معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در تازه‌ترین گزارش خود به بررسی الگوی مصرف و درآمد خانوارهای استان تهران اقدام کرده است. به گزارش توسعه ایرانی، در این گزارش آمده است: شناخت الگوهای مصرف خانوارها از چندین جنبه دارای اهمیت است. مصرف مسقیماً بر رشد اقتصادی و رفاه خانوار اثر می‌گذارد و کاهش مصرف خانوارها می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گسترده و غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشد. از طرف دیگر، مصرف اثرگذارترین جز تقاضای کل اقتصاد محسوب می‌شود و اگر تولید ملی را به عنوان نمادی از ابعاد اقتصاد فرض کنیم، به طور معمول در یک کشور، حدود 60درصد تولید ناخالص داخلی مربوط به مصرف خانوارهاست. از این رو کاهش مصرف می‌تواند به معنای کوچک شدن اقتصاد ملی باشد.

در بخشی از این گزارش آمده است: درآمد خانوارها را می‌توان به سه گروه درآمدهای مربوط به مشاغل آزاد، حقوق و دستمزد و درآمدهای غیرشغلی تقسیم‌بندی کرد. در این زمینه الگوی درآمد خانوارها نشان می‌دهد که به مرور زمان ترکیب درآمد از مشاغل آزاد به سمت مشاغل غیرشغلی سوق پیدا کرده است. این الگوی درآمدی می‌تواند نمایانگر این موضوع باشد که اکثر درآمد خانوار از بخش‌هایی به‌دست می‌آید که به نظر می‌رسد، مولد نیستند. در بخش دیگری از این گزارش آمده که اطلاعات موجود از الگوی مصرف خانوار همچنین نشان می‌دهد که سهم درآمد حاصل از یارانه بسیار اندک است: در حالی‌که سهم یارانه از کل درآمد خانوار در سال 1396 در دهک‌های پایین درآمدی چشمگیر بوده اما در سال 1401 این سهم بسیار کم و نزدیک به صفر شده، به این معنی که تاثیر چندانی در بودجه خانوار حتی خانوارهای دهک‌های پایین درآمدی ندارد. براساس این شواهد به نظر می‌رسد که هدفمندی یارانه‌ها به مرور زمان از اهداف خود برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد دور شده است.

اختلاف درآمدی 30 برابری بین دهک‌های فقیر و غنی

در ادامه این گزارش تاکید شده که به عنوان معیاری برای سنجش نابرابری، اختلاف درآمد خانوارها در سال 1401 نشان می‌دهد که تفاوت بسیار زیادی بین درآمد دهک‌های مختلف درآمدی است طوری‌که برای خانوارهای شهری کل کشور، درآمد دهک دهم حدود 30 برابر بیشتر از دهک اول است. این تفاوت برای خانوارهای روستایی 18.3 برابر و برای خانوارهای شهری تهران 8.6 برابر است.

نرخ پس‌انداز خانوارها کاهش یافته است

در ادامه می‌خوانیم: اختلاف درآمد و هزینه متوسط خانوارها در برخی سال‌های مورد بررسی بسیار پایین است که می‌تواند نشانگر پس‌انداز کم خانوارها باشد. در این زمینه با استناد به داده‌های سال 1401 حدود 28.2درصد خانوار شهری و 32.5درصد خانوار روستایی کشور هزینه‌های زندگی‌شان از درآمدشان کمتر بوده است. برای خانوارهای شهری کشور درآمد متوسط برای دو دهک اول کمتر از هزینه است. این موضوع برای خانوارهای روستایی شامل سه دهک اول و برای خانوار شهری تهران نیز شامل دهک اول درآمدی است. حتی برای سایر دهک‌ها (به جز دهک دهم) اختلاف هزینه و درآمد بسیار پایین است.

کاهش سطح رفاه در تمامی دهک‌های جامعه

در این گزارش آمده است: یکی از شاخص‌های سنجش رفاه خانوار، سهم هزینه‌های خوراک نسبت به کل هزینه‌هاست که با حرکت از دهک اول به سمت دهک آخر درآمدی، این سهم کم می‌شود، به این معنی که طبیعتا رفاه دهک‌های بالای درآمدی بیشتر از کم‌درآمدهاست ولی در فاصله سال‌های 1396 تا 1401 این سهم برای تمام دهک‌ها زیاد شده است و در واقع سطح رفاه برای تمام جامعه کاهش یافته است. همچنین سهم آموزش در طول سال‌های گذشته از کل هزینه‌های مصرف خانوار به شدت کم شده است.

این کاهش به جز دهک دهم برای تمام دهک‌های درآمدی اتفاق افتاده و برای دهک‌های پایین درآمدی بسیار شدیدتر است طوری‌که از سال 1396 تا 1401 برای دهک اول حدود 73درصد کاهش داشته است. این موضوع در صورت تداوم می‌تواند منجر به فقر بین‌نسلی شود. علاوه بر این، سهم سرگرمی، تفریحات، رستوران، هتل و غذاهای آماده به عنوان معیار دیگری برای سنجش رفاه در طول سال‌های گذشته کاهش یافته و گویای این است که خانوارها برای تامین هزینه‌های ضروری خود ناگزیرند از سایر مصارفی که منجر به رفاه آنها می‌شود، بکاهند.

رشد هزینه و درآمد تهران کمتر از کشور بوده است

همچنین گزارش اتاق تهران به این نکته اشاره می‌کند که به‌رغم اینکه درآمد خانوارهای استان تهران بالاتر از متوسط کشور است اما هزینه خانوارها نیز به همین نسبت بالاتر است به نحوی که حتی رشد هزینه و درآمد در سال‌های اخیر برای استان تهران کمتر از کشور بوده است.