مردم لبنیات نخریدند، صادر شد

مهرنوش حیدری

هم‌زمان با کاهش مصرف لبنیات در ایران، صادرات آن افزایش یافت. خبرکوتاه است و گویا. به نظر می‌رسد کاهش قدرت خرید ایرانیان تاثیر چندانی بر وضعیت واحدهای تولیدی ندارد چرا که حالا در پی مشتریان خود به بازارهای جهانی رفته‎اند.

افزایش آمار صادرات و کسب درآمد ارزی؛ خبر بسیار خوبی برای شهروندان کشورهای مختلف محسوب می‌شود و ایرانیان نیز از این قاعده مستثنی نیستند اما ماجرا زمانی عجیب می‌شود که آمارهای صادراتی تبدیل به نمادی برای نشان دادن کاهش میزان مصرف داخلی شوند.

از اواسط بهار 1401؛ دولت سیزدهم دست به جراحی بزرگ اقتصادی زد و ارز 4200 را به عنوان سرمنشاء ایجاد رانت و فساد مالی و به منظور تحقق عدالت در تخصیص منابع ارزی برای کالاهای اساسی در میان اقشار مختلف؛ حذف کرد. اقدامی که در درست بودن آن شکی نیست زیرا بررسی‌ها و گزارش‌های رسمی در سال های گذشته نشان می‌داد که ارز ترجیحی که قرار بود سبب شود کالاهای اساسی به قیمت ارزان به دست مردم برسند، از مسیر خود منحرف شده و برخی افراد سودجو ، ارز 4200 تومانی را برای واردات کالاهای سودآور صرف کرده‌اند و عملا روز به روز بر قیمت اقلام اساسی در بازار افزوده می‌شد.

در این میان وقتی دولت بنا را بر حذف ارز 4200 تومانی گذاشت، کارشناسان نسبت به کوچک شدن یک‌باره سفره مردم هشدار داده راهکارهای متعددی را برای برون‌رفت از این وضعیت مطرح کردند اما این اقدام ضربتی و با تعجیلی جدی، بدون بررسی جوانب و حتی اتخاذ راهکارهای خاص به مرحله اجرا درامد در نهایت هنوز روشن نیست کالابرگ در ماه‌های آینده نصیب مردم می‌شود یا یارانه نقدی.

رویای افزایش قیمت تنها 4 قلم کالا

همزمان با اجرای این طرح در نیمه بهار امسال؛ بیش از 60 نفر از اقتصاددانان نسبت به تبعات حذف ارز 4200 تومانی هشدار دادند و از دولت ابراهیم رییسی خواستند که مانع جراحی بزرگ اقتصادی دولتش شود و اجازه ندهد فشار مضاعفی به مردم وارد شود اما دولتی ها بارها و بارها در مصاحبه های مختلف تاکید کردند که با حذف این ارز، فقط قیمت 4 قلم کالا در بازار افزایش خواهد یافت در حالی که واقعیتی تلخی در انتظار بازارهای مختلف بود و دولتمردان فراموش کردند با دستور و عتاب نمی‌توان مانع جهش نرخ‌ها شد.

فرجام تلخ اجرای این ایده در خرداد ماه برای بسیاری از افراد جامعه و خانوارهای دهک های کم درآمد نمایان شد؛ هرچند دولت سعی کرد با اعطای یارانه 300 و 400 هزار تومانی به ازای هر فرد ایرانی، بخشی از هزینه‌های ناشی از آزادسازی قیمت کالاهای اساسی نظیر آرد، شیر و ... را جبران کند اما گرانی‌ها محدود به 4 قلم کالا نشد و ناگهان انفجار نرخ‌ها در بازارهای مختلف رخ داد.

اتفاق نامبارک در صنایع لبنی

مانند همیشه مردم راهکار فوری کمتر خریدن و نخریدن را برای جبران هزینه‌های اضافی به سبد خانوار انتخاب کردند اما این راهکار نیز دارای تبعات منفی است که می‌تواند سلامت کودکان و افراد سالمند در خانواده‌ها را بیش از دیگران تهدید کند.

همان طور که ذکر شد افزایش آمارهای صادراتی و کسب درآمدهای ارزی برای بسیاری از ایرانیان؛ خبر خوش محسوب می‌شود زیرا در میان مدت می‌تواند موجب رونق کسب و کار و تولید و در نهایت افزایش سرانه درآمد خانوار شود اما مساله آنجا شکل متفاوتی می‌گیرد که مردم قادر به خرید نباشند و تولیدکننده‌ها سطح صادرات خود را افزایش دهند.

این اتفاق نامبارک اکنون در صنایع فرآورده‌های لبنی رخ داده است و با اصلاح نظام یارانه، قیمت مصوب 4 قلم محصول لبنی 80 درصد افزایش یافت چراکه قیمت هر کیلو شیرخام از 6 هزار و 400 تومان به 12 هزار تومان رسید و زمینه ساز سیر صعودی قیمت ها در این صنعت مهم شد.

اسماعیل خاتمی، عضو انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی اظهار کرده است: آمار گمرک حاکی از این مهم است که میزان صادرات محصولات لبنی بر پایه شیر در یک سال اخیر رشد کرده است؛ در واقع کاهش مصرف‌ لبنیات در بازار داخلی، توسعه صادرات را به همراه آورده است.

به گفته وی، همچنین بعد از اصلاح نظام یارانه‌ای و افزایش 100درصدی قیمت این محصولات سرانه مصرف ریزش پیدا کرده و آمارهای رسمی در 5 ماه نخست سال، نشان‌دهنده افزایش میزان تولید شیر خام نیست.

آمارهای متناقض از سرانه مصرف شیر در ایران

این در حالی است که برنامه‌ریزی شده بود تا میزان مصرف لبنیات در افق 1404 حدود 120 کیلوگرم باشد اما شرایط جبری ماه های اخیر سبب شده سرانه مصرف محصولات لبنی در سال جاری به میزان 70 کیلو برسد که به نظر می رسد در ماه های آتی اگر برنامه ریزی درستی صورت نگیرد این عدد نیز روند کاهشی طی کند.

البته در ماه های اخیر مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی نیز هشدار داده بود که با افزایش قیمت لبنیات و کاهش قدرت خرید خانوار، سرانه مصرف به 40 تا 50 کیلوگرم رسیده است.

به گفته علی احسان ظفری در حالی این اتفاق رخ داده که بر اساس برنامه ششم توسعه قرار بود سرانه مصرفه لبنیات را به 180 کیلوگرم یعنی به میزان متوسط مصرف جهانی برسانیم.

آمارها در این حوزه بسیار متناقض است و مسوولان مختلف صنایع لبنی هر کدام عدد و رقمی را به عنوان سرانه مصرف بیان می کنند؛ به طوری که

علی اصغر محمدپور، مدیرعامل صنایع شیر ایران اخیرا اظهار کرده بود: بعداز آزادسازی یارانه کالاهای اساسی، مصرف فرآورده های لبنی از 60 کیلوگرم موجود 28 درصد کاهش یافته، اما در حال حاضر مصرف کمی افزایش یافته است و با این وجود در مقایسه با قبل از اردیبهشت ماه سال جاری شاهد 17 درصد کاهش مصرف هستیم.

وی افزوده است: براساس آمار رسمی، سرانه مصرف لبنیات در کشور 75 کیلوگرم اعلام شده، اما در واقع براساس آمار تولید سرانه مصرف 60 کیلوگرم در سال است که بعد از طرح اصلاح یارانه‌ها و مردمی‌سازی آن شاهد کاهش دوباره مصرف این محصول هستیم.

مدیرعامل صنایع شیر ایران: براساس آمار رسمی، سرانه مصرف لبنیات در کشور 75 کیلوگرم اعلام شده، اما در واقع براساس آمار تولید سرانه مصرف 60 کیلوگرم در سال است که بعد از طرح اصلاح یارانه‌ها و مردمی‌سازی آن شاهد کاهش دوباره مصرف این محصول هستیم

به گفته عضو هیات مدیره انجمن صنایع لبنی؛ در کشورهای پیشرفته مصرف سرانه شیر تا 450 کیلوگرم است، اما در کشور ما آمار مصرف شکر، سیگار و نوشابه که کالای ناسالم برای سلامت افراد به حساب می‌آید، بالاتر از میانگین‌های جهانی است.

به اعتقاد محمدپور؛ پس از آزادسازی یارانه‌ها، مفت فروشی فرآورده‌های لبنی به کشورهای همسایه تمام شده است که این موضوع تصمیم مناسبی توسط دولت بود، زیرا ما پیش از این محصولات لبنی خود را با قیمت ناچیزی صادر می‌کردیم اما اکنون با وجود کاهش وزنی صادرات میزان ارز آوری افزایش یافته و محصولات ما با قیمت‌های بالاتری به دیگر کشورها صادر می‌شود. با این وجود قیمت تمام شده فرآورده‌های لبنی در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر پایین‌تر است، زیرا کماکان یارانه های پنهانی مانند دستمزد، کرایه وانرژی با قیمت پایین وجود دارد و محصول ما را رقابتی می‌کند، اما لازم است که بر روی بازارپسندی تلاش‌های بیشتری انجام شود.

سخنان وی نشان می‌دد هر چند لبنیات ایران هنوز ارزان‌تر از دیگر کشورهاست اما خرید آن در قدرت خانوارهای ایرانی متعددی نیست.

لزوم حمایت از مصرف لبنیات در میان خانواده‌ها

افزایش شدید قیمت لبنیات در ماه‌های اخیر سبب شده تا محصولاتی مانند شیر، دوغ و ماست که همواره در سفره های ایرانیان وجود داشت اکنون حضور گمرنگ‌تری در سبد معیشت داشته باشند زیرا اگر مردم ناچار به خرید شوند ترجیح می‌دهند نوشابه 1.5 لیتری را با قیمتی بین 14 تا 18 هزار تومان خریداری کنند زیرا خرید دوغ 1.5 لیتری برای آنها هزینه ای بین 20 هزار تا 27 هزار تومان دارد و این شرایط در آینده ای نه چندان دور موجب صدمات جدی بر سلامت ایرانیان خواهد شد.

به نظر می‌رسد دولت هرچه سریعتر باید راهکارهای فوری به منظور حفظ سلامت افراد جامعه اتخاذ کند زیرا هرگونه بی‌توجهی به سلامت شهروندان می‌تواند تبعات جبران ناپذیری داشته و هزینه‌های فراوانی را در سال‌های آتی به نظام بهداشت و درمان کشور تحمیل کند.

فعالان و تولیدکنندگان محصولات لبنی با توجه به آزادسازی قیمت شیر و افزایش هزینه‌های تولید به حتم حاضر به کاهش نرخ‌ها نخواهند شد بنابراین ضروری به نظر می‌رسد دولت در برنامه اعطای کالابرگ خود به مساله اختصاص محصولات لبنی به سبد معیشت توجه بسیار جدی داشته باشد و باید در این زمینه فرهنگ سازی گسترده صورت گیرد.

اکنون و با توجه به شرایط قیمت و کاهش میزان سرانه مصرف لبنیات؛ توزیع کالا برگ و شیر در مدارس می‌تواند راهکار مناسبی برای ارتقای سرانه مصرف باشد.