حمید شجاعی: انتخابات مجلس دوازدهم در پیش است و بسیاری از مقامات و چهره‌های سیاسی در خصوص لزوم مشارکت بالای مردم در انتخابات نظرات خود را بیان می‌کنند.

چنانکه روز شنبه نیز مقام معظم رهبری در دیدار هزاران نفر از مردم خوزستان و کرمان بر این مهم تاکید کرد. اما مساله مهم اینجاست که اساسا چه ابزار و لوازمی برای مشارکت فعال مردم در انتخابات لازم است و آیا شرایط برای این نوع مشارکت فراهم آمده یا خیر؟ قدرمسلم جدای از بهبود شرایط و بازیابی اعتماد عمومی نکته موثر دیگر در مشارکت اجازه حضور همه جریان‌های سیاسی با حداکثر ظرفیت است که مورد تاکید بسیاری از چهره‌های سیاسی نیز قرار دارد. از همین‌رو است که برای انتخابات پیش‌رو نیز همگان بر این نکته تاکید دارند که شورای نگهبان با بازگرداندن ردصلاحیت‌شده‌ها می‌تواند زمینه‌های یک انتخابات با مشارکت مطلوب را فراهم کند.

* 2 نگاه به رای مردم و مشارکت

اهمیت «مشارکت مردم» و «رأی مردم» در انتخابات همواره از مسائلی بوده که بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان امر بر آن نظر داده و صحبت کرده‌اند. امری که در آرا و نظرات حضرت امام خمینی(ره) نیز بسیار دیده شده است. اهمیت نقش مردم در انتخابات به حدی است که امام (ره) در جلد 9 صحیفه می‌گوید: «دموکراسی این است که آرای اکثریت و آن هم این طور اکثریت، معتبر است؛ اکثریت هر چه گفتند آرای ایشان معتبر است و لو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما... آن مسیری که ملت ما دارد، روی آن مسیر راه را بروید، ولو عقیده‌تان این است که این مسیری که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد. ملت می‌خواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را می‌خواهد. ملت رأی داده؛ رأیی که داده متَّبع است» در نگاه مقام معظم رهبری نیز همواره مشارکت بالای مردم و رای آنها مورد تاکید بوده است. اما در این میان در مورد مشارکت دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاهی که رای و مشارکت مردم را اصل و پایه انتخابات می‌داند و رویکردی که رای مردم را نه موثر بلکه صرفا به‌عنوان زینت‌المجلس می‌بیند. بر همین مبنا نیز جریان‌های سیاسی پدید آمده‌اند که از این دو تفکر الهام گرفته‌اند. جریان اصلاح‌طلب و اعتدالگرا که نقش مهمی برای مردم در انتخابات قائل هستند و معتقدند که مشارکت بالای مردم به نهاد انتخابات مقبولیت و مشروعیت می‌دهد، اما در طرف مقابل جریان اصولگرا و بخش تندرو آن مثل جبهه پایداری و شریان که به این مساله قائل نیستند. نگاهی که مرحوم آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی به انتخابات دارد نیز بر مبنای رویکرد نخست است و آیت‌ا... به اهمیت مشارکت و رای مردم به‌عنوان جمهور معتقد بود. چنانکه در پیام 17 خرداد 84 به جوانان می‌گوید:«اینجانب با امید به تحقق حداکثری مشارکت مردم که از اهداف رهبر معظم انقلاب است و نیز برای بالارفتن سطح آرا رئیس‌جمهوری منتخب و انسجام ملّی در شرایط دشوار کنونی تلاش کردم.» ایشان برای رای مردم ارزش قائل بود و همین مساله بود که باعث شد در آخرین انتخابات عمرش بالاترین رای تاریخ مجلس خبرگان را از آن خود کند و با دوونیم میلیون رای وارد مجلس خبرگان شود. این در حالی است که روزگذشته «تسنیم» خبری منتشر کرده که طی آن به نقل از حسن روحانی؛ رئیس‌جمهور پیشین در دیدار اوایل مهر ماه با اعضای کمیته سیاسی حزب کارگزاران سازندگی، بر این مساله صحه گذاشته است که «در مقطعی هاشمی رفسنجانی با افزایش مشارکت در انتخابات مخالف بوده است و با استناد به آن نتیجه گرفته که آیت‌ا... با مشارکت مردم در انتخابات مخالف بوده است. چیزی که چندان درست و عقلانی به ذهن نمی‌رسد حداقل روند انتخابات‌هایی که حدفاصل دهه هفتاد تا نود مشاهده کردیم اینگونه نبوده است، اما در طرف مقابل تفکر مرحوم آیت‌ا... مصباح قرار دارد که در مورد مشروعیت و مقبولیت می‌گوید: «دموکراسی که برای غربی‌ها اصالت دارد، برای ما فقط جنبه ابزاری دارد. رأی مردم برای ما مشروعیت نمی‌آورد؛ مقبولیت می‌آورد.» لذا بر مبنای همین نگاه‌ها نیز می‌توان تحلیل کرد که طرفداران هر نگاه چه برنامه و رویکردی در قبال انتخابات از خود اتخاذ می‌کنند. از همین‌رو نیز می‌توان فهمید که کدام جریان فکری با انتخابات مشارکتی و حضور فعال مردم پای صندوق‌های رای مخالف و ترجیح به حضور حداقلی دارد و کدام جریان مشتاق مشارکت مردم در انتخابات است.

*مناظره کارگزاران - کیهان

شامگاه یکشنبه بود که محسن هاشمی، رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی با حسین شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان با موضوع الزامات رقابت واقعی به مناظره نشستند و نقطه‌نظرات خود را بیان کردند. هر چند که نگاهی به شاکله مناظره نشان می‌داد که تعریف شریعتمداری از مشارکت مردم چیزی جدای از روال مرسوم آن است. چه اینکه اساسا از نگاه او و همفکرانش مشارکت خوب مشارکتی تضمین شده در جهت انتخاب افرادی همفکر جریان دلواپس است. اما شاید نقطه گره‌ای مناظره زمانی بود که محسن هاشمی گفت: یک عده‌ای هستند که صحبت‌های رهبر را گوش می‌دهند و می‌بینند، ولی در ذهن خودشان احساس نمی‌کنند که رأی مردم مشروعیت می‌آورد فکر می‌کنند یک مقبولیتی برای نظام می‌آورد. مثال آن مثلا افرادی در خود شورای نگهبان یا جامعه مدرسین در قم، افرادی هستند که می‌گویند نظام ولایت فقیه خودش یک نظام مشروعی است، ولی حالا اینکه مردم هم قبول کنند یک انتخاباتی برگزار کنیم مقبولیت آن بالا برود و آن چیزی که خیلی خطرناک است آن عده‌ای هستند که انتخابات را زینت می‌دادند. وی تاکید کرد: مثلا تفکرات یا مثلا شبیه تفکرات آقای مصباح است یا مثلا کسانی‌که طرفدار آن‌ها هستند مثل پایداری‌ها. اما در مقابل شریعتمداری به عبارتی نعل وارونه زد و توپ را به زمین خود او انداخت و گفت: در مورد مقبولیت، تا آنجایی‌که من خاطرم است تنها کسی‌که چنین نظری داشت، آقای هاشمی رفسنجانی بود خدا رحمت‌شان کند، تنها کسی‌که به‌طور رسمی این نظر را داشتند که ما انتخاباتی ولو با یک حداقلی انجام بدهیم تا اینکه کارمان پیش برود یعنی همین چیزی که آقای هاشمی می‌فرمایند. هاشمی در پاسخ شریعتمداری بیان کرد: این یک افتخار است که آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی ۱۵ بار خودشان یا اعضای خانواده‌شان در انتخابات شرکت کرده‌اند، شاید در اکثرشان پیروز بوده‌اند، تعدادی هم شکست داشته‌اند و اگر نگاه کنید به انتخابات می‌بینید که در دهه نخست یعنی دوران امام و تا سال ۹۶، مخصوصا در انتخابات ریاست جمهوری ما همواره یک وضعیت پرشور و رقابتی را داشته‌ایم حتی بالای ۷۰ درصد یعنی اکثرا بالای ۶۰ درصد ۶۸ درصد، ۷۰ درصد و تنها انتخابات ریاست جمهوری که داشتیم زیر ۵۰ درصد بود، همین انتخابات اخیر ۱۴۰۰ بود و اگر بعد از مجلس ششم، حتی مجلس ششم هم انتخابات پرشور داشتیم در مجلس همیشه، بعد از مجلس ششم در انتخابات مجلس هفتم به بعد این نگاه دوم یک مقداری همان نگاه مقبولیت به جای مشروعیت جا باز کرد و باعث کاهش مشارکت مردم شد و اگر شما نگاه کنید می‌بینید که دلیل اصلی آن هم همان نظارت استصوابی شورای نگهبان بود. وی افزود: می‌بینید که یکی از قربانیان استصواب خود آیت‌ا... رفسنجانی هستند بعد از چهل سال خدمت به جمهوری اسلامی در منصب رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام شورای نگهبان تشخیص داد که ایشان صلاحیت برای ریاست جمهوری را ندارد، ولی ایشان خوشبختانه قهر نکرد با این موضوع، اعتراض هم نکرد و بعد وارد صحنه انتخابات شد و انتخابات پرشوری که مدنظر رهبر انقلاب بود را برای کشور فراهم کرد.