رامتین موثق

یکی از اتفاقاتی که ممکن است اقتصاددانان و مردم را در حیرت فرو ببرد افزایش ارزش پول ملی افغانستان در طول حاکمیت طالبان است. طالبان یکی از گروه‌های بنیادگرای مذهبی است که مانند سایر این گروه‌ها، از عقلانیت سیاسی و اقتصادی بهره‌ای نبرده است. پس چطور است که ارزش پول ملی آنها در حال افزایش است؟

ارزش افغانی واحد پول افغانستان در مقابل ریال ایران افزایش چشمگیری داشته و تقریبا دوبرابر شده و طالبان بدون اینکه در جهان به رسمیت شناخته شود دو برابر دولت سیزدهم در افزایش قدرت پول ملی‌اش موفقیت داشته است. طالبان که دو سال پیش قدرت را در افغانستان به دست گرفت، مجموعه‌ای از اقدامات را برای حفظ ارزش افغانی انجام داد از جمله ممنوعیت استفاده از دلار و روپیه پاکستان در معاملات محلی و تشدید محدودیت‌ها برای انتقال ارزهای سبز به خارج از کشور. این کشور تجارت برخط را غیرقانونی کرده و افرادی را که قوانین را زیر پا می‌گذارند، به زندان تهدید می‌کند.

داده‌های گردآوری شده توسط بلومبرگ نشان می‌دهد که کنترل ارز، جریان‌های نقدی و سایر حواله‌ها به افغانی کمک کرده است تا در این سه ماهه حدود ۹ درصد رشد کند و از رشد ۳ درصدی پزو کلمبیا پیشی بگیرد. افغانی در سال جاری حدود ۱۴ درصد رشد داشته و پس از ارزهای کلمبیا و سری‌لانکا، سومین فهرست جهانی را به خود اختصاص

داده است.

این افزایش پول ملی افغانستان، در حالی است که ایران چندین سال است دچار نوسان نرخ ارز است و از افغانستانی که چندسال درگیر جنگ داخلی بوده عقب مانده است. همچنین در زمینه تورم ایران رکورددار است، زمانی ایران می‌خواست با مثال ابرتورم ونزوئلا تورم خود را بپوشاند اما همین ونزوئلا نیز موفق به مهار تورم خود شد. پس چرا ایران نمی‌تواند مانند این کشورها که ثبات سیاسی کمتری نسبت به ایران دارند در حفظ ارزش پول ملی و کاهش تورم موفق باشد؟

تاثیر کمک‌های بشردوستانه

بر تثبیت ارزش پول ملی

برخی خبرگزاری‌های دولتی مانند ایرنا مدعی شده‌اند که میلیاردها دلار از کمک‌های بشردوستانه و افزایش تجارت با همسایگان آسیایی، افغانی، واحد پول افغانستان را به صدر رتبه‌‎بندی جهانی ارزش ارز در سه ماه اخیر رسانده است؛ جایگاهی که برای کشوری فقیر با یکی از بدترین سوابق حقوق بشر در جهان غیرعادی است.

تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره چرایی رشد ارزش پول افغانستان در زمان حاکمیت طالبان: هنگامی که تولیدی وجود دارد که پشتوانه پول در گردش جامعه است و همزمان با رشد نقدینگی، رشد تولید اتفاق می‌افتد و رشد تولید از رشد نقدینگی بالاتر است؛ قیمت پول داخلی نیز می‌تواند تثبیت شود و ارزش آن بالا رود

ایرنا در گزارشی مدعی شد که سازمان ملل از زمانی که طالبان در سال ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند حدود ۵.۸ میلیارد دلار برای کمک و توسعه به افغانستان اختصاص داده است. بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند که رشد اقتصادی افغانستان در سال جاری میلادی متوقف خواهد شد و رشدی بین ۲ تا ۳ درصد تا سال ۲۰۲۵ خواهد داشت، اگرچه در مورد خطراتی مانند کاهش کمک‌های جهانی با تشدید سرکوب زنان توسط طالبان هشدار داد. محدودیت‌های تشدید شده در معاملات ارزی و بهبود بسیار تدریجی در تجارت، تقاضا برای افغانی را افزایش می‌دهد و احتمالاً افغانستان تا پایان سال در سطوح فعلی تثبیت

خواهد شد.

این در حالی است که دلارهای قاچاق شده از پاکستان به افغانستان نیز در ماه‌های گذشته به طالبان کمک کرده است. «حسیب‌الله نوری» سخنگوی بانک افغانستان اعلام کرد که بانک مرکزی این کشور، تقریباً هر هفته ۱۶ میلیون دلار را برای حمایت از افغانی به حراج می‌گذارد. با کاهش فشار بر ارز، بانک مرکزی سقف برداشت دلار را از 25 هزار دلار و 600 دلار در هفته به 40 هزار دلار در ماه افزایش داده است.

دولت از کالابرگ برای تثبیت قیمت مواد خوراکی استفاده می‌کند

رئیس دولت سیزدهم دو روز پیش در سفر استانی به شهرکرد، گفت: اقدامات انجام شده دولت از جمله سیاست کالابرگ باعث شده قیمت کالاهای مورد مصرف سفره مردم دچار نوسانات قیمت دلار و ارز و شرایط اقتصادی نشود.

ابراهیم رئیسی افزود: دهک‌های مشمول کالابرگ مشخص شده و قیمت 11 قسم از کالاها ثابت می‌ماند و هرچقدر قیمت دلار و ارز جابه‌جا شود، قیمت این محصولات جابه‌جا نمی‌شود. با این کار، دنبال ثبات در سفره مردم هستیم که به آرامش بازار و مردم کمک می‌کند.

جنان‌صفت در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: یکی از دلایلی که نرخ ارز در ایران تثبیت نمی‌شود یا نوسانات بالا دارد و همواره رو به افزایش است؛ این است که بخش حقیقی اقتصاد که شامل تولید، سرمایه‌گذاری و تجارت است، نسبت به بخش مالی، پولی و بازارهای سرمایه یعنی بخش غیرحقیقی رشد کافی ندارد

او همچنین به تورم موادغذایی در کشورهای مختلف اشاره کرد و گفت: میزان افزایش قیمت خاروبار یا محصولاتی که در سفره مردم هستند در سطح منطقه و جهان متفاوت است. تورمی که در این محصولات است در کشورهای اطراف ۲۹ درصد و در کشورهای اروپایی ۱۹ درصد است، بنابراین با چنین شرایطی مواجه هستیم.

عدم رشد بخش حقیقی اقتصاد، عامل اصلی کاهش ارزش پول ملی

یک تحلیلگر مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره علت کاهش ارزش پول ملی تاکید کرد که در ایران بخش حقیقی اقتصاد اندازه بخش غیرحقیقی رشد ندارد.

محمدصادق جنان‌صفت افزود: یکی از دلایلی که نرخ ارز در ایران تثبیت نمی‌شود یا نوسانات بالا دارد و همواره رو به افزایش است، این است که بخش حقیقی اقتصاد، که شامل تولید، سرمایه‌گذاری و تجارت است، نسبت به بخش مالی، پولی و بازارهای سرمایه یعنی بخش غیرحقیقی رشد کافی ندارد.

او تاکید کرد: در ایران بخش غیرحقیقی به دلیل کسری بودجه و برداشت از منابع بانک مرکزی و شرکت‌های دولتی به شکل‌های گوناگون، رشد پیدا می‌کند یعنی زمانی خود را به صورت رشد نقدینگی نشان می‌دهد و زمانی دیگر به شکل رشد پایه پولی، ولی سرعت رشد تولید و تجارت خارجی به موازات آن نیست که بتوانند همدیگر را پوشش دهند.

این کارشناس اقتصادی درباره تئوری مقداری پولی گفت: یک تئوری مقداری پول داریم که می‌گوید سرعت گردش پول و میزان حجم پول در جامعه می‌تواند قیمت‌ها را تغییر دهد و یکی از کالاهایی که تغییر پیدا می‌کند ارز است.

جنان‌صفت تصریح کرد: در ایران ارز به عنوان کالا قلمداد نمی‌شود، در حالی که ارز کالا است و مانند بقیه کالاها مشمول عرضه و تقاضا می‌شود.

او درباره رشد ارزش پول افغانستان در زمان حاکمیت طالبان تصریح کرد: هنگامی که تولیدی وجود دارد که پشتوانه پول در گردش جامعه است و همزمان با رشد نقدینگی، رشد تولید اتفاق می‌افتد و رشد تولید از رشد نقدینگی بالاتر است؛ قیمت پول داخلی نیز می‌تواند تثبیت شود و ارزش آن بالا رود.

سیاست کالابرگ ابهام دارد

این پژوهشگر اقتصادی درباره ادعای رئیس دولت مبنی بر استفاده از سیاست کالابرگ برای جلوگیری از ورود نوسانات نرخ ارز به سفره مردم گفت: کمی ابهام پیش روی این طرح است و شرط کارکرد آن، تثبیت دلار اختصاص داده شده به این طرح است که معلوم نیست از پس آن بربیایند. زیرا این طرح تمام دهک‌ها بجز دهک آخر را شامل می‌شود و برای این کار به دلار زیادی نیاز است.

جنان‌صفت همچنین تثبیت نرخ دلار مورد استفاده در این طرح را یکی از شروط کارکرد کالابرگ دانست و بیان کرد: اگر برای کالاهای کالابرگ دلاری با نرخ تثبیت شده دائمی استفاده شود ممکن است از ورود نوسانات نرخ ارز به سفره مردم جلوگیری کند.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی افزود: یعنی در یک مدت زمان، نرخ دلاری که برای آن کالا تخصیص پیدا می‌کند، ثابت باشد. شرط دیگر نیز این است که قیمت کالاهای داخلی بالا نرود.

جنان‌صفت در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه از سوی مردم استقبال خوبی از این طرح نشده و این طرح مبهم است، باید ابتدا آزمایشی مثلا در یک استان اجرا شود و بعد ببینند آیا برای سطح کلان و کل کشور چنین طرحی کارآیی دارد یا خیر؟