بیم و امیدهای یک حضور پرچالش

روز نو :محبوبه ولی :علی‌رغم هفته‌ها تلاش برای ممانعت از صدور ویزا برای رئیس‌جمهور ایران در دولت بایدن، ابراهیم رئیسی دیروز راهی آمریکا شد. از هفته‌های گذشته مایک پمپئو و جمهوریخواهان کنگره با طرح اتهامات همیشگی خود علیه ابراهیم رئیسی و ادعای برنامه‌ریزی ایران برای ترور شهروندان آمریکایی، دولت بایدن را تحت فشار گذاشتند تا مانع ورود رئیسی به نیویورک برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد شود.

قانون اما به آمریکا به عنوان میزبان سازمان ملل اجازه ممانعت از حضور مقامات کشورها در مجامع این سازمان را نمی‌دهد. بایدن نیز زیر بار چنین فشاری نرفت. حتی دونالد ترامپ با همه خودرأیی و تندروی‌اش نتوانست این قاعده را زیر پا بگذارد و دولت او صرفا محدودیت‌های تردد در نیویورک را برای حسن روحانی و هیأت ایرانی ایجاد ‌کرد. با این حواشی، هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل از ۲۹ شهریور تا ۴ مهر (۲۰ تا ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲) به مدت یک هفته در منهتن نیویورک، مقر این نهاد بین‌المللی برگزار خواهد شد و حضور رئیسی در این نشست نیز اولین سفر وی به نیویورک است. رئیسی پارسال به دلیل آنچه که ملاحظات کرونایی خوانده شد، به نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل نرفت. ایران در سطح وزیر خارجه در آن نشست شرکت کرد و سخنرانی رئیسی در آن به صورت ویدئویی ایراد شد.

رئیسی: نشانه‌هایی از وقوع هولوکاست وجود دارد

امسال اما اولین حضور او در این مجمع و در عین حال نخستین سفرش به نیویورک چگونه خواهد بود؟ در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به واسطه مواضع وی در موارد مختلف از جمله هولوکاست، ایران این تجربه را داشت که هنگام سخنرانی رئیس جمهورش در مجمع عمومی سازمان ملل، حضار سالن را ترک کنند.

در دوران ریاست حسن روحانی، چند سالی که همزمان با خروج دونالد ترامپ از برجام شده بود، سخنرانی‌های رئیس‌جمهور ایران معطوف به بدعهدی آمریکا، یکجانبه‌گرایی آن، تاکید بر صلح و تلاش‌ها در حاشیه اجلاس برای احیای برجام بود که در نهایت نیز به نتیجه نرسید. حالا اما نوبت ابراهیم رئیسی است. او به تندی احمدی‌نژاد نیست و حتی در گفت‌وگویش با شبکه سی بی اس آمریکا درباره سوال مربوط به هولوکاست گفته است: «نشانه‌هایی وجود دارد که چنین اتفاقی افتاده؛ باید مورد بررسی مورخان و محققان قرار گیرد.»

در موارد دیگر نیز می‌توان گفت که دست کم در حوزه سیاست خارجی، رفتار او به اعتدال دولت روحانی نزدیک‌تر است. اما آنچه که همواره سیاست ثابت و لایتغیر روسای‌جمهور ایران در سفرهایشان به آمریکا برای شرکت در نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل بوده، پرهیز از هرگونه ملاقات با روسای جمهور آمریکاست.

به‌رغم‌ باور مرندی؛ اروپا به نظر نمی‌رسد‌ سفر رئیسی به نیویورک را فرصت احیای برجام برای خود تلقی کند؛ زیرا در آستانه این سفر فیلیپ اتین، سفیر فرانسه در آمریکا در گفت‌وگویی با المانیتور تصریح کرد که ایران روند مذاکرات را به عقب برده و باید با آژانس همکاری کند

هیچ دیداری با مقامات آمریکایی نخواهیم داشت

در همین راستا رئیسی طی دو روز گذشته در گفت‌وگوهایی که داشته با صراحت چنین موضوعی را رد کرده است. او در بخش دیگری از مصاحبه‌اش با سی بی اس آمریکا تاکید کرده که برنامه‌ای برای ملاقات با آمریکایی‌ها از جمله بایدن ندارد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشست خبری دیروز تصریح کرده که «هیچ گفت‌وگویی با مقامات آمریکا در این سفر نخواهیم داشت.»

او توضیح داده که حضور باقری در سفر رئیس‌جمهور به نیویورک، ارتباطی با گفت‌وگوی دوجانبه با مقامات آمریکایی ندارد و مذاکرات رفع تحریم‌ها در چارچوب معمول از طریق اتحادیه اروپا ادامه دارد.

کنعانی اما در عین حال اضافه کرد که «به صورت طبیعی نشست‌های بین‌المللی فرصت خوبی برای برگزاری نشست‌های سیاسی، انجام مذاکرات بین کشورها و فرصتی برای تبادل نظر در خصوص موضوعات مورد علاقه کشورهاست؛ بنابراین این احتمال که در حاشیه این نشست گفت‌وگوهایی درخصوص موضوع هسته‌ای و مذاکرات رفع تحریم‌ها صورت بگیرد را رد نمی‌کنیم و ایران از هر فرصتی برای بیان دیدگاه‌های خود استفاده می‌کند.»

آنچه که کنعانی درباره چنین نشست‌هایی اشاره کرده، عامل همان کورسوی امیدی است که برخی درباره سفر رئیسی به نیویورک مطرح می‌کنند. گرد هم آمدن سران کشورها در این مجمع این امیدواری را ایجاد کرده که شاید ایران در خلال دیدارها و گفت‌وگوهایش بتواند گرهی از کار فروبسته برجام بگشاید.

محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در مذاکرات وین روز یکشنبه در صفحه توئیترش خبر داد که علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران نیز رئیسی را در سفر به نیویورک همراهی خواهد کرد.

حالا برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل،‌ نوبت ابراهیم رئیسی است. او به تندی احمدی‌نژاد نیست و دست کم در حوزه سیاست خارجی، رفتار او به اعتدال دولت روحانی نزدیک‌تر است. اما آنچه که همواره سیاست ثابت و لایتغیر روسای جمهور ایران در سفرهایشان به آمریکا برای شرکت در نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل بوده، پرهیز از هرگونه ملاقات با روسای جمهور آمریکاست

او با اشاره به این موضوع افزوده بود: «فرصت خوبی برای تروئیکای اروپا/ اتحادیه اروپا خواهد بود تا آمریکا را ترغیب کنند تا به گونه‌ای هدفمند،‌ معدود مسائل باقی‌مانده را حل‌ و فصل کند.»

مرندی در توئیت خود بار دیگر به «زمستان سخت» اروپا اشاره کرده و ادامه داده بود: «آمریکا با طفره‌روی و وقت‌کشی، بیهوده موجب رنج‌بارتر شدن زمستان خواهد شد.»

اروپای روی دنده چپ و دو چالش تازه

اروپا اما به نظر نمی‌رسد به حضور رئیس‌جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل اینگونه نگاه کند. همین دیروز در آستانه سفر رئیسی به نیویورک، فیلیپ اتین، سفیر فرانسه در آمریکا در گفت‌وگویی با المانیتور بار دیگر ایران را متهم کرده که روند مذاکرات را به عقب برده و تاکید کرده که ایران باید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مواد هسته‌ای اعلام نشده خود همکاری کند.

به طور کلی شواهدی که حاکی از تعدیل مواضع اروپا و ایران باشد در این روزها دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد هیأت ایرانی برای تاثیرگذاری این سفر بر روند مثبت برجام کار سختی در پیش دارد که احتمالا به نتیجه هم نرسد.

این هیأت شامل حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، محمد جمشیدی معاون سیاسی دفتر ریاست جمهوری، وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و همانطور که پیشتر آمد علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران است.

از سوی دیگر ماجرای مهسا امینی، ترند شدن آن در سطح جهانی و حساسیت‌هایی که برانگیخته ممکن است منجر به فشارهای حقوق بشری به ایران و مورد سوال قرار گرفتن آن شود؛ کمااینکه در مصاحبه سی‌بی‌اس آمریکا با رئیسی سوالی درباره وضعیت زنان در ایران نیز مطرح شده است. رئیسی در پاسخ به این سوال گفته است: «آنچه مسلم است اینجا کسی نسبت به زندگی خصوصی مردم کاری ندارد و به هیچ عنوان تعرضی نسبت به زندگی خصوصی افراد ندارند. در مسائل اجتماعی هم مردم خودشان رعایت می‌کنند یعنی می‌دانند قانونی وجود دارد و به این قانون همه پایبند هستند.»

موضوع تازه دیگری که ممکن است عامل فشار جدیدی برای ایران باشد و در این سفر مطرح شود، گزارش اخیر فرماندهان اوکراینی از خساراتی است که روسیه به وسیله پهپادهای ایرانی به جبهه اوکراین وارد کرده است.

با وجود همه اینها باید منتظر ماند و دید که در این اولین تجربه ابراهیم رئیسی در نیویورک چه خواهد گذشت.