چندی پیش رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به دولت هشدار داد که کاری برای حوزه دارو کند. اما آنچه از نظر حسینعلی شهریاری، بحران تشخیص داده شد، از منظر وزیر بهداشت مشکلی محسوب نمی‌شد؛ چرا که او با بیان اینکه «مشکلی برای تأمین دارو نداریم»، از ارسال ۴۰۰ تن دارو به عراق برای مراسم اربعین خبر داد.

این دلگرمی وزیر اما، نه تنها قوت قلبی برای بیماران خاصی چون؛ هموفیلی، تالاسمی، ام‌اس، اس‌ام‌ای، پروانه‌ای، سرطانی و ... نبود که بیماران سرپایی را هم خشنود نکرد؛ چرا که بسیاری از آنها نه تنها همچنان با مشکل کمبود دارو یا عدم دسترسی به داروی باکیفیت مواجه‌اند بلکه نگرانند این معضل در ماه‌های آینده و با شروع فصل سرما بیشتر هم شود.

کمبود دارو و اختلال در زنجیره تامین دارو؛ هشداری است که بارها و بارها از سوی متخصصان این حوزه داده شده بود، اما به نظر می‌رسد هر سال عدد اعلام شده از سوی دست‌اندرکاران این حوزه مبنی‌بر کمبود دارو بزرگ‌تر می‌شود؛ به طوری که به تازگی محمد عبده‌زاده، رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی اعلام کرد که کمبودهای دارویی در روزهای اخیر به بیش از ۲۰۰ قلم رسیده است.

مقصر کمبود دارو کیست؟

هرچند مدت‌هاست که کمبود دارو به گردن تحریم‌ها انداخته می‌شود، اما این روزها که مسئولان امر شمار محصولات داخلی بازار را نزدیک به صددرصد اعلام می‌کنند، چرا هنوز کمبود دارو پررنگ‌تر از گذشته ادامه دارد؟

در دولت گذشته سهم داروی داخلی از بازار 97 درصد اعلام شده بود، اما همین چندی پیش بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد که «با وجود تمام مشکلات و تحریم‌ها، ما ۹۹ درصد داروی مصرفی کشور را تولید می‌کنیم». به عقیده کارشناسان اما پشت این آمار دهان‌پرکن، حجم قابل توجهی مواد اولیه قرار دارد که همچنان باید با تکیه بر ارز از خارج از کشور خریداری شود.

پس از اعلام حذف ارز ترجیحی و قیمت‌گذاری‌های دستوری در نظام تولید دارو در کشور، داروسازان با چالش‌های عمده‌ای مواجه شدند که تولید دارو را سخت و ادامه کار را با ورشکستگی آنها همراه کرده است

در این میان پس از اعلام حذف ارز ترجیحی و قیمت‌گذاری‌های دستوری در نظام تولید دارو در کشور، داروسازان با چالش‌های عمده‌ای مواجه شدند که تولید دارو را سخت و ادامه این روند را با ورشکستگی آنها همراه کرده است. همین موضوع سبب شده تا بسیاری از داروسازان در برخی از بزنگاه‌ها از تولید دارو خودداری کنند و در نتیجه هر از چندی شاهدیم که حتی شماری از محصولات دارویی که تولید داخل است و در زمره داروهای پرمصرف قرار دارد هم با کمبود قابل توجهی مواجه می‌شود.

رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی به تازگی اعلام کرد که «برخی داروهای سرپایی در داروخانه‌ها کمیاب شده که از جمله آن می‌توان به شربت برم‌ هگزین و گایافنزین و قطره‌های چشمی اشاره کرد. همچنین داروهای اتاق عمل، آلبومین و غیره نیز در بخش بستری دچار کمبود شده است».

در چنین شرایطی است که دولت برای جلوگیری از بحران سلامتی و بهداشت مجبور به واردات داروهایی پرمصرف از این دست می‌شود. آن هم داروهایی به مراتب بی‌کیفیت.

در همین باره محمدعلی محسنی بندپی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، علت این افت کیفیت را قیمت‌گذاری دستوری دارو از سوی دولت می‌داند و معتقد است: «اگر قبلا با یک ورق آموکسی سیلین می‌توانستید جلو گلودرد را بگیرید، الان با شش ورق هم نمی‌توانید آن را درمان کنید. بنابراین مجبورید دوز دارو را بیشتر و زمان مصرف را کمتر کنید».

همچنین چندی پیش محمد منفرد، نایب رئیس انجمن داروسازان ایران گفت که «تولید 99 درصدی که سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند، مساوی با تامین نیازهای داخل نیست. ما سال قبل در بحبوحه عفونت‌های زمستانی با کمبود داروی آزیترومایسین مواجه شدیم و تولید داخل پاسخگو نبود. از طرفی‌، تولیدکننده در برابر قیمت دستوری غذا و دارو قرار گرفته بود و تولید براساس قیمت آن‌ها برایش توجیه نداشت. نتیجه این شد که آزیترومایسین کم کیفیت یکی از کشورها را وارد کردند که بیمار باید سه شیشه آن را مصرف می‌کرد تا به اندازه یک شیشه ایرانی افاقه کند. ضمن این که حدود 100 هزار تومان هم برای بیمار درمی‌آمد، به دلیل لج و لجبازی‌هایی که ما دلیل آن را نمی‌دانیم. نتیجه این سیاست‌های حوزه دارویی کشور به کجا می‌خواهد برسد، ما نمی‌دانیم. حتما ما می‌توانیم ادعا کنیم که 99 درصد داروی مورد نیاز کشور را تولید می‌کنیم اما به چه قیمت؟ در صورتی که همه می‌دانیم نیاز کشور خیلی بیشتر از این حرف‌هاست».

حکایت پرغصه بیماران تالاسمی

کمبود دارو هر چند ممکن است تهدیدی کلی برای سلامت جامعه باشد، اما برای بیماران خاص، مساوی است با تهدید جانی آنها. چندی پیش رئیس انجمن تالاسمی ایران اعلام کرد که در طول ۵ سال گذشته بیش از ۷۰۰ بیمار تالاسمی در ایران به دلایل ناشی از نبود دارو جان خود را از دست داده‌اند که ۲۰۰ تن از آنها زیر ۱۸ سال بوده‌اند.

یونس عرب افزود: «میزان واردات داروهای خارجیِ بیماران تالاسمی خیلی کم است و نیاز بیماران داخل کشور را رفع نمی‌کند».

این در حالی است که تولیدات داخل به گفته او هر چند هیچ کمبودی ندارد، اما کیفیت پایین و عوارض بالایی برای بیماران دارد. از جمله؛ عوارضی پوستی، درد در محل تزریق، عدم اثربخشی دارو و ... . در این میان آمار انجمن تالاسمی هم نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد این بیماران اعلام می‌کنند که داروی ایرانی قادر به دفع آهن خونشان نیست یا عوارض جانبی دارد.

کمبود دارو و اختلال در زنجیره تامین دارو؛ هشداری است که بارها و بارها از سوی متخصصان این حوزه داده شده بود، اما به نظر می‌رسد هر سال عدد اعلام شده از سوی دست‌اندرکاران این حوزه مبنی‌بر کمبود دارو بزرگ‌تر می‌شود

موضوع افت کیفیت دارو

در این میان افت کیفیت داروی تولید داخل برای اغلب بیماران موضوع مهمی است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی عبور کرد. احمد میرفضائلیان، متخصص داروسازی، فروردین امسال با اشاره به چالش‌های صنعت داروسازی که به افت کیفیت داروها منجر می‌شود، به پایگاه خبری بازار گفت: «این نگرانی وجود دارد که معضلات صنعت دارو به کیفیت محصولات ضربه بزند. ضربه‌ای که نه‌تنها شرکت‌ها را به سمت کاهش هرچه بیشتر تولید و در نهایت ورشکستگی هدایت می‌کند، بلکه کلا باعث کاهش اعتماد مردم به تولیدات داخلی می‌شود و اگر برای آن از امروز چاره‌اندیشی نشود، در آینده بحرانی بزرگ ایجاد می‌کند».

قصه تکراری داروی بیماران هموفیلی

اما گروه دیگری از بیماران خاص که جمعیت‌شان در کشور کم هم نیست، همین قصه تکراری کمبود دارو را تجربه می‌کنند. گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها نشان می‌دهد این روزها بیماران هموفیلی در بسیاری نقاط با مشکل تامین داروی مورد نیاز خود روبرو هستند. به طوری که برخی از آنها به دلیل عدم دسترسی به داروهای ضروری که باید به صورت مستمر مصرف کنند، مجبور به بستری شدن در بیمارستان می‌شوند. به گفته این گروه از بیماران، در حالت استاندارد و حتی بدون بروز خونریزی هر بیمار باید به صورت مداوم از دارو استفاده کند، اما به دلیل کمبود دارو، اغلب این بیماران تنها هنگام خون‌ریزی اقدام به مصرف دارو می‌کنند. این در حالی که مصرف غیرمداوم دارو سبب تحلیل عضله و مفصل‌ها شده و این دسته از بیماران را به صف متقاضیان تعویض مفصل اضافه می‌کند.

در همین باره احمد قویدل، مدیرعامل سابق کانون هموفیلی ایران معتقد است: «ما نباید در سنگری به نام «حمایت از تولید داخلی»، از هر محصولی که حتی به ضرر بیت‌المال و سلامت مردم است، دفاع کنیم. بی‌توجهی به بهبود کیفیت محصول و عدم استقبال از داروهای نوین صرفاً به این دلیل که هنوز در کشور ساخته نمی‌شود، همان بلای صنایع خودروسازی را بر صنایع دارویی نازل می‌کند و نهایت به دولت تحمیل می‌شود از شرکت‌های داروسازی به دلیل اشتغال‌زایی و اتصال آنها به زنجیره طلایی طلبکاران دولت حمایت بی چون و چرا شود».

این داستان البته به اشکالی دیگر در خصوص بیماران مبتلا به سرطان با کمبود داروهایی مانند داروهای اندوکسان واتو پوزاید و بیماران دیالیزی با کمبود داروی رناژل و بیماران پیوند کلیه با کمبود داروی ساندیمون و بسیاری دیگر از بیماران هم تکرار می‌شود. داستان پر رنجی که برای این گروه از بیماران با شرایط ویژه می‌تواند به آسیب‌های جسمی یا حتی جانی بینجامد.