دالغا خاتین اوغلو*: صندوق بین المللی پول دوشنبه ۱۳ خرداد ماه طی گزارشی اعلام کرد که تولید ناخالص ملی آذربایجان بدون احتساب نفت در سال جاری به ۱۰ درصد خواهد رسید و مجموعا اقتصاد کشور (با احتساب نفت) ۵ ممیز ۶ دهم درصد رشد خواهد داشت. برای سالهای ۲۰۱۵ پنج درصد و برای سال  ۲۰۱۶ چهار و نیم درصد رشد اقتصادی برای جمهوری آذربایجان، کشوری که بیش از ۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک خشکی با ایران دارد، پیش بینی شده است.

اصولا باید در شرایط عادی، روابط اقتصادی این اقتصاد نسبتا شکوفا با همسایه بزرگ جنوبی خود بسیار پر رونق باشد. اما در عمل سهم ایران از تجارت خارجی جمهوری آذربایجان حتی به یک درصد هم نمی رسد.

شکی نیست که از بیست و چند سالی که جمهوری آذربایجان استقلال خود از اتحادیه جماهیر شوروی را اعلام کرده است، روابط با ایران با افت و خیزهایی همراه بوده است، اما آنچه که آمارهای اقتصادی نشان می دهد، اوج شکوفایی روابط دو کشور در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی بود که همزمان با بهتر شدن شاخصهای اقتصادی جمهوری آذربایجان بعد از جنگ قره باغ کوهستانی و ثبات در همسایه شمالی ایران به وجود آمد.

اما این رشد همکاریهای اقتصادی در دوران محمود احمدی نژاد به بدترین حد ممکن، حتی به رویارویی دو کشور انجامید.

بر اساس آمار بانک جهانی، وقتی دولت احمدی نژاد در سال ۲۰۰۵ در ایران زمام امور را بر عهده گرفت، تولید ناخالص ملی آذربایجان کمی بیش از ۸ میلیارد دلار بود. در پایان ریاست جمهوری احمدی نژاد، تولید ناخالص ملی آذربایجان به ۷۰ میلیارد دلار بالغ شد و حتی در برخی سالها مانند ۲۰۰۶، رشد اقتصادی آذربایجان به ۳۵ درصد بالغ شد. در کنار این رشد، حجم تجارت خارجی کشور نیز بصورت چشمگیری افزایش یافت، بطوری که در سال گذشته میلادی، حجم تجارت خارجی جمهوری آذربایجان به حدود ۳۵ میلیارد دلار رسید که بر اساس آمارهای رسمی دولت باکو، کمی بیش از ۳۰۰ میلیون دلار آن، مربوط به ایران بود.

البته به یمن حضور شرکتهای ایران در بازار آذربایجان در دوران اصلاحات خاتمی، این رقم تا سال ۲۰۰۸ بالغ بر ۶۰۰ میلیون دلار بود، اما تنشهای سال ۲۰۱۰ به بعد میان دو کشور، حتی قبل از اعمال تحریمهای غرب باعث صدمه جدی به روابط اقتصادی دوجانبه زد و شرکتهای ایرانی یکی پس از دیگری مجبور به ترک خاک آذربایجان شدند.

در آن طرف مرز هم مردم استانهای آذربایجانی نشین ایران از بدتر شدن همکاریهای تجاری میان تهران و باکو بیشترین ضربه را متحمل شدند. بر اساس آمار سالانه گمرک ایران برای سال گذشته خورشیدی، کل صادرات استان اردبیل حدود ۶۵ میلیون دلار و صادرات آذربایجان شرقی یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار است که البته یک میلیارد آن صادرات محصولات واحدهای پتروشیمی استان است که مقصد آنها جمهوری آذربایجان نبوده است. به عبارتی دو استان هم مرز با جمهوری آذربایجان که زبان همدیگر را درک می کنند و دین و فرهنگ نسبتا نزدیکی به هم دارند و قاعدتا باید زمینه بسیار خوبی برای شکوفایی تجاری موجود باشد، در عمل چنین دستخوش آمارهای باورنکردنی اقتصادی شده است.

جمهوری آذربایجان فقط در سال گذشته میلادی حدود ۱۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی انجام داده است و ایران هیچ سهمی در این سرمایه های نجومی نداشته است. البته نباید وضعیت استثنایی ایران بخاطر تحریمها را نادیده گرفت، به عبارتی اصولا با وجود تحریمها امکان نقل و انتقال سرمایه به ایران وجود ندارد و شرکتها و سرمایه دارن خارجی ریسک همکاری اقتصادی با ایران را به جان نمی خرند.

اواخر سال ۹۱ روابط پر تنش آذربایجان و ایران بصورت ناگهانی رو به کاهش نهاد. این عادی سازی روابط درست چند ماه بعد از انتصاب محسن پاک آیین، سفیر جدید ایران در باکو اتفاق افتاد، البته اطلاعاتی درباره مذاکرات پشت پرده دو کشور همسایه در این بازه زمانی منتشر نشده است و دقیقا نمی توان علت امر را قضاوت کرد، اما رویه ای که ما از سفیر جدید ایران دیدیم، بسیار متفاوت تر از سفرای قبلی و حتی سفرای دیگر ممالک در کشور است. سفیری فعال که برای نمونه در حوزه رسانه ای، به شخصه حتی بعد از وقت اداری نیز حاضر به قبول درخواست ارتباط رسانه ها برای تبیین سیاستهای ایران، موضع کشورش در خصوص حوادث و وقایع جاری اقتصادی و سیاسی میان دو کشور است. در دیگر حوزه های دیگر، خصوصا اقتصادی نیز وضعیت به همین صورت است.

 بعد از انتخابات سال گذشته ایران و روی کار آمدن دولت روحانی روابط دو کشور به شکل چشمگیری بهبود یافت و سفر چندین وزیر آذربایجان به ایران، همچنین دیدار الهام علی یف از تهران طی ماههای گذشته نشان از بهتر شدن روابط دو کشور است.

دو کشور از لحاظ اقتصادی متمم همدیگر نیستند، چرا که عمده صادرات هر دو کشور نفت و محصولات نفتی است، اما با نگاهی به اقلام وارداتی آذربایجان و ایران، همچنین فرصتهای سرمایه گذاری و ایجاد شرکتهایی مشترک، چشم انداز اقتصادی دوجانبه روشن است و امید است که این همکاریها برای مردم دو کشور، خصوصا ساکنین دو سوی مرز فرصتهای خوبی برای بهبود معیشت و کاهش بیکاری در پی داشته باشد.

مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری ترند جمهوری آذربایجان*