روزنو :محمدرضا محبوب فر*- مراسم اربعین برحسب شرایط خاص منطقه خاورمیانه و تحولات اساسی در خصوص پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی از سوی کشورهای ذی‌نفع در پیش است و اخباری دال بر پیش‌بینی 5میلیون زائر اربعین منتشر شد. در ابتدای راهپیمایی عظیم اربعین، این مراسم به دنبال بحران سیاسی در عراق و اعتراضات گسترده در این کشور، تحت‌الشعاع قرار گرفت و پروازها موقتاً لغو و مرزهای ورودی به شهرهای زیارتی عراق بسته شد. در شرایطی که برآوردها این بود که زوار ایرانی اربعین متضرر اقدامات آشوبگران در عراق خواهند شد و لاجرم مراسم امسال در پی بحران سیاسی این کشور در کل لغو خواهد شد، با صدور چندین اطلاعیه از سوی مراجع تقلید و سپس مقتدی صدر، روحانی پرنفوذ در عراق، بحران سیاسی در این کشور فروکش کرد و بار دیگر پس از عقب‌نشینی معترضان، مرزها در عراق بازگشایی و تردد سفرهای هوایی و زمینی جهت حضور در مراسم اربعین از سر گرفته شد. در این هنگام بود که ارائه انبوه امکانات دولتی برای راهپیمایی اربعین و برنامه‌های گسترده ایران برای این مراسم در صدر خبرها قرار گرفت.

سیاست‌گذاری درباره حضور پنج‌میلیونی زائران در عراق در حالی از سوی مقامات ایرانی در دستور کار قرار گرفت که مقامات سیاسی عراق بارها نسبت به پذیرش ظرفیت چندین صدهزارنفری زوار ایرانی در راهپیمایی اربعین قول مساعد داده بودند و شرط حضور زائران در شهرهای مذهبی را ورود از طریق پروازهای هوایی طبق پروتکل‌های امنیتی و سلامت هر دو کشور عنوان کرده بودند. اما به نظر می‌رسد که گستردگی حضور زائران ایرانی، امکان رعایت این موارد را منتفی می‌کند. در این راستا بخش عظیمی از امکانات اقتصادی و معیشتی و ترانزیتی و رفاهی ایران صرف جابجایی میلیونی مسافرین اربعین شد. سپس با عنایت به حجم گسترده سفرهای زمینی به شهرهای مذهبی عراق، دولت عراق به سبب از کنترل خارج شدن جمعیت گسیل‌شده به این کشور و بروز حوادث پرشمار امنیتی که می‌رفت سلامت و جان زوار ایرانی را تهدید کند دستور به بسته شدن مرزها را صادر کرده است. مراتب امنیتی و تهدید جان ایرانیان از سوی مقامات عراقی به جمهوری اسلامی هشدار داده شد و از روز گذشته پس‌ازاینکه عراق به اتوبوس‌های ایرانی اجازه ورود نداد، عدم صدور گذرنامه‌ اربعین تا اطلاع ثانوی در پی بسته ‌شدن مرزها در دستور کار قرارگرفته است. اعلام‌شده است که زائر جدیدی به سمت مرزهای دو کشور حرکت نکند چراکه تمامی پارکینگ‌های پایانه‌های مرزی پر شده است و امکان اسکان و اقامت و تردد جمعیت اعزام شده وجود نخواهد داشت. همچنین به اتوبوس‌ها ابلاغ‌شده است از حرکت خودشان از مبدأ شهرها به سمت مرزها خودداری کنند. در مورد کسانی که در سامانه سماح نیز ثبت‌نام و مبلغ بیمه را پرداخت کردند تصمیم‌گیری خواهد شد تا ضرر و زیان مالی به زائران وارد نشود و هزینه‌های پرداخت‌شده عودت شود. چون حجم زائرین همچنان حجم بالایی است و در آن‌سوی مرزها عراقی‌ها خودرویی برای انتقال زائران ندارند و علی‌رغم انتقال 90درصدی اتوبوس‌های بین‌شهری در ایران به مرزها جبران این کمبود را نمی‌کند و از زوار ایرانی حاضر در عراق خواسته‌شده که هرچه زودتر سفر زیارتی خود را پایان دهند و از طرفی امکان انتقال زائرین جدید نیز متوقف گردیده است.

وضعیت نابسامان فعلی از ابتدا در مراسم راهپیمایی اربعین قابل پیش‌بینی بود. ظرفیت پذیرش زوار ایرانی بارها از سوی دولت عراق به مقامات ایرانی یادآوری شده بود و اعلام گردید که حضور زائرین ترجیحاً باید به‌صورت هوایی با رعایت اصول بهداشتی کرونا و سایر بیماری‌های عفونی گرمسیری تعریف شود. اما آشفتگی و هرج‌ومرج در وضعیت بهداشتی و سلامت زوار ایرانی طی تردد زمینی در مرزهای دو کشور به‌قدری مشهود بوده که مرزهای عراق به دلیل آنچه نگرانی از امنیت و سلامت زائران اربعین اعلام‌شده، بسته‌شده است. وضعیت زائران اربعین در مرزها پس از بسته شدن مرزها رو به وخامت گذاشته‌شده است و ترافیک سنگین خودروهای شخصی و اتوبوس حمل زوار و بسته شدن جاده‌ها از شب گذشته باعث شده است در خاک عراق امکاناتی برای انتقال زائرین وجود نداشته باشد. حتی کسی نیست آب دست زائران بدهد و سرگردانی مسافران اربعین باعث بروز مشکلات عدیده‌ای شده است. وضعیت کنونی حاصل تبلیغات گسترده رسانه‌های داخلی مبنی بر آماده‌ بودن امکانات برای مراسم پیاده‌روی اربعین بوده است و در حالی روز گذشته اعلام شد تمام مرز‌های منتهی به معابر خروجی ایرانیان به عراق به ‌دلیل ناکافی بودن امکانات، کثرت جمعیت و هوای گرم تا اطلاع بعدی بسته‌شده است، که استمرار وضعیت فعلی قطعاً مخاطرات جدی برای امنیت سلامت زائران در پی دارد. مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، به‌منظور مراقبت از بیماری‌های واگیر و همچنین در راستای اهداف مراقبت بهداشتی بین‌المللی و وضعیت موجود بروز پاندمی کرونا و اعلام وضعیت اضطراری در خصوص آبله میمونی در سطح جهان و با در نظر گرفتن بیماری‌های واگیر شایع و بومی در منطقه و در کشورهای همسایه شامل سل، مالاریا، تیفوئید مقاوم به درمان، اسهال حاد آبکی و خونی از جمله وبا، تب کریمه کنگو، تب دانگ و چیکن گونیا دستورالعمل مراقبت بیماری‌های واگیر در طی مراسم اربعین سال ۱۴۰۱ را منتشر کرده است. این در صورتی است که گرمازدگی ده ها هزار زائر اربعین در مرزها اتفاق افتاده است و تهران بدون اعتنا به هشدارهای قبلی عراق در خصوص حجم انبوه زائرین، عراق را مقصر وضعیت سلامت ایرانیان معرفی کرده است.

واژگونی ده‌ها مینی‌بوس و اتوبوس حامل زائران اربعین در محورهای مواصلاتی به عراق تا کنون رخ داده و ده‌ها نفر جان‌باخته و تعداد بیشتری مجروح حاصل این ناهماهنگی و بی‌برنامگی بوده است. وضعیت بهداشت در راهپیمایی اربعین و در موکب‌های برپاشده در دو سوی مرز ایران و عراق نگران‌کننده است. برخی مشاهدات حاکی است در پذیرایی از افراد باقیمانده چای نیمه ‌خورده زائران به قوری اصلی بازگردانده می‌شود و ظروف استفاده‌شده نیز بدون شسته شدن، دوباره مورداستفاده قرار می‌گیرند. ناظران مستقل سلامت بر این باور هستند که باید در انتظار موج بعدی کرونا و بیماری‌های عفونی دیگر ناشی از چنین شرایطی بود. هم‌زمان با سفر میلیون‌ها ایرانی به عراق برای شرکت در مراسم مذهبی اربعین، بی‌توجهی به اصول بهداشتی در کاروان‌های اعزامی به اینجا ختم نمی‌شود و چند روز پیش هم‌گروهی از زائران ایرانی بدون انجام واکسیناسیون اجازه عبور از مرزها را دریافت کرده‌اند. علاوه بر بروز مسائل عدیده بهداشتی، ازدحام میلیونی ایرانیان در مرزها حتی تروریست‌ها را نیز وسوسه کرده است تا دست به عملیات خرابکارانه علیه زوار ایرانی بزنند. چندین عملیات تروریستی از سوی دو دولت عراق و ایران خنثی‌شده است و گسیل ادوات سنگین نظامی به غرب کشور برای حفاظت از زائرین ادامه دارد.

عراق پیش‌ازاین نسبت به بروز شرایط حادث‌شده فعلی هشدار داده بود، اما معلوم نیست که چرا مشوق‌هایی از وعده توزیع ده ‌ها میلیون بطری آب و استقرار صدها موکب و اینترنت رایگان، سهمیه ۱۰۰دلار به ازای هر زائر و وام تا پنج میلیون در این اوضاع‌واحوال آشفته اقتصادی در نظر گرفته شد تا نهایت، کار به اینجا بکشد که زیارت برخی زائران در نیمه‌راه ناتمام گذاشته شود؟! برخی خبرها نشان می‌دهد که ظرفیت پذیرش زائرین اربعین در کشور عراق و مرزهای دو کشور محدود بوده است. دستوراتی از سوی رئیس‌جمهور برای رفع مشکلات موجود در مسیر پیاده‌روی زائرین صادرشده است، اما بااین‌وجود، هیچ‌گونه خدمات خودرویی، آب و سرویس بهداشتی پس از عبور از مرزها در کشور عراق ارائه نمی‌شود. توصیه‌های خبرنگاران حاضر در مراسم اربعین این است که «شما رو به خدا دیگه نیایید! جمعیتی که حتی جای خواب نداره، کمبود آب باعث کمبود که هیچ، باعث بحران سرویس بهداشتی شده؛ خاک، گرما و جمعیت گرمازده و سرگردان» وضعیت فعلی به نحوی است که هر گونه اهمال در خصوص بازگشت زائرین به شهرهای خود می‌تواند آثار دومینویی امنیتی و بهداشتی به بار آورد. ضمن اینکه همین مسافران موجود این ظرفیت بالفعل را خواهند داشت که پس از بازگشت به کشور و شهرهای خود، به دلیل نبود بهداشت کافی و عدم رعایت آن، به بیماری‌های مختلفی مبتلا شده و انواع بیماری‌ها را وارد کشور کنند، آن‌هم در شرایطی که قیمت دارو و درمان در ایران بسیار گران است و سر به فلک می‌کشد.