روزنو-در هفته های اخیر افزایش تنش میان ایران و امریکا باعث تشدید نگرانی در خاورمیانه در میان همسایگان ایران شده است. ترکیه در این میان با دقت نظاره گر تحولات است.

به گزارش سايت روزنو ؛ شبکه خبری "الجزیره" در مقاله ای تحلیلی به بررسی فرصت های و مخاطرات پیش روی ترکیه ناشی از تنش در روابط ایران و امریکا پرداخته است که به شرح ذیل است:

پس از حمله موشکی ۸ ژانویه ایران علیه پایگاه های میزبان نیروهای امریکایی در عراق به نظر می رسید که کاهش سطح منازعه هر چند به صورت موقت صورت گرفته است و دست کم در شرایط فعلی طرفین از تشدید بحران خودداری می ورزند‌ این وضعیت فرصتی برای نفس راحت کشیدن همسایگان ایران از جمله ترکیه بود که نمی خواهند شاهد جنگ دیگری در خاورمیانه باشند.

اگرچه آنکارا و تهران از سال ۲۰۰۳ میلادی، پس از حمله امریکا علیه عراق به دلیل رقابت های ژئوپولیتیک روابط شکننده ای داشته اند. با این حال، روابط اقتصادی و دیپلماتیک قوی خود را حفظ کرده اند. منازعه ایران و امریکا هم می تواند تهدیدی برای منافع ترکیه در منطقه باشد و هم فرصتی برای آن کشور به منظور تقویت برخی از مواضع و موقعیت هایش و به طور بالقوه می تواند زمینه ساز گفتگوهای منطقه ای باشد.

در میانه همکاری و رقابت

برای درک بهتر فرصت ها و تهدیدات موجود برای ترکیه در صورت ادامه منازعه میان ایران و امریکا بهتر است که به دینامیسم تاریخی روابط ایران و امریکا توجه کنیم.‌ اگرچه نقشه سیاسی خاورمیانه به طور مکرر در طول قرون گذشته بازطراحی و باز شکل دهی شده است مرز میان دو کشور ایران و ترکیه از ۴۰۰ سال پیش تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. در واقع، علیرغم رقابت تاریخی ایران و ترکیه، هر دو کشور به معاهده قصر شیرین مصوب ۱۶۳۹ میلادی پایبند مانده اند توافقی که به ۱۵۰ سال جدال میان عثمانی و امپراتوری های پارسی پایان بخشید.

بسیاری از تحلیلگران عمدتا غربی این رابطه طولانی را درک نمی کنند و تلاش می کنند روابط دو کشور را در دوگانه دوستی و یا دشمنی تعریف کنند. با این حال، واقعیت امر آن است که روابط دو کشور ایران و ترکیه کاملا پیچیده است و نشئت گرفته از ملاحظات گوناگون و تحت تاثیر عوامل مختلف است.

در طول دو دهه گذشته روابط دو کشور متاثر از رویدادهای مختلف منطقه ای بوده است و نمی توان آن را در دوگانه دشمنی یا دوستی جای داد.

در طول دهه ۹۰ میلادی، نظام سکولار ترکیه ظهور اسلام گرایی سیاسی را تهدیدی را برای موجودیت خود قلمداد می کرد و ایران را عامل صدور این الگو به ترکیه می دانست. حمله امریکا علیه عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی، که ترکیه مخالف آن بود و در جریان آن اجازه دسترسی به عراق از طریق خاک خود را به نیروهای امریکایی نداد باعث ایجاد فصل تازه ای در روابط ایران و ترکیه شد.

با سقوط حکومت تحت رهبری صدام حسین، آنکارا یک رژیم دوست را از دست داد رژیمی که اجازه عملیات مرزی علیه گروه کردی مسلح پ پ ک را به ترکیه می داد. در مقابل، صدام دشمن ایران سرنگون شده بود بدون آن که ایران هزینه ای کند در نتیجه، آن رویداد پیروزی ای برای تهران بود.

ترکیه نگران بود که تشکیل اقلیم خودمختار کردستان در شمال عراق و سرنوشت رقم خورده برای سنی های عراق، تهدیدی علیه منافع آنکارا باشد. همزمان ایران خلاء قدرت ایجاد شده در بغداد را پر کرد و شبکه ای از هواداران را در میان گروه های مختلف شیعه ایجاد کرد و زمینه نفوذ سیاسی و امنیتی خود در عراق را فراهم ساخت.

البته این رقابت تازه میان دو کشور به معنای توقف دیپلماسی نبود. تنها هفت سال پس از حمله امریکا علیه عراق رابطه ترکیه و ایران به نقطه اوج خود رسید. در سال ۲۰۱۰ میلادی، ترکیه توانست ایران را متقاعد به امضای توافق نامه ای هسته ای کند که طبق آن ایران متعهد به ارسال اورانیوم غنی شده با غلظت پایین به ترکیه در ازای دریافت میله های سوخت هسته ای برای راکتور تحقیقاتی خود می شد.

در این توافق ذکر شده بود که تحریم های وضع شده بیش تر از سوی سازمان ملل متحد علیه ایران غیر ضروری است. با این حال، اوباما رییس جمهوری وقت امریکا در روند تخریب این توافق گام برداشت و دو ماه بعد تحریم های شدیدی را علیه ایران وضع کرد. به جز توافقی هسته ای دو رویداد دیگر در سال ۲۰۱۰ میلادی برای روابط ایران و ترکیه تکان دهنده بودند: نخست نامزدی "نوری مالکی" برای دومین دوره نخست وزیری عراق با کمک ایران و دیگری بهار عربی.

در دور اول نخست وزیری مالکی او که از حمایت ایران برخوردار بود سیاست دفاع از شیعیان را در پیش گرفت و موجب تشدید منازعه قومیتی و فرقه ای شد که به اعتراضاتی انجامید‌. طرح اتهام علیه "طارق الهاشمی" معاون رییس جمهوری عراق که از متحدان وقت ترکیه بود نیز باعث نارضایتی آنکارا شد.

بهار عربی باعث آشکارتر شدن رقابت ایران و ترکیه شد. ترکیه بهار عربی را فرصتی برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه می دانست. تهران خواستار به هم زدن این نقشه بود به خصوص درباره نفوذ ترکیه در عراق، سوریه و فلسطین. این مخالفت ها بهار عربی را به سوی تنش بیش تر و تضاد منافع طرفین کشاند که نمونه بارز آن جنگ نیابتی سوریه بود.

دولت امریکا در آن زمان سعی کرد این منازعه را نادیده گرفته و تنها بر روی مبارزه علیه داعش تمرکز کند. در آن زمان گسترش نفوذ ایران در منطقه اسرائیل و عربستان سعودی را نگران ساخت.

این رویارویی اما در شکلی متناقض با احیای روابط دیپلماتیک همزمان شد. علیرغم آن که نیروهای شبه نظامی نیابتی مورد حمایت ایران و ترکیه در طول هشت سال علیه یکدیگر جنگیده بودند مقام های ترکیه و ایران به طور مداوم با یکدیگر رایرنی داشتند و به دنبال راه حلی برای پایان بحران در سوریه بودند.

فرصت و تهدیدات برای ترکیه

در چنین بستری ترور ژنرال سلیمانی در تاریخ ۳ ژانویه نقطه عطفی در رابطه ایران و امریکا است.‌ او نقش مهمی در تشکیل و حفظ شبکه نیابتی منطقه برعهده داشت. از دید آنکارا ترور او باعث تغییر معادلات در جنگ عراق، سوریه و یمن می شد که احتمالا موجب تضعیف موضع گروه های های نیابتی وابسته به ایران و در نهایت کاهش ظرفیت ایران در گسترش قدرت خود در خارج از مرزهای آن کشور می شد.

در نتیجه آنکارا از تضعیف موضع ایران در منطقه به خصوص در مورد سوریه استقبال می کرد. در مورد عراق، فرصت ترکیه در برابر ایران کم تر است. اگرچه احزاب سیاسی و جتبش هایی در عراق وجود دارند که خواستار نزدیکی به آنکارا هستند با ابن حال، دولت ترکیه بنابر ملاحظات داخلی قادر به انجام چنین کاری نیست. گفتمان ملی گرایانه افراطی فعلی در ترکیه مانع از نفوذ و مذاکره جدی میان ترکیه با کردهای عراق می شود.‌

فارع از این موضوع، ترکیه تنها کشور قوی و باثبات منطقه است که با ایران مرز مشترک دارد. ترکیه عضو ناتو است. اگر رهبران ایران تصمیم به تنش زدایی و عادی سازی روابط آن کشور با غرب بگیرند آنکارا می تواند نقش حیاتی ایفا کند. در سال ۲۰۱۰ میلادی این ترکیه بود که ایران را متقاعد به توافق با غرب کرد.

برای تحقق آن سناریو، ابران باید در استراتژی خود در عراق و سوریه تجدیدنظر کرده که به نظر می رسد چنین تصمیمی ندارد‌. واقعیت آن است که محافظه کارترین عناصر در ایران که مخالف تغییر سیاست ها هستتد سکان تصمیم گیری را در دست دارند و ایران را به سوی تنش و منازعه بیش تر شوق می دهند.

به گزارش روزنو؛اگر تنش میان ایران و امریکا تشدید شود موضع ترکیه مشخص خواهد بود: آنکارا در کارزار نظامی علیه ایران به رهبری امریکا شرکت نخواهد کرد. اگر جنگی روی دهد این به ضرر ترکیه خواهد بود و کل منطقه متحمل آسیب های اقتصادی و سیاسی خواهد شد. ترکیه خواستار نشستن ایران و امریکا پای میز مذاکره و حل مسائل نه تنها درباره برنامه اتمی بلکه پیرامون منازعات در عراق و سوریه است. اگر عناصر تندروتر در واشنگتن و تهران قدرت بیش تری یابند امید ترکیه ناامید خواهد شد.