افزایش پررنگ آلودگی هوا در کلانشهرها و به‌خصوص تهران در کنار شائبه‌هایی ‌‌که در خصوص از دسترس خارج شدن اطلاعات شاخص‌های ‌آلودگی هوا توسط شهرداری به وجود آمده باعث شده تا دوباره بحث احتمال تعطیلی مدارس و ادارات دولتی در رسانه‌ها و بخصوص در فضای مجازی داغ شود! استاندار تهران با اوج گیری این اخبار و شایعات گفته است که آلودگی تهران متاثر از عوامل داخلی و خارجی بوده و ممکن است آلودگی از استان‌های قزوین، البرز و یا از استان مرکزی وارد تهران شود.این اظهارات در حالی صورت می‌‌‌‌گیرد که در همین میانه پاییز شاخصه آلودگی هوا در تهران به مرز هشدار و نارنجی رسیده است و بسیاری معتقدند که دلیل پنهان کاری شهرداری در اعلام این شاخص ها، به این خاطر است که شهروندان نترسند و این مجموعه و سایر نهادهای مرتبط را به باد انتقاد نگیرند. در عین حال برخی از رسانه‌ها نیز دلیل این اقدام شهرداری را به خاطر این موضوع می‌‌‌‌دانند که مسئولان می‌‌‌‌خواهند مصرف مازوت و نقش آن درآلودگی هوای تهران را کتمان کنند.

منابع آلاینده

براساس گزارش‌های ‌منتشر شده، بیشترین آلاینده‌های مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار ۶۹۵ تُن در هر روز است که بعد از آن به ترتیب اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده، عمده آلاینده‌های هوای تهران محسوب می‌شوند. اما منبع تولید این آلاینده‌ها چیست؟ در این زمینه نیز به نظر می‌‌‌‌رسد عوامل مشخصی را می‌‌‌‌توان به عنوان متهمان آلودگی هوا نام برد. به گفته کارشناسان، مهم ترین عوامل این آلودگی‌ها خودروهای بی کیفیت، مازوت سوزی نیروگاه‌ها و صنایع قدیمی و حتی موقعیت جغرافیایی است که هر سال به خصوص در فصول سرد سال، مقادیر زیادی دود و گرد و غبار، تهرانی‌ها را در خود غرق می‌‌‌‌کند و مسئولان تنها تصمیمی که اتخاذ می‌‌‌‌کنند، تعطیلی مدارس و ادارات است و هر سال نیز به تعداد روزهای آن به واسطه عدم تدبیر لازم اضافه می‌‌‌‌شود.

شیوه‌های ‌جدید!

هنوز اظهارنظر دولت احمدی‌نژاد برای برون‌رفت از آلودگی هوا با آب‌پاشی توسط هلی‌کوپتر از یاد‌ها فراموش نشده بود که وزیر کشورسال گذشته پیشنهاد تغییر شاخص‌های استاندارد آلودگی هوا است. یعنی به‌جای حل مسئله، صورت مسئله پاک شود. احمد وحیدی، وزیر کشور از طرح پیشنهادی در دولت از سوی سازمان محیط زیست برای تغییر در استاندارد‌های شاخص آلودگی‌هوا خبر داد تا لازم نباشد در این شرایط مدارس تعطیل شود.او گفت: «تعطیلی مدارس به‌خاطر رفع آلودگی نیست، بلکه به‌خاطر سلامتی فرزندان‌مان است. این موضوع موجب شد تا با کمک سازمان محیط زیست پیشنهاد جدیدی را برای دولت تعیین کنیم تا این استاندارد‌ها را کمی تغییر دهیم تا لازم نباشد در این شرایط مدارس را تعطیل کنیم.»اظهاراتی که همان زمان هم انعکاس فراوانی را به همراه داشت چنانچه برخی‌ها معتقد بودند که دولت به این بهانه می‌‌‌‌خواهد میزان شاخص‌های ‌آلودگی هوا را کمتر از مقدار واقعی نشان دهد. کار به جایی رسید که وزارت بهداشت و محیط زیست هم به شدت با این راهکار مخالفت کند. همچنین همان سال وزیر کشور گفته بود که چه اشکالی دارد که شاخصه‌های ‌آلودگی هوای تهران مانند چین باشد که از ما بیشتر است و باعث شده تا آنها کمتر مدارس و ادارات را تعطیل کنند. محمد درویش، فعال محیط‌زیست درباره تغییر شاخص آلودگی‌هوا آن زمان گفته بود«اظهارنظر وزیر کشور در حدی است که آدم فکر می‌کند او شوخی کرده و واقعی نیست. این شاخص‌ها براساس سلامتی انسان‌ها طراحی شده و ده‌ها ساعت کار کارشناسی انجام شده تا به این جمع‌بندی رسیده‌اند.»

ترفند یا اشتباه سهوی؟

اما ماجرا وقتی جدی تر شد که همان موقع برای مدتی اطلاعات سایت شرکت کنترل آلودگی هوا از دسترس خارج شد. اتفاقی که بیشتر به شایعات دامن زد. حالا بعد از یکسال دوباره وب‌سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بسته به شهرداری تهران از چند روز قبل دوباره جزئیات اطلاعات درباره آلودگی هوای پایتخت را از دسترس عموم خارج کرد. این در حالی است که پیشتر این اطلاعات بدون محدودیت در اختیار تمامی کاربران مراجعه کننده به وب‌سایت airnow.tehran.ir قرار می‌گرفت. موضوعی که باعث شده تا گروهی دوباره بحث احتمال آمار سازی دولت و نهادهای مربوطه برای عادی سازی آلودگی هوا را پیش بکشند.

«یوسف رشیدی»، متخصص آلودگی هوا و مدیرعامل اسبق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران که راه‌اندازی این سامانه برخط در دوران مدیریت او اتفاق افتاده بود بر این باور است که اطلاعات آلودگی هوا، اطلاعاتی حساس نیستند که کسی بخواهد جلوی انتشار آنها را بگیرد: «به غیر از خبرنگاران و متخصصان و دانشجویان چه کسی می‌خواهد از آرشیو این اطلاعات استفاده کند؟ این اطلاعات داده‌هایی علمی هستند که باید در دسترس مردم باشند.

با این حال مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران مدعی شده است که همه اطلاعات کیفیت هوای تهران به‌صورت کاملا شفاف از طریق سایت شرکت به نشانی air.tehran.ir در اختیار عموم شهروندان است.
«محمد مهدی میرزایی قمی» با یادآوری آنکه شرکت کنترل کیفیت هوای پایتخت یک مجموعه کاملاً علمی و تخصصی است، گفته که مجموعه آرشیو غلظت آلاینده‌ها تنها با اهداف تحقیقاتی و برای مشخص شدن جامعه هدف، با نام‌نویسی بصورت بسیار ساده در سایت قابل دسترسی است که امری مسبوق سابقه‌ای است.

ورود استاندار

این ماجرا و آلودگی‌های ‌چند روز اخیر باعث شد تا پای استاندار هم به ماجرا باز شود. علیرضا فخاری درخصوص رفع نیازمندی‌های کارگاه‌های تولیدی در حوزه گاز مایع و سوخت گازوئیل در فصل زمستان، اظهار کرد: امروز شاهد این هستیم که برخی دوستان اضافه بر وظیفه متعادل، سایر هزینه‌ها را می‌‌‌‌پذیرند که این جای سوال دارد، زمانیکه مجموعه‌ای تولیدی پروانه بهره‌برداری، اسناد مالکیت نداشته و ساخت ساز آن غیرمجاز است، چگونه مدعی دریافت خدمات است.استاندار تهران درخصوص تدابیر استانداری برای روزهای آینده و آلودگی هوای تهران، ابراز کرد: هوای تهران متاثر از فعالیت‌های جانبی بوده و ممکن است ما در انتقال یک هوای غیر طبیعی و آلاینده با مشکل مواجه شویم که می‌‌‌‌تواند از استان‌های مجاور ما وارد تهران شود.به گفته وی همچنین ممکن است بخشی از این آلودگی از استان‌های قزوین، البرز و یا از استان مرکزی وارد تهران شود .وی عنوان کرد: در این حوزه وسایل نقلیه عمومی، موتور سیکلت، اتوبوس‌ها، کارخانه‌جات، نیروگاه‌ها، همچنین مراکز تولید شن و ماسه در غرب استان تهران تحت کنترل هستند و بر حسب اقتضائات موجود تصمیمی‌گیری می‌‌‌‌شود تا کدام بخش‌ها را متاثر از این آلایندگی‌ها تعطیل کرده و یا اجازه فعالیت داده، تعدیل کرده و یا تقلیل در فعالیت‌هایشان را در دستور کار قرار بدهند.

از عوامل ایجاد کننده تا دلایل آن

این در حالی است که آلودگی هوا نقش غیر قابل انکاری را بر کاهش سلامت شهروندان دارد. کمااینکه مطالعه جدید دانشگاه آنگلیای شرقی انگلستان نشان می‌دهد که کیفیت پایین هوا می‌تواند باعث نقص‌های شناختی در نوزادان و کودکان نوپا شود و تأثیر منفی بر رشد مغز کودکان بگذارد و به‌طور بالقوه عواقب مادام‌العمر داشته باشد. الهام محمود نوایی کارشناس زیست محیطی در این مورد به خبرنگار «همدلی» می‌‌‌‌گوید: « اخیرا اعلام شد که تلفات ناشی از آلودگی‌هوا از ۳۰ هزار نفر در سال به ۴۵ هزار نفر در سال افزایش پیدا کرده است و ۱۰ تا ۱۴ درصد مرده‌زایی وجود دارد. یعنی کودکان به دلیل آلودگی‌هوا مرده به دنیا می‌آیند. این یکی از بالاترین آمار‌ها در جهان است.»

قانون فراموش شده

با وجودي‌که قانون هواي پاک سال 96 تصويب شد، اما هنوز بسياري از بندهاي آن اجرايي نشده است و موارد ذکر شده در آن بيشتر در حد نوشته روي کاغذ باقي مانده‌اند. مساله‌اي که به اعتقاد کارشناسان ريشه در ديدگاه مسئولان دولتي به اجراي اين قانون و ناديده گرفته شدن نقش مردم و تشکل هاي مردمي در آن دارد. قانون هواي پاک بر اساس 34 ماده خود دستگاه‌هاي مختلف اجرايي در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نيرو، نيروي انتظامي، شهرداري، صدا و سيما و.. را مکلف کرده است که هر يک به‌ تناسب وظايف خود، اقداماتي را براي کنترل آلودگي هوا در کشور اجرايي کنند.

در حقیقت به نظر می‌‌‌‌رسد موضوع آلودگی هوا آنقدر تکراری شده که دیگر کسی اهمیت چندانی به آن نمی دهد. کمااینکه هنوز هم کسی در مورد سرانجام 4 سازمانی که در پرونده آلودگی هوا متهم شناخته شدند خبری ندارد! درويش نیز با تایید این موضوع درباره خطر عادي‌سازي آلودگي هوا، خاطرنشان می‌‌‌‌کند: «علت عادي‌سازي اين است که آمارهاي واقعي را اعلام نمي‌کنند. آمار واقعي تلفات آلودگي هوا خيلي بيشتر از 30 هزار نفري است که هر سال اعلام مي‌شد. البته امسال براي اولين بار اين رقم را به 45 هزار نفر در سال افزايش دادند. از سوي ديگر 10- 12 درصد هم مرده‌زايي داريم. يعني نوزاداني که به دنيا مي‌آيند و به دليل آلودگي هوا کشته مي‌شوند. وقتي در بريتانيا که تقريبا به اندازه ايران جمعيت دارد و سالانه 60 هزار نفر بر اثر آلودگي هوا کشته مي‌شوند، آن هم در شرايطي که در آن کشور تعداد خودروهاي برقي بيشتري دارد، بيشتر مردم از دوچرخه استفاده مي‌کنند و استاندارد يورو 6 دارد، طبيعي است در ايران رقم تلفات بر اثر آلودگي بيشتر از 45 هزار نفر در سال است.» اين فعال محيط زيست افزوده: «وقتي واقعيت‌ها را در ميان نگذاريم فشاري هم ايجاد نمي‌شود و به سمت عادي‌سازي مي‌رويم. ولي واقعيت اين است که بحران خيلي جدي‌تر است و هر سال هم دارد بدتر مي‌شود. اما متأسفانه نه تنها کاري انجام نمي‌دهند بلکه همان اندک کارهايي که دوره قبل براي ايجاد مسيرهاي ايمن دوچرخه‌سواري و پياده‌راه انجام شده بود را هم متوقف کردند و مي‌گويند کارهاي فانتزي و بي‌فايده‌اي است.»با تمام این تفاصیل ولی همچنان یک سوال اصلی باقی است. اینکه اگر آنگونه که گفته می‌‌‌‌شود هم قانون داریم و هم نهادهای متولی مشخص هستند، پس چرا تاکنون اقدام موثری در این زمینه انجام نشده است؟سوالی که «محمود نوایی» در مورد آن مدعی است که در عمل تاکنون اصلا کاری برای رفع آلودگی‌هوا انجام نشده است. وی در تایید ادعای خود می‌‌‌‌گوید: مگر به‌جز چند مرکز معاینه فنی، کار دیگری در این مورد انجام شده است؟ دوستان در تشدید آلودگی‌هوا قدم برداشته‌اند. ساخت بزرگراه، تونل، تقاطع غیرهمسطح و پارکینگ‌های طبقاتی آلودگی را تشدید می‌کند. کشور‌های دنیا سال‌هاست که به‌سوی تغییر مبلمان شهری از خودرومحوری به بوم‌محوری حرکت می‌کنند به‌طوری‌که استفاده از تراموا، اتوبوس برقی، مسیر پیاده‌روی و دوچرخه باید توسعه یابد. چه کاری کرده‌ایم که فکر می‌کنیم همه راه‌ها را رفته‌ایم، ولی نتوانسته‌ایم راه‌حلی پیدا کنیم؟ وقتی رئیس‌جمهوری بوگوتا که یکی از شهر‌های فقیر جهان است، در مدت زمان هشت سال موفق شد تا یک شهر آلوده را به شهر پاک تبدیل کند تا سازمان ملل جایزه بگیرد، چرا ما نتوانیم؟»طبق بررسی‌های شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران ۱/۸۲ درصد گاز‌های سمی که در فضای تهران تولید می‌شود، ناشی از منابع متحرک آلاینده است. منابع متحرکی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند و این منابع متحرک آلاینده مسئول ۸/۶۰ درصد از ذرات معلق موجود در هوای تهران هستند؛ بنابراین به گفته محمود نوایی اگر می‌خواهیم بخش قابل‌توجهی از گاز‌های سمی و ذرات معلق در هوای پایتخت را کاهش دهیم باید از تردد وسایل نقلیه موتوری بکاهیم. در این شرایط تصمیم می‌گیرند که مدارس، دانشگاه‌ها و حتی ادارت تعطیل شود تا این تردد کاهش پیدا کند .این فعال زیست محیطی با بیان اینکه اتاق‌های فکر را تعطیل کردند می‌‌‌‌گوید: تا وقتیکه از نخبگان استفاده نشود نمی توان به حل چالش‌هایی ‌‌مانند آلودگی هوا امیدوار بود.بدین ترتیب باید منتظر روزهای پرچالش تهران در عرصه آلودگی هوای باشیم. روزهایی که مسلما بازهم منتج به تعطیلی مدارس و ادارات خواهد شد. در این میان اما، مسئولان چه خواهند کرد؟ سوالی که پاسخ به آن چندان هم زمانبر نخواهد بود!