پیوستن عشایر به اعتراضات خوزستان چه معنایی دارد؟

روز نو :اعتراضات مردم خوزستان که از چندین هفته پیش به دلیل افزایش قیمت آغاز شده بود، با اعتراضات به فسادی که به ریزش متروپل منجر شده همپوشانی پیدا کرده و یک حاشیه هم به آن اضافه شده است؛ پیوستن عشایر عرب به صف معترضان. سوال اینجاست که چقدر این مساله حائز اهمیت است؟ پاسخ آن را در گزارش رویداد۲۴

در یکی از این فیلم‌ها صدای یک شهروند آبادانی شنیده می‌شود که از ورود عشایر به اعتراضات مردمی ابراز نگرانی کرده و می‌گوید «خدا فقط رحم کند». خبر ورود عشایر خوزستانی به آبادان برای شرکت در مراسم عزاداری قربانیان حادثه ریزش متروپل مورد توجه رسانه‌های عربی منطقه هم قرار گرفته است. سوال اینجاست که اساسا آیا باید از پیوستن عشیره‌های عربی خوزستان به صف عزاداران آبادان نگران بود؟
آیا ورود عشایر به آبادان نگران کننده است؟

به گزارش رویداد۲۴ بعد از فرو ریختن متروپل، خانواده‌های زیادی داغدار شدند که عمده آن‌ها از مردم عرب منطقه بودند، همین موضوع باعث شد مردم خوزستان در شهر‌های مختلف، برای عزاداری و همدردی با خانواده جانباختگان و اعلام انزجار از فسادی که به فروریختن این ساختمان ناایمن منجر شده، به خیابان‌ها بیایند.

مردم عرب خوزستان یکی از مهم‌ترین گروه‌های قومی ساکن استان خوزستان هستن و آداب و رسوم خودشان را دارند. رویداد۲۴ در این گزارش جزئیات اعتراضات در آبادان و نحوه عزاداری مردم عرب خوزستان، که این روز‌ها حواشی و سوالات مختلفی را هم در پی داشته بررسی کرده است.

عشایر عرب و آنچه که باید درباره آن‌ها بدانید

واژه عشایر کلمه‌ای عربی و جمع عشیره است و با کاربری واژه عشایر به معنای قبایل کوچ‌نشین متفاوت است بنابراین این تلقی که گروهی از مردم چادرهایشان را از صحرا جمع کرده و وارد آبادان شدند، اشتباه است. در واقع عشایر عربی خوزستان ساکن شهر‌های این منطقه‌اند. عشیره یک واحد اجتماعی و بخشی از یک قبیله است و معمولا به افرادی گفته می‌شود که باهم نسب خونی دارند. شیخ عشیره ممکن است یک تاجر، رئیس یک اداره، استاد دانشگاه، پزشک، یا مهندس باشد.

مردم هر عشیره افرادی عادی از جایگاه‌های مختلف اجتماعی‌اند که در یک طایفه خاص عرب هم عضویت دارند. با فرو ریختن متروپل، مردم خوزستان عزادار شدند. آبادان یک شهر عرب‌نشین است و طبیعتا ساکنان عرب منطقه هم به صف عزاداران پیوستند. هر قبلیه عربی در خوزستان، شیخ و پرچم مختص به خود را دارد بنابراین اینکه گفته می‌شود عشایر وارد آبادان شدند، بی‌معنی است و اهمیت آن از این نظر است که همه اقشار استان خوزستان معترض وضعیت موجود هستند، نه اینکه به سبک مائوئیست‌ها، روستائیان یا کوچ‌نشینان بخواهند شهرها را تصرف کنند.

اهمیت و جایگاه شیخ طایفه در خوزستان

سلسله مراتب ساختاری قبایل در خوزستان مشخص است. عشیره زیر مجموعه قبیله و طایفه زیرمجموعه عشیره است که از چندین بیت یا خاندان تشکیل شده است. در خوزستان صد‌ها قبیله و هزاران عشیره وجود دارد. برای مثال در شادگان که شهرستان کوچکی است، عمدتا قبیله بزرگ بنی‌کعب زندگی می‌کنند.

هر طایفه یک شیخ دارد که اهمیت بالایی دارد. شیوخ به صورت موروثی منصوب می‌شوند و معمولا از پدر به پسر بزرگ یا یکی از ذکور باهوش، قدرتمند و شجاع طایفه می‌رسد. در برخی موارد اگر پسر شیخ صلاحیت شیخ شدن نداشته باشد، برادر شیخ این سمت را برعهده می‌گیرد.

شیوخ در حل و فصل مسائل هم جایگاه ویژه ای دارند. در خوزستان عملا دو ساختار برای پیگیری اختلافات وجود دارد؛ یک ساختار قانونی و رسمی که همان قوه قضاییه است و یک ساختار «عرفی-عشیره‌ای» که مبتنی بر ریش‌سفیدی شیوخ است. حتی در برخی از پرونده‌ها قاضی به طرفین اختلاف توصیه می‌کند مشکلشان را از طریق شیوخ حل کنید.

بیرق اعراب چیست و چرا در آبادان برافراشته شد؟

هر قبیله عرب، یک پرچم مشخص دارد که به این پرچم‌ها اصطلاحا «بیرق» گفته می‌شود. رنگ و نوشته روی پرچم، شناسنامه هر قبیله است. برافراشتن پرچم‌ها پروتکل‌های خاصی دارند. طوایف در زمان پهلوی برای بیرقشان از حکومت مرکزی تاییدیه و مجوز می‌گرفتند و اینگونه نبوده که هرکسی بتواند پرچم بگیرد.

مجوز بیرق معمولا به فردی داده می‌شد که ثابت کند چند هزار نفر از او حرف شنوی دارند و او را تایید می‌کنند. هر مراسمی مناسب اهتزاز بیرق نیست و قبایل عراب فقط در مواردی نیز فوت شیخ یا افراد صاحب نفوذ طایفه، بیرق برافراشته می‌کنند.

به گزارش رویداد ۲۴ بیرق نزد شیخ طایفه است و فقط با مجوز او برفراشته می‌شود. بیرق در مراسم‌های نمادین و عمدتا باید در روز برافراشته شود و یک عقیده‌ای است که در شب برافراشته نشود.

بعد از اعطای مجوز اهتزاز بیرق از سوی شیخ، فردی جوانمرد، سالم و صاحب حسن سابقه می‌تواند پرچم را به دست بگیرد و تا زمانی که بیرق بر افراشته است تحت هیچ شرایطی نباید به زمین بیفتد، چرا که این اتفاق نوعی بی‌حرمتی و بی‌آبرویی تلقی می‌شود.

برافراشته شدن بیرق در مراسم نشان‌دهنده اهمیت آن مراسم است؛ زمانی که دو بیرق برافراشته شود، اهمیت دو برابر می‌شود و اگر همزمان چند بیرق برافراشته شود، نشان‌دهنده اهمیت بسیار بالای آن اجتماع است.

در دو روز گذشته چندین بیرق از سوی طوایف عرب در سوگ جان‌باختگان متروپل برافراشته شد که نشان‌دهنده عمق سوگواری مردم برای این حادثه است. لازم به ذکر است که قربانیان حادثه متروپل بعضا به یکی از این قبایل عرب تعلق داشتند. از طرفی به رسم اعراب بیرق‌ها نباید در شب برافراشته شوند، اما در این اعتراض‌ها دیدیم که این پرچم‌ها همراه با «یزله» در شب برافراشته شدند و این به معنای هولناک بودن حادثه برای مردم منطقه است.

آیا پیوستن عشایر خوزستان به اعتراضات برای نظام معنادار است؟

ورود یزله‌کنان و با بیرق عشایر به صف معترضان در خوزستان، حامل پیام‌های مهمی برای نظام و نیرو‌های امنیتی است. ورود این عشایر در واقع تنش‌‎ها را در منطقه کمتر کرده و دلیل آن مسلح بودن این طوایف است. حمل و نگهداری سلاح در خوزستان امر شایعی است و نگهداری سلاح بخشی از فرهنگ محلی مردم عرب و طایفه‌هاست. اعراب در عروسی‌ها یا عزاداری‌ها معمولا رسم تیراندازی هوایی دارند، اما تا کنون هیچ گاه از سلاحشان به عنوان ابزاری برای تنش‌افزایی با نظام استفاده نکرده‌اند. حتی در درگیری‌‎ میان قبایل هم به ندرت از سلاح استفاده می‌شود.

نیرو‌های امنیتی نظام با توجه به اینکه مردم این مناطق مسلح هستند، همواره سعی می‌کند تا حد امکان از تحریک آن‌ها خودداری کند و در مواقع بروز بحران سعی می‌کنند با سران و شیوخ طایفه‌ها وارد گفتگو شود.

به گزارش رویداد۲۴ شواهد نشان می‌دهد شیوخ طایفه‌ها ارتباط نزدیکی با حاکمیت دارند. موضع‌گیری شیوخ درباره کاندیدا‌های انتخابی در رای کاندیددا‌ها در منطقه موثر است. مثلا در همه انتخابات‌های ریاست جمهوری از حسن روحانی گرفته تا ابراهیم رئیسی، قالیباف، ولایتی و احمدی نژاد با شیوخ عرب دیدار و گفتگو کردند و سعی کردند با توجه به مطالبات شیوخ رای آن‌ها را به خود نزدیک کنند.