احسان پناه‌بر

جهان شاهد سومين ماه بحران در خاورميانه و جنگ غزه است، بحراني كه لهيب‌هاي رو به گسترش آن از همان ابتدا ديده مي‌شد و بارها مقامات كشورهاي منطقه نسبت به آن هشدار داده بودند. اكنون با حملات نيروهاي انصارالله يمن به درياي سرخ و كشتي‌هاي مرتبط با رژيم اسراييل، اين حوضه و كانال سوئز، شاهراه اصلي اتصال دريايي شرق به غرب، به صحنه رويارويي نيروهاي مقاومت و اسراييل بدل شده است. اين امر به‌طور جدي اقتصاد جهاني و همچنين ثبات منطقه و تلاش موفقيت‌آميز آنها براي اختلال در كشتيراني از طريق درياي سرخ را مختل خواهد كرد. حملات نيروهاي انصارالله يمن به كشتي‌هاي تجاري مرتبط با رژيم اسراييل و در راستاي حمايت از مردم غزه در 19 نوامبر آغاز شد و اكنون به نظر مي‌رسد كه شدت گرفته باشد.

هفته گذشته نيروهاي انصارالله يمن با شليك موشك‌هاي بالستيك ضد كشتي به سوي چندين كشتي در حال عبور از درياي سرخ و اصابت موفقيت‌آميز يكي از اين موشك‌ها، براي اولين‌بار در تاريخ استفاده از اين دست سلاح، به يكي از آن شناورها، نشان دادند كه در حمايت از جنبش‌هاي مقاومت منطقه سر كوتاه آمدن ندارند. به نظر مي‌رسد كه شركت‌هاي كشتيراني به خوبي پيام را دريافت كرده‌اند، چراكه پنج شركت كشتيراني بزرگ دنيا اعلام كردند كه كشتي‌هاي كانتينري خود را از تنگه باب‌المندب دور خواهند كرد، آبراهي راهبردي كه كشتي‌ها بايد از طريق آن به سمت كانال سوئز حركت كنند. كانال سوئز بيش از 10 درصد بار تجارت جهاني را بر دوش دارد. حال روزنامه وال استريت ژورنال گزارش مي‌دهد كه هدف جنبش انصارالله پس از حمايت‌هاي غرب و به ويژه ايالات متحده از ادامه حملات خونين اسراييل به نوار غزه، مختل كردن عبور و مرور دريايي از طريق كانال سوئز است، امري كه مي‌تواند به ‌شدت اقتصاد اروپا و غرب را بر سر قيمت نفت و زنجيره تامين متاثر كند. هراس از حملات انصارالله، ايالات متحده را به تكاپو براي تشكيل ائتلافي ديگر در خاورميانه واداشته است.

خيز براي تعريف ائتلافي پرهزينه

روز دوشنبه، پنتاگون اعلام كرد كه در حال طراحي عملياتي امنيتي براي حراست از ترافيك دريايي در برابر موشك‌هاي بالستيك و حملات پهپادي انصارالله يمن است. اين تلاش كه عمليات «نگهبان رفاه» نام دارد، شامل بريتانيا، بحرين، فرانسه، نروژ و برخي ديگر از كشورها خواهد بود. به گزارش خبرگزاري رويترز، بسياري از بزرگ‌ترين خطوط كشتيراني جهان، توليدكنندگان نفت و ديگر صاحبان محموله در روزهاي اخير شروع به انحراف كشتي‌ها از منطقه كردند كه اين امر باعث افزايش قيمت نفت و نرخ بيمه شد. بريتيش پتروليوم، غول نفتي جهان، روز دوشنبه آخرين شركتي بود كه حركت نفتكش‌هاي خود را در درياي سرخ متوقف كرد. چندين نفر از بزرگ‌ترين صاحبان كشتي‌هاي كانتينري همچون مرسك، CMA CGM، هاپاگ لويد و شركت كشتيراني مديترانه (MSC) نيز تصميم گرفته‌اند تا برخي كشتي‌هاي خود را از مسير درگيري منحرف كنند. به نظر مي‌رسد همين امر ايالات متحده را نسبت به ادامه‌دار بودن تهديدات انصارالله هراسان كرده و با انتقال اين هراس به ساير جهان در پي آن است كه ائتلافي عليه آن ترتيب دهد. لويد آستين، وزير دفاع ايالات‌متحده اين تهديدات را مشكلي بين‌المللي خواند. آستين كه روز دوشنبه در تل‌آويو با نخست‌وزير اسراييل و وزير جنگ اين بازيگر ديدار داشت، بر عزم جزم خود براي پايان دادن به تهديدات دريايي انصارالله تاكيد كرد.

به ادعاي افراد مطلع، مقامات امريكايي تلاش دارند تا از حمايت عربستان سعودي و امارات متحده عربي، دو بازيگر اصلي جنگ داخلي يمن نيز برخوردار شون، اما به ادعاي نيويورك‌تايمز، هر دو كشور ترجيح داده‌اند از صحنه نزاع و درگيري دور بمانند، چراكه به ادعاي اين نشريه انصارالله هر دو كشور را، در صورت اقدام نظامي عليه اين جنبش، تهديد به حملات موشكي و پهپادي به زيرساخت‌هاي‌شان كرد.

نفت گروگان درگيري‌ها در درياي سرخ

سه اتحاد بزرگ كشتيراني، متشكل از 10 شركت برتر كشتيراني جهان، به كشتي‌ها و نفتكش‌هاي خود اخطاريه‌اي با مضمون «در انتظار بمانيد» در مسيرهاي ترافيك درياي سرخ صادر كرده‌اند، به اين معني كه از آنها خواسته شده به صورت موردي به حركت خود ادامه دهند يا مسير خود را تغيير دهند. گزارش‌ها حاكي از آن است كه به‌طور متوسط روزانه 17 كشتي از كانال سوئز عبور مي‌كنند. ناظران و كارشناسان حمل و نقل اكنون گزارش مي‌دهند كه اگرچه ترافيك دريايي از طريق كانال سوئز هنوز از روند معمول خود خارج نشده، در روزهاي آتي و با ادامه تهديدات دريايي عليه حمل و نقل از طريق درياي سرخ، اين روند رو به كاهش خواهد گذاشت. همين امر زنجيره تامين را سست خواهد كرد و به افزايش قيمت نفت خواهد انجاميد.

حتي بدون تهديدات انصارالله در درياي سرخ، درگيري بين اسراييل و حماس تا كنون، جريان جهاني نفت خام و محموله را به داخل و خارج از اسراييل به‌ شدت كند كرده است. جريان نفت حتي تا روز دوشنبه همچنان از طريق درياي سرخ به شكلي نسبتا عادي در حال عبور بود، اما پس از خروج بريتيش پتروليوم، معامله‌گران و كارگزاران نفتي و تجاري اين نگراني را پنهان نكرده‌اند كه اين رويه ساير شركت‌هاي بزرگ كشتيراني و بازرگاني را نيز ترغيب به اقدامي مشابه كند. آن‌طور كه ناظران حمل و نقل ارزيابي مي‌كنند، براي اقتصاد جهاني، اختلال در حمل و نقل در خاورميانه مي‌تواند به ‌شدت بر افزايش قيمت انرژي و مواد خام كه عمدتا از مبدا خليج فارس و چين حركت مي‌كنند، تاثير بگذارد. اين نگراني زماني جدي‌تر مي‌شود كه بدانيم كاهش سطح آب در كانال پاناما باعث كاهش سرعت ترانزيت از طريق اين آبراه شده است. حتي بدتر از آن، ادامه تحريم‌هاي روسيه به دليل جنگ اوكراين و مه‌آلود بودن چشم‌انداز صلح در آن منطقه، اهميت روزافزون درياي سرخ براي حمل و نقل انرژي را دوچندان مي‌كند. اگر درياي سرخ به منطقه ممنوعه براي اكثر نفتكش‌ها بدل شود، پس از آغاز جنگ اوكراين و تحريم‌هاي مرتبط با آن عليه روسيه كه اين كشور را مجبور به يافتن بازارهاي جديد براي فروش نفت خود كرد، اين دومين‌بار طي دو سال گذشته خواهد بود كه بازار جهاني نفت دوباره رنگ و رو عوض خواهد كرد.

ريچارد متيوز، مدير تحقيقات كارگزاري بين‌المللي كشتيراني گيبسون به نيويورك‌تايمز گفت كه اين امر مي‌تواند باعث افزايش قيمت نفت و نرخ بيمه و كرايه حمل و نقل نفتكش‌ها شود. به عقيده متيوز، درست است كه از صبح روز دوشنبه كه شركت بريتيش پتروليوم از ترافيك در درياي سرخ انصراف داده است، بيشتر شركت‌هاي نفتكش همچنان مايلند كشتي‌هاي خود را از طريق همين آبراه به مقصد برسانند و از جهش قيمت جلوگيري كنند، اما به نظر مي‌رسد اين تمايل طولاني نخواهد بود و بايد شاهد افزايش قيمت نفت در آينده‌اي نزديك باشيم.

مانور محرمانه تل‌آويو و واشنگتن

در چنين شرايطي، بلند‌پايه‌ترين مقامات اطلاعاتي و دفاعي اسراييل و ايالات‌متحده دور جديدي از ديپلماسي ميداني را در خاورميانه با هدف احياي گفت‌وگوها براي آزادي اسراي اسراييلي و پايان دادن به جنگ غزه آغاز كرده‌اند. به گزارش وال استريت ژورنال، اين گفت‌وگوها پس از كشته شدن سه اسير اسراييلي توسط اين بازيگر، فوريت بيشتري پيدا كرده است. اين حادثه درخواست‌هاي عمومي در اسراييل براي اولويت دادن به آزادي اسرا را بر ديگر اهداف نظامي تقويت كرده است. اكسيوس نيز به نقل از دو منبع آگاه گزارش داده كه ديويد بارنيا، مدير آژانس جاسوسي اسراييل، موساد جمعه شب در اروپا با محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست‌وزير قطر، براي گفت‌وگو درباره ازسرگيري مذاكرات براي آزادي اسرا در دست حماس در غزه ديدار كرده است. اين اولين ديدار مقامات ارشد اسراييلي و قطري از زمان بر هم خوردن آتش‌بس هفت روزه‌اي بود كه منجر به گسترش عمليات نظامي اسراييل به جنوب غزه شد. يكي از منابع به اكسيوس گفته است كه اين مذاكرات «تنها يك آغاز» است و تاكيد كرد كه اين روند «طولاني، دشوار و پيچيده» خواهد بود. همين منبع فاش كرده كه ويليام برنز، رييس سازمان سيا و عباس كامل، رييس اطلاعات مصر در جريان سفري محرمانه به منطقه تلاش دارند تا با اعمال فشار درگيري‌ها را متوقف كرده و زمينه را براي آزادي اسرا هموار كنند.

توافق قبلي پس از كش و قوس‌هاي زياد، در هم شكسته شد و پس از آن حملات اسراييل به غزه هم در بعد كمي و هم كيفي شدت گرفت و باعث شد مناطقي كه تا پيش از آن براي غيرنظاميان امن به نظر مي‌رسيد، به جهنم بدل شود. در همين راستا، موساد در بيانيه‌اي اعلام كرد، روز پنجشنبه، جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي كاخ سفيد، به مدت دو ساعت با بارنيا در تل‌آويو ديدار كرد و در مورد تلاش‌ها براي از سرگيري مذاكرات براي آزادي اسرا گفت‌وگو داشت.

چند صدايي در ساختار سياسي امريكا

تلاش‌ها براي برقراري آتش‌بس در غزه همچنان ادامه دارد. در تازه‌ترين تحولات، شوراي امنيت سازمان ملل متحد راي‌گيري براي پيش‌نويس قطعنامه پيشنهادي امارات متحده عربي براي توقف پايدار درگيري‌ها در غزه را به تعويق انداخت تا به ديپلمات‌ها فرصت بيشتري داده شود تا به مخالفت‌هاي امريكا نسبت به متن پيش‌نويس قطعنامه پاسخ دهند. اين راي‌گيري قرار بود روز دوشنبه در نيويورك برگزار شود، اما ايالات متحده گفت كه نمي‌تواند از اشاره به «توقف كامل درگيري‌ها» حمايت كند، با اين حال ممكن است درخواست «تعليق درگيري‌ها» را بپذيرد. كشورهاي عربي كه بر سر متن مذاكره مي‌كردند، اكنون ترغيب شده‌اند تا پيشنهاد كاخ سفيد را بررسي كنند تا دست‌كم اين بار بتوانند از وتوي ايالات‌متحده جلوگيري كنند. نيويورك‌تايمز نيز گزارش مي‌دهد كه اختلافات در داخل دولت ايالات‌متحده بر سر جنگ غزه و حمايت كاخ سفيد از ادامه عمليات ارتش اسراييل در غزه در حال افزايش است. برخي مقامات كاخ سفيد معتقدند اين امر باعث شده سوءظن جنوب جهاني نسبت به نيات و استاندارد دوگانه ايالات‌متحده در مورد تجاوز نظامي بيشتر شود، چراكه كاخ سفيد همواره به دنبال حمايت از اوكراين بوده، اما نسبت به كشتار گسترده فلسطينيان در غزه بي‌تفاوت است.

هر چه هست تاكنون تلاش‌ها براي سرد كردن آتش جنگ در غزه نه تنها ناكام مانده كه خود بر هيزم ريختن بر آن و گسترش شعله‌هاي جنگ افزوده است. بحران رو به گسترش در آبراه درياي سرخ و كانال سوئز مي‌تواند در روزهاي آتي به رويارويي تمام عيار جنبش‌هاي مقاومت در منطقه و حاميان اسراييل و در راس آنها ايالات‌متحده بينجامد. حتي اگر چنين نشود، با افزايش قيمت تمام شده نفت و ديگر مواد خام در مقصد مي‌تواند كشورهاي اروپايي را در زمستان درگير بحران اقتصادي كند.