هشت سال جنگ با عراق و پس از آن سال‌ها تحریم، ایران را ناگزیر از این کرد که در صنعت نظامی و تسلیحاتی خود دست به کار شود و هر طور که شده عقب‌ماندگی از رشد صنایع نظامی در جهان را جبران کند.

در نهایت امروز فرماندهان سپاه از درصد بالای خودکفایی نظامی ایران و افزایش تعداد مشتری‌هایش حرف می‌زنند. از سوی دیگر حضور پهپادها و موشک‌های ایرانی در جنگ اوکراین و رونمایی از انواع تجهیزات نظامی، اگرچه به معنای خودکفایی نیست، اما دست کم موید تلاش ایران برای توانمند کردن خود در عرصه میدان است.

با تمام این تلاش‌ها و دستاوردها، اما واقعیت این است که ایران همواره دستش از تجهیزات و تسلیحات نظامی مدرن، پیچیده و قدرتمند کوتاه بوده و همواره نیز چشم امیدش برای دسترسی به این تسلیحات به روسیه بوده است؛ به ویژه که روس‌ها از لحاظ تجهیزات و قدرت نظامی پس از ایالات متحده آمریکا در رتبه دوم جهان قرار دارند؛ پکیجی دربرگیرنده بهترین جنگنده‌های نظامی.

در دسامبر 2006، شورای امنیت سازمان ملل ذیل قطعنامه 1737، فروش سلاح به ایران و صادرات سلاح از ایران را ممنوع کرد. این ممنوعیت در سال 2010 طی قطعنامه 1929 حتی تشدید هم شد و بدین ترتیب ایران دیگر نه می‌توانست دستاوردهای صنایع دفاعی خود را صادر کند و نه تسلیحات نظامی و دفاعی را از دیگر کشورها بخرد.

با توافق برجام اما زمان‌بندی مشخصی برای پایان دادن به این تحریم‌ها تعیین شد. مطابق برجام تحریم تسلیحات سبک و متعارف ایران سال 2020 و تحریم تسلیحات سنگین و موشکی سال 2023، یعنی سال جاری میلادی پایان می‌پذیرند.

ایران پیش از سررسید این دو موعد، همکاری‌های نظامی خود با روس‌ها را افزایش داد؛ از برگزاری نمایشگاه‌های دفاعی و نمایش دستاوردهای تسلیحاتی تا انعقاد قراردادهای خرید و فروش.

پشت به تهران، رو به تل‌آویو

همزمان با این نزدیکی نظامی دو طرف، ماجرای فروش جنگنده سوخو 35، بالگردهای تهاجمی میل 28، کاموف 52 و شماری دیگر از تجهیزات نظامی روسی بیش از پیش شدت گرفت.

در نهایت دی‌ماه پارسال وقتی ابراهیم رئیسی در سفری به مسکو، پشت یک میز با فاصله طولانی با پوتین دیدار کرد، گمانه‌زنی‌ها بر این بود که بی‌تردید یکی از موضوعات مورد مذاکره تعیین تکلیف خرید تسلیحات پیشرفته نظامی از روسیه است.

به دنبال آن، برای مدتی موجی از اخباری به راه افتاد مبنی بر اینکه عن‌قریب جنگنده‌های روسی در آسمان ایران ظاهر خواهند شد. حتی تصاویر هوایی منتشر شد که تعدادی سوخو 35 را آماده تحویل به ایران نشان می‌داد!

امروز یک سال و نیم از سفر رئیسی به روسیه می‌گذرد، اما هنوز نه تنها خبری از این تسلیحات نیست، بلکه اوایل هفته کانال 12 اسرائیل گزارش داد که تل‌آویو با مسکو به تفاهمی رسیده که بر اساس آن مسکو از ارسال تسلیحات به تهران خودداری کند.

این گزارش که العربی الجدید نیز آن را بازتاب داد، توضیح می‌داد که تهران در ازای تامین پهپاد برای روسیه، از مسکو درخواست‌هایی نظامی و تسلیحاتی داشته اما اسرائیل از روسیه خواسته به این درخواست‌ها پاسخ ندهد؛ در مقابل تل‌آویو نیز به اوکراین تسلیحات تهاجمی نخواهد داد.

بدین ترتیب رویای ورود تسلیحات روسی به کشور بار دیگر به تعویق افتاد. مطالعه رفتار روسیه در موضوع فروش سلاح‌های نظامی پیشرفته به ایران نشان می‌دهد که مسکو گرچه با فروش سلاح به ایران مخالفت نمی‌کند؛ اما هیچگاه نیز تن به آن نداده است.

تحلیلگران معتقدند روس‌ها هیچگاه بنای تحویل سلاح به ایران را نداشته‌اند؛ بلکه این فقط یک بازی روسی است برای امتیازگیری از غرب؛ زیرا دادن سلاح به ایران، آن هم تسلیحات قدرتمندی چون سوخو و بالگردهای تهاجمی، می‌تواند مثل چماقی بالای سر غرب عمل کند.

به نظر می‌رسد مسکو کماکان مشتری پهپادهای ایرانی باشد، اما فروشنده تسلیحات سنگین و پیشرفته نظامی خود به ایران نخواهد بود. در نتیجه تهران آنچه می‌تواند روی آن حساب کند، فعلا نه آنچه ارتش‌های بزرگ جهان به آن مسلح هستند؛ بلکه همین جنگ‌افزارهای بومی تولید یا مونتاژ شده در داخل است

نگرانی‌های دو متحد

به نظر می‌رسد روسیه در جنگ اوکراین و نقش اسرائیل در آن نیز با این کارت بازی کرده است. کمک اسرائیل به کی‌یف از ابتدای جنگ اوکراین و روسیه، منحصر به کمک‌های بشردوستانه بود.

تل‌آویو در عین حال هرازگاهی روس‌ها را به تجهیز اوکراین تهدید می‌کرد. فروردین امسال اما در حالی که تل‌آویو از همکاری نظامی ایران و روسیه ابراز نگرانی می‌کرد، نیویورک تایمز نوشت اسناد محرمانه‌ای از پنتاگون به بیرون درز کرده که نشان می‌دهد اسرائیل احتمالا تحت فشار آمریکا یا کاهش محسوس روابط خود با روسیه، سلاح‌های مرگبار در اختیار اوکراین خواهد گذاشت.

این سند اضافه می‌کرد که اسرائیل ممکن است «مدل ترکیه» را در پیش بگیرد و از طریق اشخاص ثالث تسلیحات مرگبار به اوکراین تحویل دهد.

هفته گذشته اما بنیامین نتانیاهو در جلسه‌ای با اعضای کنست، ضمن انتقاد از روابط ایران و روسیه، دلیل عدم ارسال سامانه‌های تسلیحاتی به اوکراین را نگرانی از دستیابی ایران به آن فناوری‌ها دانست.

او ضمن اینکه ‌گفت روسیه هم از بابت افزایش کمک‌های اسرائیل به کی‌یف ابراز نگرانی کرده است، ادامه داد که گفت‌وگویی «باز و صادقانه» با روسیه داشته و به مقامات مسکو گفته تل‌آویو از رد و بدل شدن فناوری‌های پیشرفته میان تهران و مسکو نگران است.

اظهارات او در مورد نگرانی مسکو از کمک‌های اسرائیل به کی‌یف را می‌توان با اظهارات چندی پیش معاون شورای امنیت ملی روسیه، تایید کرد. دیمیتری مدودف پاییز پارسال در کانال تلگرامی‌اش تصمیم احتمالی تل‌آویو برای ارسال سلاح به اوکراین را بسیار خطرناک خوانده و گفته بود که این اقدام «روابط دو جانبه میان دو کشور را به کل تخریب خواهد کرد.»

یک سال و نیم از سفر رئیسی به روسیه می‌گذرد، اما هنوز نه تنها خبری از تسلیحات پیشرفته نظامی که گمان می‌رفت موردمذاکره قرار گرفته، نیست؛ بلکه اوایل هفته کانال 12 اسرائیل گزارش داد تل‌آویو با مسکو به تفاهمی رسیده که براساس آن روسیه از ارسال تسلیحات به تهران خودداری کند

قدرت نظامی؛ کماکان بومی تا اطلاع ثانوی

حالا با خبر تفاهم دو طرف بر سر عدم تحویل سلاح از سوی مسکو به تهران، به نظر می‌رسد مسکو برای رفع این نگرانی، با کارت «تحویل سلاح به ایران» بازی کرده است. هرچند آنچه رسانه‌های اسرائیلی و غربی درباره این توافق می‌گویند، از سوی مقامات رسمی تایید نشده اما تعلل‌های روسیه در موضوع تقویت توان نظامی و تسلیحاتی ایران، گمانه‌ها درباره این دست بده بستان‌های پشت پرده را تقویت می‌کند.

البته تعلل مسکو در این زمینه، دلایل دیگری نیز دارد. اول آنکه مسکو مناسبات نظامی خود با تهران را تا حدی پیش می‌برد که هم توازن قوا در منطقه به هم نریزد و هم کارت بازی خود در برابر غرب که همان تجهیز و تسلیح ایران به سلاح‌های پیشرفته و مدرن است را نسوزاند.

دیگر آنکه مسکو به شرایط تحریمی ایران کاملا آگاه است و می‌داند که در صورت فروش سلاح به ایران، گرفتن پول جنگ‌افزارهایش از تهران با مشکل مواجه خواهد شد.

بدین ترتیب به نظر می‌رسد مسکو دست‌کم تا اطلاع ثانوی کماکان مشتری پهپادهای ایرانی باشد، اما فروشنده تسلیحات سنگین و پیشرفته نظامی خود به ایران نخواهد بود. در نتیجه دست تهران همچنان از آنچه ارتش‌های بزرگ جهان به آن مسلح هستند، کوتاه است و آنچه می‌تواند روی آن حساب کند، فعلا همین جنگ‌افزارهای بومی تولید یا مونتاژ شده در داخل است.