جشن زمستانی "سده" نمادی از تداوم آیین باستانی و ملی ایرانیان است که هنوز هم زرتشتیان ان را در شهرها و روستاهای سراسر کشور برگزار می کنند.

به گزارش خرداد، سایت "میدل ایست آی" با اشاره به برگزاری این جشن در روستای کوچک "چم" در استان یزد می نویسد:"این روستا در استان یزد در مرکز ایران بین دو بیابان برگ دشت لوت یکی از بزرگترین بیابان های کره زمین و دشت کویر یکی از غیر قابل سکونت ترین مناطق کویر نمک واقع شده است. ساکنان آن روستا اکثرا زرتشتی و سالمند هستند و فرزندان شان به یزد و تفت مهاجرت کرده اند تا بتوانند کار و زندگی بهتری را برای خود و خانواده شان فراهم کنند. برخی از آن ها که خوش اقبال بوده اند نیز به تهران رفته اند".

این سایت اشاره می کند که "چم" سالی یکبار آن هم در تاریخ 10 بهمن برای جشن باستانی سده میزبان صدها نفر است.

این سایت اشاره می کند که ریشه های این مراسم مشخص نیست و اثری از آن نیز در کتب باستانی نیز وجود ندارد با این حال، روایت های متفاوتی درباره آن وجود دارد.

بعضی دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد می‌دانند. ابوریحان بیرونی می‌نویسد: «سده گویند یعنی صد و آن یادگار اردشیر بابکان است و در علت و سبب این جشن گفته‌اند که هرگاه روزها و شب‌ها را جداگانه بشمارند، میان آن و آخر سال عدد صد بدست می‌آید و برخی گویند علت این است که در این روز زادگان کیومرث - پدر نخستین - درست صدتن شدند و یکی از خود را بر همه پادشاه گردانیدند و برخی برآنند که در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: "شمار فرزندان آدم ابوالبشر در این روز به صد رسید.»

نظر دیگر اینکه سده معروف، صدمین روز زمستان است. از ابتدای زمستان (اول آبان ماه) تا ۱۰ بهمن که جشن سده‌است صد روز، و از ۱۰ بهمن تا نوروز و اول بهار ۵۰روز و ۵۰شب بوده‌است. و به علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است شب هم مانند روز روشن و گرم و زنده‌است شب‌ها هم شمرده می‌شوند.

یکی دیگر از دلایل گرامی‌داشت این شب این است که ایرانیان دو ماه میانی زمستان را، همان دی و بهمن را، بسیار سخت و هنگام نیرومند گشتن اهریمن می‌دانستند و برای پایان یافتن این دوماه نیایش‌های ویژه‌ای برگزار می‌کردند. از شب چله که چله بزرگ نیز نامیده می‌شد و در آن مهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شده بود تا شب دهم بهمن ماه که جشن سده و چله کوچک نامیده می‌شد برابر ۴۰ روز است. و به سبب اینکه آتش (مظهر گرما و نور و زندگی) در روز سده کشف شده بود و وسیله دیگری برای مبارزه با اهریمن و بنا بر آیین باعث روشنایی شب مانند روز شد از شب چله کوچک تا اول اسفند ۲۰ روز و ۲۰ شب (جمعاً چهل شب و روز) است.

از اسطوره‌های جشن سده تنها یکی به پیدایش آتش اشاره دارد. فردوسی می‌گوید: «هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه کشت و کار، کندن کاریز، کاشتن درخت … را به او نسبت می‌دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقه‌ای زد و آتش پدیدار شد.»