افزایش نرخ ارز و طلا در ایران در هفته‌های اخیر تا روز شنبه، یعنی یک روز پیش از اعلام سیاست‌های جدید بانک مرکزی برای بازار طلا، تحت تأثیر عوامل مختلفی بوده است. یکی از دلایل مهم این افزایش، اظهارنظر یک دیپلمات سابق درباره ارز بوده است که نشان می‌دهد دسترسی ایران به برخی از دارایی‌های ارزی خود به‌طور محدود متوقف شده است. این خبر هنوز به‌طور رسمی تأیید یا رد نشده، اما به نظر می‌رسد بازار این خبر را به‌عنوان دلیل اصلی افزایش قیمت‌ها در نظر گرفته است. علاوه بر این، نزدیک شدن به ماه‌های پایانی سال و رویدادهای منطقه‌ای نیز موجب افزایش تقاضا برای خرید دلار و تتر و حتی طلا شده است.

اما مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر بازارهای طلا و سکه را می‌توان چنین تقسیم‌بندی کرد:‌

عوامل سیاسی: تحولات سیاسی داخلی و بین‌المللی نقش مهمی در نوسانات نرخ ارز دارند. تنش‌های سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی، مذاکرات هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، و سایر مسائل مرتبط با سیاست خارجی می‌توانند بر اعتماد سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی تأثیر بگذارند و باعث نوسان در بازار ارز شوند. بنابراین طبیعی است که تنش‌ها در منطقه و حمله آمریکا به یمن در کنار جنگ غزه، تأثیر قابل‌توجهی در نااطمینانی در بازار و سرانجام افزایش قیمت داشته باشد.

عوامل اقتصادی: مسائل اقتصادی مانند تورم، سطح عرضه و تقاضای ارز، وضعیت بودجه دولت و سیاست‌های پولی و مالی کشور نیز عوامل مؤثر دیگری هستند. به‌عنوان مثال، افزایش تورم می‌تواند منجر به کاهش ارزش پول ملی و افزایش تقاضا برای ارزهای خارجی شود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد هرچند با اخبار به گوش رسیده، کمی کاهش التهاب در بازار را مشاهده کنیم، اما به‌سبب وجود تورم بالا در اقتصاد ایران، بار دیگر شاهد روند افزایشی نرخ دلار، طلا و سکه خواهیم بود.

شرایط محدودیت‌های مالی بین‌المللی: محدودیت‌ها و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، به‌ویژه در حوزه دسترسی به منابع ارزی خارجی، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر نرخ ارز داشته باشد. این تحریم‌ها می‌توانند باعث کاهش عرضه ارز در بازار و افزایش قیمت آن شوند. اخباری که چندوقت پیش درباره دستور بانک مرکزی عراق به بانک‌ها و صرافی‌های عراقی و سخت‌گیری در مبادلات ارزی ایران شنیده شد، بر همین اساس، منجر به افزایش نرخ ارز در بازار شده بود.

انتظارات و روانشناسی بازار: انتظارات فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران نیز می‌تواند در تعیین نرخ ارز نقش داشته باشد. اگر انتظار رشد قیمت ارز وجود داشته باشد، تقاضا برای خرید ارز افزایش یافته و این خود می‌تواند افزایش نرخ ارز را به دنبال داشته باشد.

تغییرات در بازار جهانی: نوسانات قیمت‌های جهانی، به‌ویژه در بازارهای کالایی مانند نفت، که منبع اصلی درآمد ارزی ایران است، می‌تواند بر نرخ ارز تأثیر بگذارد. افزایش یا کاهش قیمت نفت می‌تواند بر تراز پرداخت‌ها و در نتیجه بر نرخ ارز اثر بگذارد.

این ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی است که باعث نوسانات نرخ ارز در ایران شده است که البته می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد خانوارها و قدرت خرید مردم داشته باشد. همچنین، این تغییرات می‌توانند بر قیمت کالاها و خدمات موجود در بازار اثر بگذارند، به‌طوری‌که افزایش قیمت‌ها در بازار ارز به‌طور مستقیم بر قیمت‌های دیگر بازارها تأثیر می‌گذارد. این تغییرات نشان‌دهنده یک وضعیت متغیر در اقتصاد ایران است و می‌تواند نشان‌دهنده نیاز به اتخاذ سیاست‌های اقتصادی جدید و توجه به تحولات جهانی باشد.

رئیس‌کل بانک مرکزی چه گفت؟

رئیس کل بانک مرکزی از ضرب و عرضه سکه‌های جدید بانک مرکزی به بازار خبر داد و گفت: معاملات شمش طلا از روز چهارشنبه ۲۷ دی‌ماه ۱۴۰۲ در مرکز مبادله ایران آغاز می‌شود. به گزارش مرکز مبادله ایران، محمدرضا فرزین با اعلام سیاست‌های جدید بانک مرکزی در حوزه طلا و سکه، اظهار کرد: بانک مرکزی به دنبال تعدیل قوانین مربوط به واردات طلای کشور است؛ همواره تلاش داشتیم ذخایر طلای کشور افزایش یابد. اقدامات اخیر باعث افزایش ذخایر ارز و طلای کشور شد. تصمیم جدید ما این است که از چهارشنبه ۲۷ دی‌ماه ۱۴۰۲ طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه شود. وی با اشاره به حضور در مرکز نشر اسکناس و ضرب سکه بانک مرکزی گفت: سکه جدیدی در دستور کار این مرکز است که به بازار عرضه می‌شود؛ سکه‌های جدید بدون تاریخ و به‌صورت تمام‌بهار آزادی با طرح جدید ضرب شده است.

رئیس کل بانک مرکزی تأکید کرد: از امروز (دیروز) عرضه طلا به بازار افزایش می‌یابد و این افزایش عرضه از طریق ضرب سکه‌های جدید و عرضه سکه‌های قبلی انجام می‌شود. فرزین با تأکید بر اینکه سکه‌های جدید بانک مرکزی با سکه‌های قبلی ضرب‌شده تفاوت‌هایی دارد، تصریح کرد: توان ضرب روزانه ۲۰ هزار سکه را داریم. فعلاً با ضرب سکه تمام کار را شروع می‌کنیم.

وی با تأکید بر اینکه مرکز مبادله ایران بستر مبادله طلا هم است و برنامه بانک مرکزی تقویت این مرکز است، گفت: فعلاً قصد عرضه شمش در مرکز مبادله ایران داریم؛ مقررات این کار در روزهای اخیر نهایی شده است، اگر بخواهیم سکه هم عرضه کنیم در آینده تصمیم‌گیری می‌کنیم.

اعلام جزئیات نحوه حراج شمش طلا در مرکز مبادله

همچنین مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران با جزئیات بیشتر به این موضوع پرداخت و گفت: اولین جلسه حراج شمش طلا به شکل حراج حضوری در روز چهارشنبه انجام می‌شود. علی سعیدی مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران در خصوص شرایط عرضه شمش در مرکز مبادله ایران گفت: عرضه شمش در مرکز مبادله از طریق سامانه و حراج حضوری خواهد بود.

سعیدی با تأکید بر اینکه اولین جلسه حراج به شکل حراج حضوری در روز چهارشنبه انجام می‌شود، تصریح کرد: شمش‌ها به‌صورت یک کیلویی عرضه می‌شود و عرضه‌کنندگان تمام افراد از جمله واردکنندگان طلا از طریق رفع تعهد ارزی خواهند بود.

مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران تصریح کرد: متقاضیان طلا نیز رسته تولیدکنندگان در صنف جواهر و بانک‌ها هستند و همچنین بانک مرکزی نیز به‌عنوان بازارگردان در طرف عرضه و تقاضا حضور خواهد داشت. حراج در گذشته از طریق بانک کارگشایی انجام می‌شد، اما از این به بعد به شکل مدون و با مقررات از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه خواهد شد.

سعیدی عنوان کرد: قیمتی که در مرکز مبادله مبنای مبادلات طلا خواهد بود عرضه و تقاضا است و مبادلات براساس پیشنهاد قیمت از سوی خریداران و پذیرفته شدن آن از سوی فروشندگان خواهد بود.

مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران اضافه کرد: حراج‌ها نیم‌ساعته خواهد بود و در هر روز 5 حراج نیم‌ساعته خواهیم داشت که در ساعت 17 هر روز آگهی عرضه طلا در روز بعد منتشر خواهد شد.

وی با بیان اینکه قیمت معاملات طلا در مرکز مبادله به قیمت‌های روز نزدیک است، تصریح کرد: در حال حاضر عرضه‌های خرد از طریق اتحادیه‌ها انجام خواهد شد و در مرکز مبادله عرضه خرد نخواهیم داشت. برای تقاضای خرد نیز معاملات گروهی از طریق اتحادیه‌ها درنظر گرفته شده، بدین‌صورت که چندین خریدار خرد با یکدیگر در قالب یک گروه طلا خریداری می‌کنند. سعیدی با اشاره به هدف بانک مرکزی از این اقدام گفت: هدف از عرضه طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، جلوگیری از قاچاق و استفاده از طلا برای صنعت است تا حتی اگر خروج طلا صورت می‌گیرد، به‌صورت صادرات جواهرات و با ارزش افزوده باشد.

 با ابلاغ ضوابط جدید از سوی بانک مرکزی، از 7 دی‌ماه تأمین ارز برای واردات طلا از محل ارز حاصل از صادرات خود و به‌صورت شمش منوط به تحویل، عرضه و فروش آن در بستر مرکز مبادله ارز و طلای ایران شده است.

پشت پرده ابلاغیه اخیر بانک مرکزی، به اقدامات صادرکنندگان برای فرار از ایفای تعهدات ارزی برمی‌گردد؛ ماجرا از این قرار است که بعد از آزادسازی واردات طلا به کشور، بسیاری از صادرکنندگان برای فرار از رفع تعهد ارزی و فروش ارزهای صادراتی خود در مرکز مبادله، با واردات و اجاره شمش طلا از ایفای تعهدات خود شانه خالی می‌کردند و برهمین اساس هم بانک مرکزی واردات شمش طلا را مشروط به عرضه در مرکز مبادله کرده است.

طبق آمار گمرک ایران واردات 19 تن شمش طلا با اختصاص 54/2 درصد از ارزش کل واردات کشور در 9 ماهه سال جاری رتبه چهارم اقلام عمده کالاهای وارداتی کشور را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، میزان واردات طلا نزدیک به صفر بوده است. بر این اساس با توجه به آمارهای منتشرشده، در آذرماه امسال حدود 6 تن طلا وارد کشور و از طریق گمرکات ترخیص شده است. به نظر می‌رسد واردات طلا طی این مدت از یک میلیارد و دویست میلیون دلار عبور کرده است.

در بخشنامه ابلاغی بانک مرکزی آمده است؛ در صورت عدم ارائه تأییدیه تحویل، عرضه و فروش ارز از مرکز مبادله ارز و طلای ایران، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مکلف به شکایت از واردکننده نزد سازمان تعزیرات حکومتی تحت عنوان عدم ایفای تعهد ارزی شده‌اند.

مرکز مبادله ارز و طلای ایران هم با صدور اطلاعیه‌ای تأکید کرد که «بخش‌نامه جدید رفع تعهد ارزی با طلا از تاریخ 7 دی‌ماه لازم‌الاجراست و عطف‌به‌ماسبق نمی‌شود. بنابراین از تاریخ 7 دی‌ماه 1402 به بعد بانک‌های عامل ملزم به ارائه فرم تعهدنامه پیوست شماره (16) بخش اول مجموعه مقررات ارزی به واردکنندگان طلا از محل ارز حاصل از صادرات خود بوده و ایشان نیز با هدف رفع تعهد ارزی وارداتی و صادراتی مکلف به پذیرش و امضای تعهدنامه موصوف هستند.»