روز نو :در بسیاری از مواقع در فضای سیاسی ایران درباره موضوع خیلی زود یک دوقطبی شکل می‌گیرد. این بار هم با موضوع جنگ اوکراین فضای سیاسی ایران وارد یک دسته‌بندی‌شده است. از زمانی که روسیه با رهبری پوتین تجاوز خود به کشور اوکراین را شروع کرد تا به الان فعالان سیاسی ایران به‌طورکلی نسبت به این تجاوز دو موضع گرفته‌اند. هرچند که دولت جمهوری اسلامی ایران به‌طور رسمی از این تجاوز روسیه حمایت نکرده و موضعی هم برای دفاع از مردم اوکراین اتخاذ نکرده است. بااین‌حال سیاسیون نزدیک به دولت به‌طورکلی در سخنان خود بدون اشاره به تجاوزگری روسیه عامل این جنگ را غرب می‌دانند. برخی می‌گویند این سکوت درباره روسیه نوعی حمایت از مسکو محسوب می‌شود. در طرف دیگر این تحلیل مخالفان روسیه در ایران هستند که معتقدند پوتین یک تجاوز آشکار را شروع کرده و آتش این جنگ‌طلبی منافع بسیاری از کشورها ازجمله ایران را به خطر می‌اندازد. شاهد مثال آن را هم مذاکرات هسته‌ای می‌دانند و تأکید دارند که روسیه عامل توقف احیای برجام شده است.

به‌هرحال موضوع جنگ اوکراین در ایران نیز اهمیت دوچندانی پیداکرده و بخشی از سخنان مقامات را به خود اختصاص داده است. دیروز حجت‌الاسلام کاظم صدیقی امام‌جمعه تهران در خطبه‌های نماز جمعه به موضوع جنگ اوکراین پرداخت و گفت: «در این مصالح انگشت اتهام برای نظام اسلامی ایران بلند کرده‌اند و ابهاماتی را ایجاد کردند. ایران ازنظر مبنای انقلابی و دینی حامی مظلوم و طرفدار حق علیه باطل است. اگر ایران در سوریه و لبنان حضور پیدا می‌کند و در برابر فلسطین مظلوم حامی است برای این است که جنگ فلسطین و اسراییل جنگ حق و باطل است و جنگ یمن و ائتلاف هم جنگ حق و باطل است اما در مصالح اوکراین، دنیای غرب در زمان شوروی وقتی آلمان متحد را خواستند ایجاد کنند که عقب‌نشینی شوروی را لازم داشتند، تعهد دادند که ناتو را توسعه ندهند اما توسعه دادند و لهستان و چکسلواکی را وارد کردند. آن‌ها عهدشکنی کردند تا بالاخره به مرز روسیه هم وارد شدند؛ اما این دیگر یک تهدید جدی برای روسیه بود. ما با جنگ مخالف هستیم و با تخریب زیرساخت‌ها و کشتار مخالف هستیم اما جنگ روسیه و اوکراین جنگ تضاد منافع است. اگر جنگ حق و باطل بود، تکلیف دیگری داشتیم و اوکراین در مصالح هواپیما با ما جفا کرد و به نفع امریکا سوءاستفاده کرد.»
این موضع کاظم صدیقی در ادامه مواضع برخی دیگر از دستگاه‌ها و مقامات بوده است. پیش از او مجلس خبرگان رهبری در بیانیه پایانی اجلاس خود به موضوع اوکراین پرداخت و گفت: «جمهوری اسلامی در بحران امروز اوکراین نیز جنگ را راه‌حل صحیح نمی‌داند و اقدامات تحریک‌آمیز غرب در گسترش ناتو به شرق اروپا را نیز نقض حاکمیت ملی کشورهای این منطقه ارزیابی می‌کند. در این میان، دو نکته حائز اهمیت است: نخست، اعتماد بی‌جای دولتمردان اوکراینی به غرب و خلع سلاح خودخواسته به بهانه تضمین‌های پوچ آمریکا یک درس عبرت برای سایر کشورها شد، دوم رفتار تبعیض‌آمیز سازمان ملل و مجامع مدعی حقوق بشر در مواجهه پرهیاهو با جنگ اوکراین و سکوت مرگبار، بی‌تفاوتی و حتی همراهی با کشورهای مستکبر در راه‌اندازی جنگ و کشتار علیه مردم بی‌دفاع غرب آسیا به‌ویژه مردم مظلوم یمن و فلسطین اشغالی، سیاست‌های دوگانه غرب در نگاه به بحران‌ها را نشان داد.»

در کنار این شخصیت‌های مختلفی هم همین مواضع را تکرار کردند. آیت‌الله رضا رمضانی، دبیر کل مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) دراین‌باره به جماران گفت: «کشور اوکراین بسیاری مواقع در مواضع علیه جمهوری اسلامی ایران پیشتاز بوده ولی درعین‌حال بهترین موضع نظام می‌تواند همان چیزی باشد که به نظر می‌رسد مقام معظم رهبری در مواضع خودشان مورداشاره قرار دادند؛ اینکه ما همواره از ملت‌ها و خواسته‌های آن‌ها حمایت داریم. در خصوص اوکراین هم با توجه به اینکه حاکمیت آن به‌نوعی در ذیل خواسته‌های استکبار جهانی بوده، ما در سازمان ملل رأی ممتنع دادیم. گمان می‌کنم همین مواضعی که جمهوری اسلامی اتخاذ کرده در رابطه با اوکراین می‌تواند بهترین موضع باشد. ما دفاع مستقیم از روسیه نداشته‌ایم و لذا ازاین‌جهت به‌عنوان دفاع از مهاجم نبوده است. مجموعه مسائل در این زمینه باید لحاظ شود؛ یعنی کشور مقابل چه کشوری بوده و چه مواضعی نسبت به نظام داشته و ما هم در همان زمینه باید مجموعه منافع نظام را در نظر بگیریم. ازاین‌جهت در هیچ‌کدام از مواضع دفاع مستقیم ندیده‌اید. بعضی‌ها ممکن است چنین تحلیلی داشته باشند ولی حقیقتاً ما در هیچ جا دفاع مستقیم از مهاجم نداشته‌ایم. نگاه ما به مجموعه شرایط مطرح در این جنگ بوده است.»
محمدی گلپایگانی رئیس دفتر رهبر انقلاب نیز هفته گذشته در سخنانی اعلام کرد: «دولت‌های فاسد جهان خوار چه می‌کنند، این‌ها دولت‌ و ملت‌ها را از بین بردند، می‌دانید این انگلیس خبیث چه کرد، امروز تکه‌های کشورهای اسلامی که پاره‌پاره شده است، شام، فلسطین، لبنان و ایران و حتی امروز در جنگ اوکراین هم همین نقشه را داشتند تا روسیه را گرفتار کنند اما رئیس‌جمهور روسیه آدم زرنگی بود و پیش‌دستی کرد. جاهلیت مدرن دنیا را به فساد می‌کشاند و انشاالله این مقدمه ظهور حضرت ولی‌عصر خواهد بود.»

مخالفان روسیه

در همین حال بخش دیگری از فعالان سیاسی کشور نظر متفاوتی دارند. آنان ضمن نقد کردن مواضع دسته مقابل می‌گویند سکوت در مقابل تجاوز روسیه برخلاف منافع ملی ایران است. ازجمله این افراد سیدمحمد خاتمی رهبر جریان اصلاحات است که در پیام اخیر خود به کنگره مجمع ایثارگران رسماً علیه روسیه موضع گرفت و گفت: «آنچه در اوکراین می‌گذرد فارغ از علل و اسباب پدید آمدن این وضع ناگوار، تجاوز یک قدرت بیگانه به یک سرزمین آزاد و سرکوب کردن ملتی است که به‌خصوص در این روزها نشان داد که می‌خواهد آزاد و غیر وابسته زندگی کند. توسل به‌زور و نابود ساختن زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی و فنی یک جامعه و سرکوب مردم و تحمیل خواست ها با مشت آهنین بر آن‌ها درهرصورت محکوم است و به‌خصوص ایثارگران واقعی که خود طعم تلخ تجاوز را چشیده‌اند و جانانه در برابر آن مقاومت کرده‌اند در همدلی و هم‌سخنی با ملت اوکراین و همه ملت‌های تحت ستم از دیگران شایسته‌ترند.»

بهانه برای تجاوز

در میان سخنان افرادی که به‌نوعی از روسیه حمایت کرده‌اند به‌تازگی یک استدلال دیده می‌شود. برخی آنان می‌گویند ازآنجایی‌که ناتو به سمت شرق پیش روی کرده پس حمله روسیه نیز مشروع است. علی مطهری نایب‌رئیس سابق مجلس اسلامی در توییتی به این موضوع پرداخته است. او نوشته: «‏پیشروی ناتو به سمت شرق نمی‌تواند بهانه برای تجاوز به یک کشور و الحاق آن با زور به بلوک شرق باشد. ملت اوکراین باید آزادانه غرب یا روسیه و یا موازنه منفی را انتخاب کند. این‌که بهتر بود ناتو بعد از انحلال پیمان ورشو منحل می‌شد حرف درستی است ولی حالا که نشده، شرق هم عرضه داشته باشد و پیمانی شبیه ناتو درست کند یا کشورهای اسلامی عرضه داشته باشند و ناتوی اسلامی‬ تشکیل دهند.»

‏تابه‌حال دو مقام عالی کشور یعنی رهبری و رئیس‌جمهوری نیز به‌نوعی درباره جنگ اوکراین موضع گرفته‌اند. علی مطهری نیز در توییت جداگانه‌ای به تحلیل این مواضع پرداخته است. او گفته: «در سخنان مقام رهبری در روز مبعث، تجاوز روسیه به اوکراین به‌طور تلویحی محکوم شد ولی تماس تلفنی رئیس‌جمهور با پوتین در روز دوم تجاوز روسیه، حمایت ایران از این تجاوز را نشان می‌داد. واقعاً چه ضرورتی برای آن تماس در آن شرایط وجود داشت؟ آیا از سوی روسیه تحمیل نشد؟»

او همچنین در توییت دیگری نوشته: «‏ایران برای آنکه استقلال خود را نشان بدهد باید تجاوز روسیه به اوکراین را محکوم کند. فعلاً که صداوسیما اخبار را مانند یکی از مستعمرات روسیه گزارش می‌کند. جدا شدن گرجستان و آذربایجان و ارمنستان از ایران توسط روسیه و حمایت شوروی از صدام در حمله به ایران را همواره به یاد داشته باشیم.» روز گذشته اخبار ساعت 14 در خبر خود درباره جنگ اوکراین این‌گونه اعلام کرد که «در واکنش به حضور ۱۶هزار «مزدور» در اوکراین، رئیس‌جمهوری روسیه ولادیمیر پوتین هم با حضور «داوطلبان خارجی» برای جنگ با اوکراین موافقت کرد!» نوع مواجهه رسانه‌های دولتی در ایران با جنگ اوکراین تابه‌حال با واکنش منفی افکار عمومی مواجه شده است. فعالان سیاسی در شبکه‌های اجتماعی رسانه‌های دولتی ازجمله صداوسیما را حامی روسیه دانسته‌اند. این در حالی است که به‌تازگی سفیر روسیه در تهران برای رسانه‌های داخل ایران تعیین تکلیف کرده است. او در یک نشست خبری محدود هفته پیش‌گفته رسانه‌ها نباید از عنوان تجاوز برای این جنگ استفاده کنند. موضوعی که واکنش منفی فعالان سیاسی را در پی داشت.

محمود صادقی نماینده سابق تهران و دبیر کل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها در نامه‌ای به وزیر امور خارجه نوشت: طبق گزارش‌های منتشرشده آقای لوان جاگاریان سفیر جمهوری فدراتیو روسیه در نشستی با بعضی از رسانه‌های داخلی ایران از آن‌ها خواسته است از سیاست‌های تبلیغاتی دیکته ‌شده به رسانه‌های داخلی آن کشور پیروی کنند و در مورد تجاوز همه‌جانبه و سبعانه روسیه به اوکراین که جهان را در معرض خطر جنگی فراگیر قرار داده از عبارت «عملیات ویژه نظامی» استفاده کنند. متأسفانه این اولین بار نیست که مشارالیه با رفتارها و سخنان موهن خود احساسات ملی ایرانیان را جریحه‌دار می‌کند. از وزارت امور خارجه اکیداً انتظار می‌رود در جهت حراست از آرمان تاریخی و شعار ملت ایران در انقلاب و سیاست رسمی نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی ایران و مقابله با مداخلات قدرت‌های بیگانه در امور داخلی کشور، سفیر روسیه را احضار نموده و در مورد این رفتار خلاف شئون دیپلماتیک و عدم تکرار آن به وی تذکر جدی دهد.