز تمایل زیادی برای فرستادن دانشجو به ایران دارد. چند سال پیش قاسم الخنسا، نماینده دانشجویان حزب‌الله لبنان در دیداری با رئیس دانشگاه امام رضا (ع)، با بیان اینکه دانشگاه‌های لبنان بیشتر وابستگی به کشورهای غربی دارند، گفته بود: «در این دانشگاه‌ها هیچ‌گونه امکانات مذهبی وجود ندارد و حتی دانشجویان را از برگزاری مراسم مذهبی مانند اقامه نماز جماعت منع می‌کنند. از طرفی این دانشگاه‌ها شهریه‌های بسیار بالایی از دانشجویان دریافت می‌کنند، به‌گونه‌ای‌که امکان تحصیل تنها برای عده‌ای محدود وجود دارد.» او در عین حال تاکید کرده بود که در دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع)، امکانات آموزشی بسیار خوبی وجود دارد.

از توافق اخیر با حشدالشعبی، اظهارات رئیس دانشگاه تهران و مطالعه موارد مشابه قبلی، به وضوح پیداست که شکل جذب دانشجوی خارجی در ایران، وجهی متفاوت از دیگر کشورهای دنیا دارد؛ وجهی برخاسته از شرایط سیاسی و انگیزه‌های ایدئولوژیک که جنبه‌های دیگر را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد

علم؛ قربانی سیاست

پیش‌ترها جذب دانشجو و محصل با بن‌مایه‌های اعتقادی و مبتنی بر دکترین‌های سیاسی و نظامی بیشتر در حیطه فعالیت حوزه‌های علمیه و مراکز خاص آموزشی برای این منظور، تعریف شده بود. اکنون اما به نظر می‌رسد، دامنه این سیاست به دانشگاه‌ها و مشخصا دانشگاه‌های طراز اول کشور نیز کشیده شده است.

در این میان بسیاری معتقدند که این نوع همکاری‌های به ظاهر علمی و این شکل از جذب دانشجو در ایران، در حالی صورت می‌گیرد که مراکز علمی همین کشورهای همسایه، از ترکیه و عمان گرفته تا عربستان و حتی خود همین کشور عراق، بر سر تبادلات و تعاملات دانشجویی و علمی خود با بهترین دانشگاه‌های جهان در حال رقابت هستند.

همین دیروز المانیتور، طی گزارشی نوشت که عربستان سعودی به صدر جدول جهانی استراتژی دولت هوش مصنوعی راه پیدا کرده و قطر نیز در حوزه تحقیقات هوش مصنوعی از ژاپن پیشی گرفته است. در کنار این دو، نام کشورهای مصر، امارات، ترکیه، اسرائیل، مراکش و تونس نیز دیده می‌شود. ایران اما در هیچ جای این فهرست قرار ندارد.

منتقدان میزبانی از دانشجوی خارجی بر اساس اهداف و سیاستی که پیشتر گفته شد، معتقدند که این شکل از جذب دانشجوی خارجی، بضاعت علمی کشور را از آنچه هست، بیشتر تنزل می‌دهد؛ چراکه عیار علمی در جذب این دانشجویان، در نظر گرفته نمی‌شود و مبنا به نظر می‌رسد، صرفا پیاده‌سازی بخش دیگری از نفوذ ایران در میان گروه‌های مورد حمایت خود در خاورمیانه و پیگیری اهداف نظامی و سیاسی در منطقه است؛ آنگونه که خبرگزاری فارس در گفت‌وگویی که چند سال پیش با دو دانشجوی لبنانی و سوری انجام داده بود، از قول آنها تیتر زده بود: «حاضریم برای ایران بجنگیم»

از وجه سیاسی اما ثبات و پایداری این نفوذ با چنین روش‌هایی، از دید شماری از کارشناسان و تحلیلگران مورد تشکیک و سوال است و برخی دیگر با قطعیت تاکید می‌کنند «سیاست اتحاد با فرقه‌های خارج از دولت‌های‌ رسمی (یا حداکثر شریک در دولت‌ها، مثل حزب‌الله و حشدالشعبی) بحران‌زا و بی‌عاقبت است.»