روز نو :موضوع بودونبود برجام این روزها مطرح است و به نظر می‌رسد که فاصله دو طرف اصلی مذاکرات وین یعنی آمریکا و ایران روزبه‌روز از یکدیگر بیشتر شده و می‌شود. برخی تحلیلگران بر این عقیده‌اند که برجام به پایان راه خود نزدیک شده، زیرا انتظاراتی که ایران و امریکا از یکدیگر دارند، شدنی نیست. ستاره صبح نقطه‌نظر دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل دراین‌باره را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که برجام همان‌طور که اصولگرایان از پیش خواهان آن بودند، دیگر امکان احیا ندارد. نظر شما در این مورد چیست؟

برجام 2015 مرده است، زیرا اولاً آمریکا به‌عنوان طرف اصلی برجام از آن خارج شد و دوما آمریکا به تعهدات خود عمل نکرد. از طرفی تنها چند سال دیگر از عمر برجام 2015 باقی مانده است و اروپا و آمریکا به دنبال برجام جدیدتر با قید زمانی وسیع‌تر هستند. جو بایدن در اولین سخنرانی خود در کاخ سفید اعلام کرد که برجام در سال 2025 به پایان می‌رسد، بنابراین ما حاضریم با ایران در مورد برجام مذاکره کنیم، ولی شاید قید زمانی تا سال 2050 ادامه پیدا کند؛ بنابراین امروز این مشکل به وجود آمده است که آیا ایران همچنان خواهان برجام سال 2015 است یا خیر؟ چون امیر عبدالهیان وزیر امور خارجه گفته‌ که رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند با یک فرمان اجرایی تمام تحریم‌ها را بردارد تا ما به برجام برگردیم. این کار قطعاً عملی نخواهد شد و شاید برای آمریکایی‌ها انتظاری غیرقابل‌قبول باشد. ایران گرفتار دو انتظار است؛ یکی موافقت با برجام جدید است که ایران غنی‌سازی بیش از 7% خود را رها کند و به تعهدات برجام گذشته برگردد که میزان غنی‌سازی در آن 3.67 درصد بود، از طرفی آمریکا پیشنهاد مذاکرات مستقیم داده و گفته که برجام زمانی اجرایی می‌شود که مسئله دوم ایالات‌متحده با ایران حل شود که این موضوع مربوط می‌شود به حقوق بشر، فعالیت‌های منطقه‌ای و عدم کمک به شبه‌نظامیان مثل حزب‌الله و حماس؛ اما مقامات ما کمتر به این پیچیدگی‌ها اشاره می‌کنند و عبدالهیان شرط می‌گذارد که اگر آمریکا 10 میلیارد از پول‌های بلوکه‌شده ما را آزاد کند ما وارد مذاکرات می‌شویم که این انتظار به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نخواهد بود و ایران باید بدون هیچ پیش‌شرطی وارد مذاکرات شود. شرایط به‌گونه‌ای است که بهتر است ایران بدون پیش‌شرط وارد مذاکره شود.

آمریکا پیشنهاد مذاکره مستقیم با ایران در بغداد را مطرح کرده است؛ نظر شما در این مورد چیست؟

مشکل ما با آمریکا این است که از برجام بیرون رفته و اگرچه اروپا دنباله‌رو سیاست‌های آمریکا است، اما ما با اروپاییان مشکلی نداریم. مشکل ایران مستقیماً با آمریکا است، ازاین‌رو پیشنهاد من به‌عنوان یک کارشناس این است که بهتر است ایران به‌صورت مستقیماً با آمریکا وارد مذاکره شود نه غیرمستقیم. اینکه آمریکایی‌ها در هتلی بنشینند و ما با اروپاییان در هتلی دیگر به مذاکره بنشینیم مشکل و اختلاف را پیچیده‌تر می‌کند؛ بنابراین ما باید با قدرت و حفظ منافع ملی بر سر میز مذاکره بنشینیم و مشکلاتمان را با آمریکا حل کنیم؛ اما این وضعیت ضرورت‌هایی دارد؛ یکی اینکه باید سقف انتظار خود را کاهش دهیم و انتظارات حداقلی داشته باشیم نه حداکثری. مقامات ما روزی گفتند که امریکا باید همه تحریم‌ها را بردارد، این در حالی است که برداشتن همه تحریم‌ها در حوزه اختیارات جو بایدن نیست و او چنین کاری نخواهد کرد، زیرا بیشتر تحریم‌ها به تصویب کنگره رسیده است. امیر عبدالهیان گفته‌ که جو بایدن می‌تواند با صدور یک فرمان اجرایی تحریم‌ها را بردارد، ولی این نشانه عدم شناخت درست دیپلماتیک‌های ما از ساختار سیاسی ایالات‌متحده است که در این ساختار رئیس‌جمهور قادر نیست با یک فرمان، همه تحریم‌ها را لغو کند. این مشکلات باید از طرق مذاکره و دیپلماسی حل بشود؛ بنابراین شرط اول این است که ما سقف انتظاراتمان را کاهش بدهیم و بدون هیچ پیش‌شرطی وارد مذاکره بشویم. با توجه به حجم ترافیک مذاکراتی که اخیراً در آمریکا و خاورمیانه به وجود آمده است و جبهه جدیدی که با حضور ترکیه، مصر، عربستان، پاکستان و سایر کشورهای منطقه در حال شکل‌گیری است برخورد سرسری با موضوع مذاکرات موجب می‌شود که ایران در پشت این جبهه به‌نوعی در انزوا قرار بگیرد و ممکن است مورد تهدید نظامی و سیاسی نیز قرار بگیرد. ورود بمب‌افکن اف پنجاه‌ویک آمریکا به منطقه و اسکورت آن توسط هواپیماهای اسراییلی، عربستانی، بحرینی و مصری پیامی برای ایران‌ دارد، زیرا این تنها بمب‌افکن جهان است که قادر به استفاده از بمب‌های سنگر شکن است. همکاری بین نیروی هوایی مصر، بحرین، عربستان و اسرائیل نخستین مانور این کشورها است. نباید این موضوع را سرسری گرفت، زیرا این موضوع می‌تواند بسیار مهم باشد. رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه و سایر اعضای تیم سیاست خارجی ایران باید از تفکراتی که وقتی خارج از قدرت بودند، داشتند دست بکشند. این طیف قبلاً برجام را امری خیانتکارانه می‌دید و امروز خود وارد میدان تصمیم‌گیری شده‌اند و می‌دانند که راهی جز برجام ندارند و برای احیای برجام مسیری جز مذاکره وجود ندارد؛ اما سردرگم هستند که این موضوع بیشتر به زیان مردم تمام می‌شود. بار سنگین اقتصادی که بر گرده مردم فشار وارد می‌کند، قابل‌دوام و ادامه نیست.

پیشنهاد شما به تیم دیپلماسی دولت سیزدهم چیست؟

ما باید سطح انتظارات خود را کاهش بدهیم و کوته‌بینی که به‌خصوص وزارت خارجه دارد و می‌گوید که آمریکایی‌ها ابتدا باید 10 میلیارد پول بلوکه شده ما را بدهند تا مذاکره کنیم، امکان‌پذیر نیست و آمریکا هم زیر بار این پیشنهاد‌ها نمی‌رود. در آخرین ساعات نشست 20G در رم سه کشور اروپایی و آمریکایی‌ها باهم مذاکره کردند و سیاست‌های واحدی را در قبال ایران در پیش گرفتند و به‌نوعی یک ائتلاف شکل دادند و بیانیه‌ای هم صادر کردند. به‌جز این ائتلاف غربی در منطقه نیز شاهد شکل‌گیری ائتلاف دیگری علیه ایران هستیم، بنابراین تأخیر در ورود به مذاکرات به زیان کشور و مردم تمام می‌شود. دولت باید با کاهش سطح انتظارات به دیپلماسی اجازه کار بدهد. با توجه به شرایط داخلی و منطقه‌ای که با آن مواجه هستیم، چنانچه برجام احیا نشود و لوایح FATF هم تصویب نشود، شرایط برای مردم و دولت سخت‌تر و سخت‌تر خواهد شد.