برجام، اوکراین و خرده حساب های ایران و روسیه

روز نو :درخواست سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه برای تضمین کتبی آمریکا مبنی بر اینکه تحریم‌های روسیه به دلیل حمله به اوکراین بر روابط تجاری و همکاری‌های روسیه و ایران تأثیری نخواهد گذاشت، در تهران با استقبال خوبی مواجه نشد. به نقل از یک مقام ارشد ایرانی که نامش فاش نشد، چنین خواسته‌هایی سازنده نیستند. این درک وجود دارد که روسیه با تغییر موضع خود در مذاکرات وین، می‌خواهد منافع خود را در جا‌های دیگر تضمین کند.

زوی بارل در هاآرتص نوشت: درخواست سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه برای تضمین کتبی آمریکا مبنی بر اینکه تحریم‌های روسیه به دلیل حمله به اوکراین بر روابط تجاری و همکاری‌های روسیه و ایران تأثیری نخواهد گذاشت، در تهران با استقبال خوبی مواجه نشد. به نقل از یک مقام ارشد ایرانی که نامش فاش نشد، چنین خواسته‌هایی سازنده نیستند. این درک وجود دارد که روسیه با تغییر موضع خود در مذاکرات وین، می‌خواهد منافع خود را در جا‌های دیگر تضمین کند.

در ادامه این مطلب آمده است: واکنش تهران به این موضوع با رأی ممتنع ایران در رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در محکومیت روسیه که با اکثریت بزرگ ۱۴۱ کشور تصویب شد، بی ارتباط نبود. این همچنین در شرایطی است که در داخل ایران مخالفت‌های فزاینده‌ای با موضع طرفدار روسیه در تهران که تا کنون در مورد مسئله اوکراین اتخاذ شده است، وجود دارد. سیاستمداران و مفسران ایرانی از تهران خواسته اند که از حمایت از روسیه خودداری کند تا این تصور ایجاد نشود که مسکو سیاست خارجی ایران را دیکته می‌کند.

تفاهمی که تاکنون هیئت‌های مذاکره‌کننده هسته‌ای به دست آورده‌اند این است که مذاکرات به هیچ‌گونه منافع سیاسی یا نظامی که هر یک از طرفین فراتر از موضوع هسته‌ای دارند، ارتباطی ندارد. ایران در مورد موشک‌های بالستیک یا کمک‌هایش به سازمان‌های تروریستی بحث نخواهد کرد و کشور‌های غربی، روسیه و چین که طرف‌های مذاکرات هستند، رویداد‌های اوکراین را به توافق هسته‌ای مرتبط نخواهند کرد.

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در این مذاکرات هفته گذشته تاکید کرد که این دو موضوع به هم مرتبط نیستند. اعلامیه او غیر ضروری بود. یک مقام ارشد دفاعی ایران به خبرگزاری رویترز گفت که حتی اگر روسیه مسیر خود را تغییر دهد یا بخواهد توافق را لغو کند، ایران از منافع خود پیروی خواهد کرد. وی با لفاظی پرسید که چرا ایران باید میلیون‌ها دلار را در قربانگاه اتحاد خود با روسیه قربانی کند؟

به نظر می‌رسد این ایده که ایران و روسیه به شدت به یکدیگر نزدیک هستند نه تنها در رابطه با توافق هسته‌ای بلکه به طور کلی نیاز به بازسنجی دارد. تهران همچنین در عرصه سوریه نیز خرده حسابی با مسکو دارد، جایی که روس‌ها به صورت ضمنی به اسرائیل اجازه داده اند به اهداف ایرانی حمله کند.

اکنون انتظار می‌رود که توافق هسته‌ای در هفته جاری پس از بازگشت نمایندگان کشور‌های مذاکره کننده به وین، پس از رایزنی‌ها و گفتگو‌های سازنده توسط رافائل گروسی، مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی در روز شنبه امضا شود. در آن گفتگوها، توافق آشکاری در مورد یافتن راهی برای حل برخی از مسائل نظارتی وجود داشت که هنوز حل نشده است. مانند بازدید از مکان‌هایی که به عنوان سایت‌های هسته‌ای اعلام نشده‌اند، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در آن‌ها اورانیوم غنی‌شده مورد استفاده قرار گرفته است.

ایران خواستار بسته شدن پرونده این سایت‌ها شده است، اما آمریکا و شرکای آن تسلیم نشده اند. با این حال، به نظر می‌رسد که آن‌ها توافق کرده‌اند اجازه ندهند این موضوع امضای توافق را به تأخیر بیندازد. مشروط بر اینکه توافق در این مورد در تاریخ دیگری حاصل شود.

یکی دیگر از مناقشات معلق مربوط به تضمین‌هایی است که ایران از ایالات متحده می‌خواهد تا تضمین کند که واشنگتن در آینده از توافق خارج نمی‌شود. پس از اینکه ایران تشخیص داد که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا نمی‌تواند دولت‌های آینده ایالات متحده را متعهد کند و کنگره با درخواست ایران برای تصمیم گیری الزام آور در این مورد موافقت نخواهد کرد، دو طرف در تلاش برای یافتن مصالحه‌ای هستند که ایران را راضی کند.

به نظر می‌رسد که این تنها ایالات متحده و سایر کشور‌های غربی نیستند که برای امضای سریع یک توافق فشار می‌آورند. ایران نیز بحران اوکراین را به عنوان یک فرصت اقتصادی می‌بیند که باید به سرعت از آن استفاده کند. قیمت نفت و گاز به سطوحی رسیده است که در سال‌های گذشته مشاهده نشده بود و ورود فوری ایران به بازار انرژی می‌تواند جیب جمهوری اسلامی را که کسری بودجه آن هنوز بر اساس قیمت‌های نفت قبل از جهش و فروش یک میلیون بشکه‌ای در روز است، پر کند.

بر اساس برآوردها، ایران ذخایر آماده‌ای بالغ بر ۸۰ میلیون بشکه نفت ذخیره شده در نفتکش‌ها و سایر کشور‌های آسیایی دارد که می‌تواند بلافاصله به بازار عرضه کند. مقامات ارشد صنعت نفت ایران بر این باورند که طی چند روز تا چند هفته، ایران می‌تواند ۱.۲ میلیون بشکه دیگر در روز بفروشد. این موضوع به کاهش قیمت نفت در سراسر جهان کمک کرده و به ایران اجازه می‌دهد مشتریان جدید اروپایی را جذب کند.

علاوه بر این، تحریم‌های اعمال‌شده بر روسیه به ایران این فرصت را می‌دهد تا کانال‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را به شرکت‌های بین‌المللی که سرمایه‌گذاری‌های خود را از روسیه خارج می‌کنند و به دنبال فرصت‌های جایگزین هستند، ارائه دهد. بدیهی است تمامی این موارد به امضای سریع توافق بستگی دارد که پس از آن تحریم‌ها علیه ایران برداشته می‌شود. در این شرایط، تلاقی منافع ایران و آمریکا قوی‌تر از منافع ایران و روسیه به نظر می‌رسد.

با این وجود، ایران می‌تواند به روابط تجاری و قرارداد‌های تسلیحاتی خود با روسیه ادامه دهد، زیرا از آنجائیکه شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌های روسیه را تصویب نکرده است، آن‌ها برای ایرانی‌ها الزام‌آور نیستند. اکنون انتخاب با ایران است.

شایان ذکر است که چین مهمترین شریک استراتژیک ایران است که با آن یک پیمان راهبردی ۲۰ ساله امضا کرده است. در این مدت، چین ۴۰۰ میلیارد دلار در زیرساخت‌ها و توسعه میادین نفت و گاز ایران سرمایه گذاری خواهد کرد که در ازای نفت و گاز خواهد بود. ایران همچنین به چین اجازه می‌دهد تا بنادر و پایگاه‌هایی در خاک این کشور بسازد.

روسیه نقش مهمی در اجرای توافق هسته‌ای ایفا می‌کند، زیرا قرار است مازاد اورانیوم غنی شده‌ای را که ایران از سال ۲۰۱۹ تولید کرده است را دریافت کند. سالی که تهران پس از خروج آمریکا از توافق که در سال ۲۰۱۸ صورت گرفت، شروع به نقض آن کرد.

روسیه و چین همچنین قرار است به ایران در توسعه برنامه انرژی هسته‌ای صلح آمیزش، در چارچوب محدودیت‌های توافق کمک کنند. اگر روسیه تصمیم بگیرد بدون ضمانت نامه کتبی آمریکا که خواستار آن است، این توافقنامه را امضا نکند، کشور‌های غربی می‌توانند نقش آن را در دریافت مازاد اورانیوم غنی شده بر عهده بگیرند و چین می‌تواند به توسعه رآکتور‌های هسته‌ای ایران ادامه دهد.

روسیه نمی‌خواهد از این موضوع کنار گذاشته شود یا اهرم ایران را از دست بدهد، حتی اگر تضمین‌های آمریکا را دریافت نکند. اگر ارتباطی بین تهاجم این کشور به اوکراین و توافق هسته‌ای وجود داشته باشد، در این واقعیت نهفته است که توانایی روسیه برای دیکته کردن حرکات ایران در حال فرسایش است، در حالی که فرصت‌هایی که غرب می‌تواند به ایران ارائه دهد، تازه در کانون توجه قرار گرفته است.