فرصت تاریخی ایران از دست رفت؟

ایمان ربیعی

مذاکرات ایران در حالی برای مدت دو ماه تعطیل شد که بازار جهانی نفت دستخوش تغییرات شدیدی شده است و بسیاری معتقدند درآمد بالا از صادرات نفت برای حداقل دو سال مورد انتظار نیست.

در حالی که قیمت نفت پس از ظهور نشانه‌های پایان همه‌گیری کرونا روند افزایشی را تجربه می‌کرد، ترس از فراگیر شدن رکود از یک سو و همچنین تخلیه هیجانات ناشی از جنگ روسیه و اوکراین از سوی دیگر سبب ریزش بهای طلای سیاه در بازار شده است. اوایل خرداد ماه امسال بود که بهای هر بشکه نفت برنت دریای شمال از مرز ۱۲۰ دلار عبور کرد.

ظهور نشانه‌هایی از تحریم نفت روسیه سبب شد قیمت نفت روندی افزایشی را در بازارهای جهانی تجربه کند. اتحادیه اروپا در این دوره زمانی در مورد تصویب تحریم‌ها علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین، جلسات متعددی داشت. در آن زمان پیش‌بینی شد جهان به نفت ایران نیازمند است تا بتواند تعادل را به بازار بازگرداند. از این رو بسیاری از کارشناسان معتقد بودند روند مذاکرات به نفع ایران تغییر خواهد کرد.

با این حال ایران نتوانست در این دوره زمانی به توافقی با غرب دست پیدا کند. شاید از این رو بود که ونزوئلا راهش را به بازارهای جهانی نفت باز کرد.

این موضع با تایید کارشناسان داخلی همراه است. آنها نیز معتقدند ایران فرصت تاریخی را برای دستیابی به توافق و احیای بازارهای از دست رفته نفت خود از دست داده است.

مهدی پازوکی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در رابطه با صادرات نفت ایران می‌گوید: ایران می‌تواند روزانه بین دو میلیون تا دو میلیون و 200 هزار بشکه نفت صادر کند، اما طبق اعلام مقامات دولتی بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت از ایران صادر می‌شود که این به معنای از دست رفتن روزانه ۱۰۰ میلیون دلار درآمد است.

وی با تاکید بر اینکه وضعیت همسایگان ایران در حال بهبود است، به خبرآنلاین گفت: آمارهای ارائه شده از سوی اوپک نشان می‌دهد عراق در ماه‌های خرداد و تیر توانسته است بیش از ۲۲ میلیارد دلار نفت صادر کند در عین حال عربستان تنها در تیرماه بیش از ۳۵ میلیارد دلار نفت فروخته است چرا که این کشورها به فناوری بالای شرکت‌های اروپایی و آمریکایی دسترسی دارند و می‌توانند در بازارهای جهانی با تمام قدرت نفت عرضه کنند.

وی پیش از این نیز هشدار داد که فاصله ایران با کشورهای همسایه در حال افزایش است و عدم دستیابی به توافق فرصت‌های تاریخی ایران در بازار نفت را نیز از کشور گرفته است.

کارشناسان داخلی معتقدند ایران فرصت تاریخی را برای دستیابی به توافق و احیای بازارهای از دست رفته نفت خود از دست داده است

چرا نفت ریزشی شد؟

آخرین آمارها نشان می‌دهد بهای هر بشکه نفت خام وست‌تگزاس در محدوده کانال ۷۰ دلاری قرار گرفته است و با کاهش قیمت یک دلار و ۶۹ سنتی به قیمت ۸۳ دلار و ۴۲ سنت در هر بشکه رسیده است و هر بشکه نفت خام برنت نیز با کاهش قیمت یک دلار و ۶۳ سنتی به قیمتی ۸۹ دلار و ۷۲ سنت رسیده است.

آنچه به سقوط قیمت نفت در هفته‌های اخیر دامن زد، گزارش وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا بود که اعلام کرد هیچ برنامه‌ای برای پر کردن ذخایر استراتژیک نفت کشور تا بعد از سال مالی ۲۰۲۳ ندارد.

وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا در حالی این گزارش را منتشر کرد که منابع کاخ سفید پیش از این پیشنهاد پر شدن دوباره ذخایر استراتژیک نفت خام پس از رسیدن قیمت نفت به زیر بشکه‌ای ۸۰ دلار را کرده بودند؛ پیشنهاد منابع کاخ سفید سیگنال صعودی به بازار نفت ارسال کرد، مبنی بر اینکه آمریکا به زودی صد میلیون بشکه نفت برای پر کردن انبارهای خود خریداری می‌کند و تقاضا به زودی صعودی خواهد شد؛ اما انکار وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا وعده افزایش سریع تقاضا را از میان برد و به ریزش قیمت‌ها دامن زد.

یکی دیگر از فشارهای قیمتی، تقویت دلار آمریکا در دوره زمانی است که انتظار می‌رود در جلسه هفته آینده سیاستگذاران افزایش قابل توجه نرخ بهره را داشته باشند. انتظارات عمومی این است که فدرال رزرو نرخ بهره را ۷۵ واحد پایه افزایش دهد.

قیمت نفت به سقوط خود ادامه می‌دهد چراکه نگرانی بازارهای جهانی در خصوص رکود اقتصادی تشدید شده است و تقاضا را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و از طرفی عرضه نفت در تنگنای جنگ روسیه و اوکراین قرار دارد.

آنچه به سقوط قیمت نفت در هفته‌های اخیر دامن زد، گزارش وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا بود که اعلام کرد هیچ برنامه‌ای برای پر کردن ذخایر استراتژیک نفت کشور تا بعد از سال مالی ۲۰۲۳ ندارد

وضعیت ایران چه خواهد شد؟

به این ترتیب انتظار می‌رود با ریزش بهای نفت، حتی احیای توافق نیز نتواند سود کافی برای ایران را دربرداشته باشد.

ایران به واسطه تحریم‌ها، قیمت نفت را برای مشتریان تخفیف می‌دهد. البته پس از وقوع جنگ روسیه علیه اوکراین، روسیه نیز برای حفظ مشتریان خود دست به اعلام تخفیف‌های بزرگ زد و در این حوزه رقابتی پنهان با ایران را شکل داد.

این اتفاقات سبب شد کشوری که بخش عمده بازارهای خود را در اروپا تعریف کرده بود، به بازارهای آسیا تمایل پیدا کند و در نتیجه با در اختیار گرفتن بازارهای هند و چین، بازار ایران را در معرض خطر قرار دهد.

حالا پیش‌بینی‌ها بر این نکته استوار است که با ترس از رکود اقتصادی پیش رو، ریزش قیمت نفت ادامه‌دار باشد و نفت صد دلاری تا اطلاع ثانوی از ادبیات اقتصادی جهان حذف شود. در این صورت حتی احیای توافق نیز درآمدی کمتر را سهم ایران خواهد ساخت. آمارهای رسمی وزارت امور اقتصادی و دارایی که توسط احسان خاندوزی اعلام شد، نشان می‌دهد درآمد نفتی ایران با رشد 580 درصدی روبرو شده است. همان زمان همتی، رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی تاکید داشت که رشد درآمدهای ایران نه محصول کشف و در اختیارگیری بازارهای جدید که حاصل افزایش درآمدهای نفتی است. به این ترتیب انتظار می‌رود با توجه به عدم‌النفع روزانه صد میلیون دلاری ایران، ریزش بهای نفت، فرصت تاریخی که پیش از این برای دسترسی به درآمدهای نفتی بیشتر وجود داشت را از میان ببرد. هر چه هست ایران در نقطه‌ای است که فشار تحریم از یک سو اقتصادش را متاثر می‌کند و ریزش بهای نفت از سوی دیگر می‌تواند در این وضعیت آثار منفی به جا بگذارد.

باید دید اقتصاد جهانی و کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده در آستانه آشکار شدن نشانه‌هایی از پایان همه‌گیری کرونا تدبیری برای نیفتادن به دام رکود می‌اندیشند؟ این تصمیم سهم ایران از بازار جهانی نفت را مشخص خواهد کرد.