جذابیت بازار ایران پس‌از مذاکرات هسته‌ای
همه‌چیز برای لغو تحریم‌های نفتی ایران آماده است. به گفته حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران هیچ بندزنی نمی‌تواند چینی ترک‌خورده تحریم را بند بزند اما شرایط به‌وجود آمده فعلی نشان می‌دهد بسترهای لغو کامل تحریم نفتی ایران نیز فراهم شده است. در نزدیک به ۱۱ماه گذشته که دولت یازدهم کار خود را آغاز کرده علاوه بر وضع صنعت نفت ایران شرایط بین‌المللی و منطقه‌ای نیز تغییرات ملموسی یافته است به‌طوری که ریسک تداوم تحریم نفتی ایران برای غرب به شدت بالا رفته است.
بستر داخلی
در وهله نخست قرار گرفتن دوباره صنعت نفت ایران روی ریل توسعه و افزایش چشمگیر تولید و صادرات نفت خام کشور باعث شده تا جایگاهی که ایران در طول سال‌های گذشته از دست داده بود را دوباره پس بگیرد. بر همین اساس بیژن زنگنه، وزیر نفت هنگامی که برای دومین‌بار در دولت یازدهم برای شرکت در اجلاس اوپک به وین سفر کرد به صراحت این پیام را به اعضای این سازمان نفتی داد که برای نفت ایران جا باز کنید. با تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر و برخی مشکلات مدیریتی در صنعت نفت کشور میزان تولید نفت به شدت کاهش یافت و به تبع آن صادرات نفت خام ایران نیز در روند نزولی قرار گرفت، بنابراین در حالی که تولید روزانه نفت ایران در ابتدای دولت دهم ۳میلیون و ۹۴۰هزار بشکه بود این رقم با افت یک‌میلیون بشکه‌ای به ۲میلیون و ۸۰۰هزار بشکه رسید. در صادرات نیز رقم ۲میلیون و ۳۰۰هزار بشکه در روز به زیر یک‌میلیون بشکه کاهش یافت.
این افت تولید و در نتیجه صادرات جایگاه ایران را هم در سازمان اوپک و هم در بازار جهانی انرژی تنزل داد و سایر اعضای اوپک مانند عربستان و کویت با افزایش تولید جای خالی نفت ایران را پرکردند اما اکنون با افزایش تولید نفت ایران که به گفته منصور معظمی، معاون برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت از ابتدای دولت یازدهم ۷۰درصد بیشتر شده است جایگاه از دست‌رفته ایران در اوپک و بازار جهانی دوباره احیا می‌شود. به گفته وزیر نفت ظرفیت تولید نفت ایران تا سال ۱۳۹۷ به ۵میلیون و ۷۰۰هزار بشکه در روز می‌رسد که علاوه بر جبران کاستی‌های گذشته بخشی از برنامه‌های توسعه‌ای ایران را نیز پوشش می‌دهد. بر این اساس ایرانی که همانند گذشته با تولیدی درخور توجه جایگاه ویژه‌ای در بازار نفت جهان داشته باشد دیگر به راحتی قابل حذف شدن از معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی نیست.
بستر منطقه‌ای
در کنار ارتقای تولید و صادرات نفت ایران و اجرای برنامه‌های بلندمدت در صنعت نفت، شرایط منطقه‌ای نیز به کمک ایران آمده است. حمله گروه تروریستی داعش به شهرهای عراق و تصرف موصل به‌عنوان دومین شهر بزرگ این کشور امنیت عرضه نفت این عضو اوپک را به خطر انداخت. در ادامه با گسترش درگیری‌ها و پیشروی این گروه به سمت جنوب عراق که عمده میادین نفتی این کشور در آن قرار دارد جامعه مصرف‌کنندگان انرژی را نگران کرد. بر همین اساس با تشدید درگیری‌ها در نزدیکی بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت عراق و روند کند صادرات نفت از مناطق جنوبی این کشور، تولید نفت اوپک در ماه ژوئن نسبت به ماه قبل از آن کاهش داشت.
این اتفاق علاوه بر این‌که باعث شد تا قیمت جهانی نفت با نوسانات شدیدی روبه‌رو شود این سوال را مطرح کرد که در آینده امنیت عرضه نفت در این کشور نفت‌خیز چگونه خواهد شد. بر همین اساس بسیاری از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های غربی با طرح این سوال تداوم تحریم نفتی ایران را تصمیمی فاجعه‌آمیز خواندند. به اعتقاد کارشناسان بین‌المللی در شرایط فعلی که عرضه نفت در یکی از کشورهای نفت‌خیز منطقه با بحران مواجه شده است تحریم نفت ایران امنیت عرضه انرژی را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند. این در حالی است که سایر کشورهای نفتی منطقه از جمله عربستان نیز به دلیل تولید نفت با حداکثر ظرفیت دیگر توان تولید بیشتری ندارند و بدین ترتیب نمی‌توان روی کمک آنها حساب کرد. در حال حاضر عراق روزانه ۳میلیون و ٣٠٠هزار بشکه نفت خام تولید و از این میان ۲میلیون و ٥٠٠هزار بشکه را از پایانه‌های صادراتی جنوب این کشور صادر می‌کند که در صورت توقف آن بیش از ۳درصد از عرضه جهانی نفت با مشکل مواجه خواهد شد. به پیش‌بینی بانک فرانسوی «سوسیت جنرال»، بحران‌های اخیر عراق می‌تواند سبب افزایش بهای نفت برنت تا رقم ١٥٠دلار برای هر بشکه شود. این بانک در گزارش ماه می سال‌جاری خود، پیش‌بینی کرد در صورت ادامه درگیری‌ها در عراق به‌ویژه درگیری‌های پیش آمده در جنوب این کشور، امکان رسیدن بهای نفت برنت به ١٥٠دلار برای هر بشکه وجود دارد.
بستر بین‌المللی
در کنار بحران عراق در سایر مناطق دنیا همه‌چیز دست‌به‌دست هم داده تا مصرف‌کنندگان انرژی بیش از پیش نگران شوند. بر همین اساس است که تحلیلگران انرژی اعتقاد دارند که جهان تحمل یک چالش نفتی دیگر را ندارد. مقام‌های صنعت نفت و تحلیلگران بر این باورند که در صورت بروز مشکل دیگری در تأمین نفت مانند اختلال در تولید نفت جنوب عراق، ظرفیت مازاد تولید نفت دنیا نمی‌تواند افت تولید را جبران کند از این‌رو دولت‌ها مجبور به استفاده از ذخایر راهبردی خود می‌شوند.
درگیری‌های عراق به‌دنبال از دست رفتن نزدیک به کل تولید نفت لیبی رخ داد، این در حالی بود که تحریم‌های ایران و ناآرامی‌های سوریه و شمال عراق سبب کم شدن عرضه نفت در بازارهای جهانی شده بود. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در ماه ژوئن، ظرفیت مازاد تولید جهانی نفت حدود ۳میلیون و ٣٠٠هزار بشکه در روز است و چنانچه قرار باشد یک بحران دیگر اتفاق بیفتد، کمبود حاصل از این اختلال به وسیله ذخایر راهبردی و نه ظرفیت مازاد جبران می‌شود. ذخایر راهبردی نفت جهان آخرین‌بار در زمان مناقشه لیبی در سال ٢٠١١ میلادی استفاده شد.
در همین زمینه برخی از مقامات سعودی اعلام کرده‌اند که عربستان در صورت درخواست مشتریانش، توانایی تولید روزانه ١٢میلیون و ٥٠٠هزار بشکه نفت را دارد ولی این در حالی است که برخی پایداری تولید ١٢میلیون و ٥٠٠هزار بشکه نفت در روز را زیر سوال برده‌اند چراکه عربستان تاکنون این مقدار نفت تولید نکرده است و بالاترین تولید نفت این کشور به سال ٢٠١٣ برمی‌گردد که به١٠میلیون و ١٠٠هزار بشکه رسید.
در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی بر افزایش نیاز به نفت اوپک در ماه‌های باقی‌مانده سال‌جاری میلادی تأکید کرده است تولید این سازمان در ماه ژوئن به دلیل بحران عراق با کاهش روبه‌رو شده است. در حالی که تولید اوپک در ماه می ٣٠میلیون بشکه در روز بوده است این رقم در ماه ژوئن به ۹۳.۲۹میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
همچنین تولید برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت در سایر قاره‌ها نیز با کاهش همراه بوده است. در این زمینه از زمان آغاز جنگ در سودان‌جنوبی از ماه دسامبر گذشته، تولید نفت این کشور حدود یک‌سوم کاهش یافته است. این در حالی است که بسیاری از چاه‌های نفتی سودان آسیب دیده و بعضی دیگر به دلیل نبود قطعات یدکی مربوط به این چاه‌ها با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند.
بحران پیش آمده میان روسیه و غرب نیز باعث شده تا تحریم نفتی این کشور از سوی مقامات کشورهای غربی مورد بررسی قرار گیرد که همین موضوع ضربه دیگری به امنیت عرضه انرژی وارد کرده است و در صورتی که تحریم اتفاق بیفتد صدمات آن به مراتب بیشتر خواهد شد، بنابراین باید گفت شرایط بازار جهانی نفت و بحران‌های بالقوه و بالفعلی که در آن وجود دارد به‌طور قطع نگاه غرب را به تحریم نفتی ایران تغییر خواهد داد چرا که در صورت خروج یا کاهش نفت ایران از بازار، جبران آن به راحتی امکان‌پذیر نیست و هزینه‌های هنگفتی برای مصرف‌کنندگان به همراه خواهد داشت.
بستر داخلی
در وهله نخست قرار گرفتن دوباره صنعت نفت ایران روی ریل توسعه و افزایش چشمگیر تولید و صادرات نفت خام کشور باعث شده تا جایگاهی که ایران در طول سال‌های گذشته از دست داده بود را دوباره پس بگیرد. بر همین اساس بیژن زنگنه، وزیر نفت هنگامی که برای دومین‌بار در دولت یازدهم برای شرکت در اجلاس اوپک به وین سفر کرد به صراحت این پیام را به اعضای این سازمان نفتی داد که برای نفت ایران جا باز کنید. با تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر و برخی مشکلات مدیریتی در صنعت نفت کشور میزان تولید نفت به شدت کاهش یافت و به تبع آن صادرات نفت خام ایران نیز در روند نزولی قرار گرفت، بنابراین در حالی که تولید روزانه نفت ایران در ابتدای دولت دهم ۳میلیون و ۹۴۰هزار بشکه بود این رقم با افت یک‌میلیون بشکه‌ای به ۲میلیون و ۸۰۰هزار بشکه رسید. در صادرات نیز رقم ۲میلیون و ۳۰۰هزار بشکه در روز به زیر یک‌میلیون بشکه کاهش یافت.
این افت تولید و در نتیجه صادرات جایگاه ایران را هم در سازمان اوپک و هم در بازار جهانی انرژی تنزل داد و سایر اعضای اوپک مانند عربستان و کویت با افزایش تولید جای خالی نفت ایران را پرکردند اما اکنون با افزایش تولید نفت ایران که به گفته منصور معظمی، معاون برنامه‌ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت از ابتدای دولت یازدهم ۷۰درصد بیشتر شده است جایگاه از دست‌رفته ایران در اوپک و بازار جهانی دوباره احیا می‌شود. به گفته وزیر نفت ظرفیت تولید نفت ایران تا سال ۱۳۹۷ به ۵میلیون و ۷۰۰هزار بشکه در روز می‌رسد که علاوه بر جبران کاستی‌های گذشته بخشی از برنامه‌های توسعه‌ای ایران را نیز پوشش می‌دهد. بر این اساس ایرانی که همانند گذشته با تولیدی درخور توجه جایگاه ویژه‌ای در بازار نفت جهان داشته باشد دیگر به راحتی قابل حذف شدن از معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی نیست.
بستر منطقه‌ای
در کنار ارتقای تولید و صادرات نفت ایران و اجرای برنامه‌های بلندمدت در صنعت نفت، شرایط منطقه‌ای نیز به کمک ایران آمده است. حمله گروه تروریستی داعش به شهرهای عراق و تصرف موصل به‌عنوان دومین شهر بزرگ این کشور امنیت عرضه نفت این عضو اوپک را به خطر انداخت. در ادامه با گسترش درگیری‌ها و پیشروی این گروه به سمت جنوب عراق که عمده میادین نفتی این کشور در آن قرار دارد جامعه مصرف‌کنندگان انرژی را نگران کرد. بر همین اساس با تشدید درگیری‌ها در نزدیکی بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت عراق و روند کند صادرات نفت از مناطق جنوبی این کشور، تولید نفت اوپک در ماه ژوئن نسبت به ماه قبل از آن کاهش داشت.
این اتفاق علاوه بر این‌که باعث شد تا قیمت جهانی نفت با نوسانات شدیدی روبه‌رو شود این سوال را مطرح کرد که در آینده امنیت عرضه نفت در این کشور نفت‌خیز چگونه خواهد شد. بر همین اساس بسیاری از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های غربی با طرح این سوال تداوم تحریم نفتی ایران را تصمیمی فاجعه‌آمیز خواندند. به اعتقاد کارشناسان بین‌المللی در شرایط فعلی که عرضه نفت در یکی از کشورهای نفت‌خیز منطقه با بحران مواجه شده است تحریم نفت ایران امنیت عرضه انرژی را با چالش جدی روبه‌رو می‌کند. این در حالی است که سایر کشورهای نفتی منطقه از جمله عربستان نیز به دلیل تولید نفت با حداکثر ظرفیت دیگر توان تولید بیشتری ندارند و بدین ترتیب نمی‌توان روی کمک آنها حساب کرد. در حال حاضر عراق روزانه ۳میلیون و ٣٠٠هزار بشکه نفت خام تولید و از این میان ۲میلیون و ٥٠٠هزار بشکه را از پایانه‌های صادراتی جنوب این کشور صادر می‌کند که در صورت توقف آن بیش از ۳درصد از عرضه جهانی نفت با مشکل مواجه خواهد شد. به پیش‌بینی بانک فرانسوی «سوسیت جنرال»، بحران‌های اخیر عراق می‌تواند سبب افزایش بهای نفت برنت تا رقم ١٥٠دلار برای هر بشکه شود. این بانک در گزارش ماه می سال‌جاری خود، پیش‌بینی کرد در صورت ادامه درگیری‌ها در عراق به‌ویژه درگیری‌های پیش آمده در جنوب این کشور، امکان رسیدن بهای نفت برنت به ١٥٠دلار برای هر بشکه وجود دارد.
بستر بین‌المللی
در کنار بحران عراق در سایر مناطق دنیا همه‌چیز دست‌به‌دست هم داده تا مصرف‌کنندگان انرژی بیش از پیش نگران شوند. بر همین اساس است که تحلیلگران انرژی اعتقاد دارند که جهان تحمل یک چالش نفتی دیگر را ندارد. مقام‌های صنعت نفت و تحلیلگران بر این باورند که در صورت بروز مشکل دیگری در تأمین نفت مانند اختلال در تولید نفت جنوب عراق، ظرفیت مازاد تولید نفت دنیا نمی‌تواند افت تولید را جبران کند از این‌رو دولت‌ها مجبور به استفاده از ذخایر راهبردی خود می‌شوند.
درگیری‌های عراق به‌دنبال از دست رفتن نزدیک به کل تولید نفت لیبی رخ داد، این در حالی بود که تحریم‌های ایران و ناآرامی‌های سوریه و شمال عراق سبب کم شدن عرضه نفت در بازارهای جهانی شده بود. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در ماه ژوئن، ظرفیت مازاد تولید جهانی نفت حدود ۳میلیون و ٣٠٠هزار بشکه در روز است و چنانچه قرار باشد یک بحران دیگر اتفاق بیفتد، کمبود حاصل از این اختلال به وسیله ذخایر راهبردی و نه ظرفیت مازاد جبران می‌شود. ذخایر راهبردی نفت جهان آخرین‌بار در زمان مناقشه لیبی در سال ٢٠١١ میلادی استفاده شد.
در همین زمینه برخی از مقامات سعودی اعلام کرده‌اند که عربستان در صورت درخواست مشتریانش، توانایی تولید روزانه ١٢میلیون و ٥٠٠هزار بشکه نفت را دارد ولی این در حالی است که برخی پایداری تولید ١٢میلیون و ٥٠٠هزار بشکه نفت در روز را زیر سوال برده‌اند چراکه عربستان تاکنون این مقدار نفت تولید نکرده است و بالاترین تولید نفت این کشور به سال ٢٠١٣ برمی‌گردد که به١٠میلیون و ١٠٠هزار بشکه رسید.
در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی بر افزایش نیاز به نفت اوپک در ماه‌های باقی‌مانده سال‌جاری میلادی تأکید کرده است تولید این سازمان در ماه ژوئن به دلیل بحران عراق با کاهش روبه‌رو شده است. در حالی که تولید اوپک در ماه می ٣٠میلیون بشکه در روز بوده است این رقم در ماه ژوئن به ۹۳.۲۹میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
همچنین تولید برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت در سایر قاره‌ها نیز با کاهش همراه بوده است. در این زمینه از زمان آغاز جنگ در سودان‌جنوبی از ماه دسامبر گذشته، تولید نفت این کشور حدود یک‌سوم کاهش یافته است. این در حالی است که بسیاری از چاه‌های نفتی سودان آسیب دیده و بعضی دیگر به دلیل نبود قطعات یدکی مربوط به این چاه‌ها با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند.
بحران پیش آمده میان روسیه و غرب نیز باعث شده تا تحریم نفتی این کشور از سوی مقامات کشورهای غربی مورد بررسی قرار گیرد که همین موضوع ضربه دیگری به امنیت عرضه انرژی وارد کرده است و در صورتی که تحریم اتفاق بیفتد صدمات آن به مراتب بیشتر خواهد شد، بنابراین باید گفت شرایط بازار جهانی نفت و بحران‌های بالقوه و بالفعلی که در آن وجود دارد به‌طور قطع نگاه غرب را به تحریم نفتی ایران تغییر خواهد داد چرا که در صورت خروج یا کاهش نفت ایران از بازار، جبران آن به راحتی امکان‌پذیر نیست و هزینه‌های هنگفتی برای مصرف‌کنندگان به همراه خواهد داشت.
