سرگشتگی برجامی حامیان دولت

روزنو :آن‌گونه که رسانه‌ها و منابع مختلف روایت می‌کنند، ایران فاصله چندانی با احیای برجام ندارد؛ موضوعی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان باعث تقویت بنیان‌های اقتصادی ایران و بهبود وضعیت معیشت مردم می‌شود؛ اما نوع نگاه جریان‌های سیاسی به این اتفاق یکدست نیست. همان‌گونه که برجام به دست آمد هرچند که مردم ایران از این اتفاق خوشحال بودند اما جریان‌های سیاسی مختلف واکنش یکسانی نداشتند. در آن زمان اصولگرایان به‌شدت معترض و منتقد برجام بودند. آنان تأکید داشتند برجام حیات کشور را به خطر می‌اندازد و برای تخریب آن از هیچ تلاشی فروگذار نبودند. این روند اصولگرایان تا پایان دولت حسن روحانی ادامه داشت.

در ماه‌های پایانی دولت روحانی که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در تلاش بود تا دوباره برجام را احیا کند، اصولگرایان با همکاری مجلس یازدهم تلاش کردند مانع این اقدام شوند؛ اما این موضع‌گیری خیلی پایدار نبود. با تغییر دولت و روی کار آمدن سید ابراهیم رئیسی، همه‌چیز تغییر کرد. کم‌کم اصولگرایانی که روزی منتقد جدی برجام بودند در لابه‌لای سخنان خود از ضرورت احیای برجام سخن گفتند. دولت هرچند دیر ولی بالاخره برای مذاکرات احیای برجام به وین رفت و الان چند مدتی است که دیپلمات‌های دولت رئیسی سکان مذاکرات را در دست دارند. در این مدت اصولگرایان مواضعشان نسبت به برجام خیلی تغییرات جدی پیداکرده است تا آنجا که حتی برخی از آنان صراحتاً از برجام دفاع می‌کنند البته به‌گونه‌ای که این دفاع شامل دفاع از دولت روحانی نباشد؛ اما حالا که کم‌کم به احیای برجام نزدیک می‌شویم به نظر می‌رسد که به‌نوعی آشفتگی در اردوگاه اصولگرایان وجود دارد. چراکه همچنان برخی آنان از برجام انتقاد می‌کنند. حتی هفته پیش برخی از آنان در مجلس شورای اسلامی نسبت به احیای برجام ابراز نگرانی کردند و توافق احتمالی دولت با دیگر طرف‌های مذاکره‌کننده را زیر سؤال بردند. بااین‌حال به نظر می‌رسد که اصولگرایان دقیقاً نمی‌دانند که باید چه موضعی در برابر توافق احتمالی داشته باشند. برخی از آنان می‌گویند هرگونه توافق بد است. برخی آنان شروطی را مطرح می‌کنند و برخی هم از دولت و اقداماتش حمایت می‌کنند.

احیای نرمش قهرمانانه

روز گذشته سیداحمد خاتمی امام‌جمعه موقت تهران در همایش علمی آیت‌الله صافی گلپایگانی (ره) خاتمی بیان کرد: «اگر بخواهم تعریفی از «سیاست» داشته باشم باید بگویم، تدبیر است. یک سال سیاست، قیام جانانه‌ای مثل قیام امام حسین (ع) می‌شود و یک‌بار نرمش قهرمانانه مثل اقدام امام حسن (ع) است. هر دو سیاس العباده هستند چه امام حسین (ع) که قیام کرد و چه امام حسن (ع) که آن نرمش قهرمانانه را انجام دادند. تعبیر از سیاست آن نیست که فرد درگیری و مبارزه داشته باشد، تفسیر درست، تدبیر است که باید نسبت به اقتضائات و شرایط آن را هزینه کرد. تفسیر اینکه سیاست یعنی درگیری و مبارزه، تفسیر صحیحی نیست و با این نگاه، کاری که مرحوم آیت‌الله حائری در اوج قدرت رضاخان انجام داد، کار بزرگی بود.»

تعبیر نرمش قهرمانانه از جمله موضع‌گیری‌های کلیدی رهبر انقلاب است. در روزهایی که تازه دولت روحانی روی کار آمده بود و بحث مذاکرات داغ بود، این موضع‌گیری رهبری باعث شد روند رسیدن به توافق و برجام با سرعت انجام شود. بعدازاین اما اصولگرایان آن را نادیده گرفتند. حتی در ماه‌های اخیر بدون هیچ اشاره‌ای به این نرمش و دیگر مواضع رهبری صرفاً بر حفظ مقاومت سخن می‌گفتند. بسیاری از ائمه جمعه تا همین چند وقت پیش تأکید داشتند که مردم باید مقاومت کنند؛ اما حالا به نظر می‌رسد که مواضع کم‌کم در حال تغییر است هرچند ممکن است دوباره با به دست نیامدن توافق این مواضع هم‌تغییر کند.

این سرگشتگی در اتخاذ موضع واحد به نظر می‌رسد به خاطر نسبت اصولگرایان با تصمیمات حاکمیتی است. گاهی آنان موضعی را می‌گیرند و آن را یک حکم همیشگی فرض می‌کنند درحالی‌که در حاکمیت ممکن است بنا به اقتضای شرایط خیلی زود تصمیم جدیدی گرفته شود.

تصمیم نظام

عباس سلیمی نمین فعال سیاسی اصولگرا به سایت منیبان گفته: «برخی قائل به مذاکره نیستند اما این مسئله مقوله جدیدی نیست و طبیعتاً از قبل بوده و ادامه هم خواهد داشت. نقطه نظرات آن‌ها هم شنیده می‌شود اما به‌طور وضوح سیاست نظام این نیست؛ یعنی سیاست نظام این نیست که ما از مذاکره و دیپلماسی به‌عنوان یک ابزار در جهت تقویت موقعیت خودمان بهره نگیریم.»

سلیمی نمین با اشاره به سابقه همکاری باقری با جلیلی در جریان مذاکرات تصریح کرد: «بر همین اساس شاهد هستیم که وقتی باقری و جلیلی همکاری می‌کردند خیلی قائل به مذاکره نبودند اما امروز باقری بر اساس سیاست نظام پیش می‌رود. در واقع آنچه در گذشته به‌عنوان زیرمجموعه جلیلی عمل می‌کرده، امروز عمل نمی‌کند و بر اساس سیاست نظام عمل می‌کند. منتهی خوب است که ما نقطه‌نظرات همه دلسوزان را بشنویم و با دقت بیشتری عمل کنیم چراکه طبیعتاً نگرانی‌های آن‌ها را هم باید شنید اما سیاست نظام، قطعاً به‌این‌ترتیب است که ما از طریق دیپلماسی برخی از مسائل خودمان را پیش ببریم.»

نادیده گرفتن برجام

در همین حال همچنان برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از مقاومت و نادیده گرفتن تحریم‌ها سخن می‌گویند. آنان معتقدند که برجام مشکلات ایران را حل نمی‌کند. این عده بر این باور هستند که وجود تحریم‌ها مسئله ایران نیست بلکه مدیریت داخلی باید اصلاح شود.

عباس گودرزی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس به فارس گفته: «ما باید به‌جای گره زدن مقدرات کشور به یک نقطه مبهم و یک نقطه نامشخص در خارج از کشور، آینده و مقدرات کشور را به ظرفیت‌های داخلی و پتانسیل‌های موجود در کشور گره بزنیم و توانمندی‌های داخلی را برای خود به مزیت اقتصادی تبدیل کنیم. اگر بخواهیم امورات کشور را به برجام گره بزنیم همان وضعیتی که در چند سال قبل داشتیم دوباره تکرار خواهد شد و در واقع این کار استمرار وضعیت موجود در ادامه راه است. اگر گره زدن مسائل داخلی کشور به برجام خوب بود باید ما در چند سال قبل که دولت یازدهم و دوازدهم بر سر کار بود ثمرات مثبت آن را می‌دیدیم اما نه‌تنها ثمره مثبتی در کار نبود، بلکه مشکلاتی که امروز شاهد آن هستیم نتیجه ارتباط دادن مسائل به خارج از کشور است. لااقل اگر از تجربه دیگران درس نمی‌گیریم از تجربیات خودمان درس بگیریم، تجربه‌ای که در سال‌های قبل دیدیم که چگونه اقتصاد و معیشت مردم را معطل یک توافق مبهم گذاشت. البته این به معنای این نیست که ما درب ارتباط با دیگر کشورها را ببندیم بلکه به معنای تلاش در جهت بی‌اثر کردن تحریم‌ها و توانمندسازی کشور است. ما همان‌طور که به دنبال خنثی‌سازی تحریم‌ها هستیم ارتباط با کشورهایی که با آن‌ها منافع مشترک داریم را باید در دستور کار داشته باشیم که البته همین ارتباط با کشورها نیز باید ناظر بر توانمندسازی کشورمان باشد.»
این نماینده مجلس در حالی این اظهارات را مطرح می‌کند که در حال حاضر تمام مناصب کشور در اختیار اصولگرایان قرار دارد. دولت رئیسی هم از ابتدا همین ایده را مطرح کرده بود و مدعی بود مشکلات کشور را باوجود تحریم‌ها حل می‌کند؛ اما به‌زودی سال اول دولت او به پایان می‌رسد درحالی‌که او به‌تازگی به وزرای اقتصادی خود دستور داده ریشه گرانی‌های اخیر را بررسی کنند. این نشان می‌دهد که حتی رئیس دولت هم قبول دارد که نه‌تنها مشکلات در این چند ماه گذشته کم نشده بلکه فشار معیشتی بیشتر شده است.
در همین حال یکی دیگر از نمایندگان مجلس شرطی را برای یک توافق خوب تعریف کرده است. ابراهیم رضایی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شرط ایران برای انجام توافق هسته‌ای را خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی اعلام کرد. این نماینده نزدیک به دولت ابراهیم رئیسی نوشته است: «توافق خوب یعنی خارج شدن سپاه از لیست گروه‌های تروریستی.» به‌تازگی برخی منابع اعلام کرده‌اند که در توافق احتمالی پیش رو سپاه پاسداران از لیست تحریم‌های آمریکا خارج می‌شود. البته هنوز منابع رسمی درباره آن اظهارنظر نکرده‌اند.

به‌هرحال برخی از نمایندگان هم هستند که معتقدند باید تیم باقری وین را ترک کند و به هر نوع توافقی پشت کند. این آشفتگی در موضع‌گیری اصولگرایان در حالی است که در زمان دولت روحانی و در روزهایی که ظریف تلاش می‌کرد برجام را احیا کند آنان به‌طور هماهنگ اعلام می‌کردند احیای برجام فاقد معنی است. به‌خصوص بعدازآنکه نیروهای آمریکا سردار سرلشکر شهید سلیمانی را به شهادت رساندند آتش آنان علیه تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی تندتر شد. بسیاری از آنان در آن روزها تأکید داشتند بعدازاین هر نوع مذاکره‌ای عبور از خط قرمزهای ایران است.