چهار سناریو در انتظار برجام
محسن رفیق: هم‌زمان با نزدیک شدن مواضع تهران و واشنگتن در مطالبات هسته‌ای برای بازگشت دوباره به برجام، هر روزه سناریوهای مختلفی از سوی تحلیلگران سیاسی در مورد چگونگی احتمالی این توافق منتشر می‌شود. دراین‌بین، پیشرفت‌های صورت گرفته در راستای توافق هسته‌ای ایران، نظرها را بیشتر به سمت ذخایر قابل‌توجه نفت ایران جلب کرده است. ذخایری که درصورتی‌که توافق هسته‌ای ایران نهایی شود می‌تواند به‌سرعت در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد. این در شرایطی است که گزارش‌ها از پایان ذخایر استراتژیک آمریکا در ماه اکتبر به پایان می‌رسد.
روزنو :
در همین حال رویترز گزارش داد که سه تن از افرادی که از مذاکرات هسته‌ای آگاهی دارند، به این خبرگزاری گفته‌اند که ایالات‌متحده و ایران راه‌هایی برای بازرسی از مراکز هسته‌ای ایران پیداکرده‌اند که به هر دو کشور اجازه می‌دهد تا پیروزی خود در مذاکرات را اعلام کنند، ولی تهیه قطعنامه نهایی به تأخیر می‌افتد. تهران، واشنگتن را تحت‌فشار قرار داده است تا پیش از اجرای کامل پیشنهاد احیای برجام به مسائل پادمانی و ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص نشانه‌هایی از وجود اورانیوم در مراکز اعلام‌نشده پایان دهد.
آمریکا و شرکایش با رد این درخواست ایران، اعلام کرده‌اند که این تحقیقات تنها زمانی خاتمه پیدا می‌کند که ایران پاسخ‌های قابل قبولی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدهد. بر اساس این گزارش یک مقام آمریکا در همین رابطه مدعی شد: «ایران در ابتدا خواستار تعهدی در این زمینه بود که آژانس تحقیقات پادمانی‌اش را تا تاریخ معینی به پایان برساند و بعداً گفت اگر مسائل پادمانی تا زمان ازسرگیری اجرای توافق حل‌وفصل نشوند، حق خود برای انجام ندادن اقدامات لازم در زمینه محدود کردن برنامه هسته‌ای‌شان را که مقرر شده در آن تاریخ انجام شود، محفوظ می‌داند.»
بر این اساس با توجه به مخالفت غرب با توقف تحقیقات آژانس و پافشاری ایران بر پایان مسائل پادمانی، چهار سناریو قابل‌تصور است: «در اولین سناریو، ایران به سؤالات آژانس پاسخ درخور می‌دهد و توافق سال ۲۰۱۵ احیا می‌شود. در سناریوی دوم، تهران به سؤالات آژانس پاسخ قابل قبولی نمی‌دهد و برای احیای مجدد توافق هیچ قدمی برنمی‌دارد و واشنگتن هم در مقابل از رفع کامل تحریم‌ها خودداری می‌کند. سناریوی سوم بدین گونه است که ایران با بازگشت به توافق موافقت می‌کند حتی اگر تحقیقات آژانس ادامه پیدا کند. این تغییر موضع برای ایران بسیار دشوار است. در آخرین سناریو هم ممکن است آژانس انرژی اتمی تحقیقات خود را متوقف کند، حتی اگر از پاسخ‌های ایران رضایت نداشته باشد.»
از سوی دیگر، یک روزنامه صهیونیستی نیز در گزارشی ادعاهایی را درباره نحوه امضای توافق نهایی در مذاکرات وین و مراحل اجرایی شدن آن مطرح کرد. به گزارش شبکه یورونیوز، روزنامه صهیونیستی اورشلیم پست در تحلیلی به نحوه امضای احیای برجام و مراحل آن‌که در آستانه سفر دیوید بارنیا، رئیس موساد به واشنگتن منتشرشده، نوشت که طرفین حاضر در مذاکرات هسته‌ای ایران بر سر بیشتر موارد کلی که در پیش‌نویس ۲۱ژوئیه اتحادیه اروپا آمده است، توافق دارند. اورشلیم پست در گزارش خود نوشته که متن اتحادیه اروپا پیاده‌سازی توافق را در چهار مرحله طراحی کرده است.
بر اساس گزارش این روزنامه صهیونیستی، کمیسیون مشترک برجام در روز صفر، روز امضای توافق، بدون حضور آمریکا تشکیل می‌شود و این کشور ۱۶۵روز بعد می‌تواند به این کمیسیون بپیوندد. در ادامه این گزارش ادعاشده است: «قرار است تا آن زمان، ایران و غرب به توافق دیگری برای آزادی زندانیان غربی در ازای آزادسازی منابع مالی ایران دست یابند.» بر اساس گزارش این نشریه، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در آن روز، سه فرمان اجرایی مربوط به ایران و همچنین تحریم‌های ثانویه ۱۷بانک را که بیش از ۷میلیارد دلار متعلق به ایران در بانک‌های کره جنوبی را آزاد می‌کند، لغو خواهد کرد.
این نشریه در ادامه مدعی شد: «ایران غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰درصد را متوقف می‌کند و غنی‌سازی را به ۲۰درصد کاهش می‌دهد و به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه می‌دهد تا نظارت بر سایت‌های هسته‌ای این کشور را از سر بگیرد.» اورشلیم پست در ادامه می‌نویسد: «طبق مفاد قانون بازنگری توافق هسته‌ای ایران، این توافق ظرف پنج روز احتمالاً به کنگره آمریکا خواهد رسید. این قانون مستلزم آن است که هرگونه توافقی که تحریم‌های ایران را لغو می‌کند توسط مجلس نمایندگان و سنا موردبررسی قرار گیرد و کاخ سفید نمی‌تواند تحریم‌هایی را که یک فرمان اجرایی نبوده است به مدت ۳۰روز لغو کند. اگر کنگره این توافق را رد کند، بایدن می‌تواند آن را وتو کند، مگر در سناریوی بعیدی که اکثریت دوسوم مخالف وتو، رأی منفی دهند.»
این روزنامه در ادامه با اشاره به نگرانی‌های فزاینده در واشنگتن مبنی بر اینکه روسیه از ایران به‌عنوان مجرای فرار از تحریم‌های اعمال‌شده علیه خود استفاده خواهد کرد، نوشته است که هنوز احتمال مخالفت اکثریت نمایندگان با توافق وجود دارد. در ادامه این گزارش آمده است: «برخی استدلال می‌کنند چون این توافق، بازگشت به برجام است و یک توافق جدید نیست، قانون بازنگری توافق هسته‌ای اعمال نمی‌شود. بااین‌حال، راب مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در ماه مه در سنا گفت که این توافق در چارچوب همان قانون به کنگره ارائه خواهد شد.»
این روزنامه درباره گام دوم اجرای توافق نوشت: «روز تائید، ۶۰روز پس از روز صفر خواهد بود. شورای امنیت سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بازگشت به توافق مطلع خواهند شد.» بر اساس ادعای این نشریه اسرائیلی، آمریکا در این مرحله برای فروش ۵۰میلیون بشکه نفت ایران یک‌بار معافیت تحریمی قائل می‌شود و اجازه می‌دهد تا مذاکرات تجاری در حوزه انرژی و هوانوردی انجام شود. ایران هم غنی‌سازی اورانیوم با خلوص بالای ۵درصد را متوقف و یک دوره آماده‌سازی برای انتقال اطلاعات به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را آغاز می‌کند و به این آژانس اجازه می‌دهد تا نظارت را به‌طور کامل از سر بگیرد.
در ادامه این گزارش آمده است که دو ماه بعد، روز ۱۲۰، روز اجرای مجدد خواهد بود و ایران و آمریکا باید به‌صورت علنی قصد خود را برای ادامه بازگشت به توافق حداقل هفت روز پیش از آن تاریخ اعلام کنند. این روزنامه در گزارش خود همچنین نوشته است که تهران باید تا روز اجرای مجدد به تعهدات خود در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد تحقیقات جاری‌اش در مورد اورانیوم غنی‌شده یافت شده در سایت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران عمل کند. این بدان معناست که ایران در مورد منبع آن اورانیوم پاسخ معتبری به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد داد و آژانس نیز به‌نوبه خود کاوشگرها را خواهد بست.
بر اساس ادعای این نشریه، ایران همچنین تمام مراحل موردنیاز توافق ازجمله کاهش غنی‌سازی اورانیوم به ۳.۶۷درصد، کاهش ذخایر خود، مهروموم کردن و انتقال سانتریفیوژها و غیره را تکمیل خواهد کرد و به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه می‌دهد تا نظارت را به‌طور کامل از سر گیرد. آمریکا هم همه تحریم‌های ثانویه علیه ایران و نام‌های تروریستی موردتوافق به‌جز سپاه پاسداران را حذف می‌کند و به شرکت‌ها توضیح می‌دهد که لغو تحریم‌ها به چه معنا است.
اورشلیم پست در این گزارش در مورد روز تکمیل، در روز ۱۶۵ام نوشت که در این روز تمام محدودیت‌های هسته‌ای و لغو تحریم‌ها اجرایی می‌شود. آمریکا تحریم تسلیحات متعارف ایران را لغو خواهد کرد و اجازه تجارت بیشتر بین کشورها را می‌دهد و ایران هم زیرساخت‌های غنی‌سازی باقی‌مانده را حذف می‌کند. در این گزارش همچنین تصریح‌شده است که در سال‌های آینده، بندهای غروب آفتاب اولیه برجام طبق قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد بدون هیچ تمدید اجرایی خواهند شد.
این نشریه در ادامه گزارش خود نوشته است: «در سال ۲۰۲۴، محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته منقضی می‌شوند و در سال ۲۰۲۵ مکانیسم تحریم‌های اسنپ‌بک که تمامی تحریم‌های ایران را در صورت نقض توافق بازمی‌گرداند، منقضی می‌شوند. در سال ۲۰۲۶، محدودیت‌های استفاده از سانتریفیوژها، از جمله سانتریفیوژهای پیشرفته به‌تدریج تا سال ۲۰۲۸ به پایان می‌رسد. در سال ۲۰۳۰، قرارداد ایران بدون محدودیت در غنی‌سازی اورانیوم، ذخیره‌سازی، راکتورهای آب‌سنگین یا پلوتونیوم به‌طور کامل منقضی می‌شود.»
اورشلیم پست در ادامه گزارش خود به تصمیم تل‌آویو برای تمرکز تلاش‌هایش در چندین جبهه باوجود توافقی که به‌ظاهر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اشاره‌کرده است. این نشریه در مورد نخستین گام تل‌آویو از ادامه گفت‌وگو با آمریکا و تلاش برای تأثیرگذاری بر مواضع دیگر طرف‌های غربی در مذاکرات با تأکید بر انگلیس و فرانسه خبر داد. علاوه بر این، بر اساس گزارش این روزنامه، رژیم اسرائیل تلاش خواهد کرد تا با به تعویق انداختن یا تضعیف لغو تحریم‌ها، طرفین را متقاعد کند که منافع اقتصادی ایران را کاهش دهند.
در این گزارش آمده است که رژیم صهیونیستی قصد دارد به اقدامات محرمانه آژانس‌های اطلاعاتی برای خنثی کردن برنامه هسته‌ای ایران ادامه دهد. همچنین تل‌آویو برای اطمینان از اینکه ایران مفاد توافق را نقض نمی‌کند، فعالیت‌های هسته‌ای این کشور را از نزدیک دنبال خواهد کرد. البته این اقدام‌ها با تقویت توانایی ارتش اسرائیل برای حمله به ایران همراه خواهد بود. بر اساس گزارش این نشریه، این رژیم قصد دارد به کار روی آنچه معماری امنیت منطقه‌ای می‌نامد و همچنین همکاری با کشورهای خاورمیانه و سایر کشورهای هم‌مرز با ایران ادامه دهد.
از سوی دیگر، سایت خبری رسپانسیبل اسپیس‌کرفت، احتمال احیای توافق هسته‌ای ایران را آزمونی برای نشان دادن میزان پایداری تلاش‌ها برای کاهش دادن تنش‌ها در خاورمیانه و مدیریت اختلافات در این منطقه از طریق بهبود روابط دیپلماتیک و تقویت همکاری‌های اقتصادی دانست. در این گزارش آمده است: «احیای مجدد توافق هسته‌ای به بازگشت نفت ایران به بازار جهانی منجر خواهد شد و جای خالی نفت خام تحریم شده روسیه را پر خواهد کرد. اتفاقی که به کاهش قیمت جهانی نفت و تضعیف کنترل عربستان بر قیمت آن خواهد انجامید. ولی عربستان در نهایت به این نتیجه خواهد رسید که این بهایی است که باید برای کاهش تنش‌ها در منطقه بپردازد، تنش‌هایی که در صورت عدم توافق هسته‌ای به‌شدت افزایش پیدا خواهد کرد.»
بااین‌وجود، جان کربی هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی در شورای امنیت ملی آمریکا گفت گه امروز در مقایسه با دو هفته قبل، به توافق با ایران نزدیک‌تر هستیم. او در ادامه با اعلام اینکه آمریکا پاسخ خود را ارائه داده است، گفت که امیدواریم نتیجه مثبتی حاصل شود. کربی با تکرار برخی ادعاهای بی‌اساس درباره ماهیت برنامه هسته‌ای ایران، گفت که امیدواریم روند مذاکرات نتیجه‌بخش باشد، چراکه در صورت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای حل مشکلات در منطقه دشوارتر خواهد شد. او مدعی شد که جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا همچنان دیپلماسی و بازگشت به توافق هسته‌ای را بهترین گزینه ممکن می‌داند.
