«حمله به بانوی آمر به معروف و ضرب و شتم او در باغ نارنجستان شیراز» خبری که این روزها رسانه‌های اصولگرا مانور فراوانی حول و حوش آن دادند، احتمالا می‌توانست جواب دندان‌شکنی باشد به مواردی چون مرگ زن گردشگر 59 ساله که در مواجهه تند و تیز آمران به معروف در باغ شازده ماهان سکته کرد و جان باخت یا مردآمری که در شاندیز مشهد کاسه ماست بر سر زنی بی‌حجاب خالی کرد و رفتارش، فراوان مورد نکوهش قرار گرفت و از لزوم جلوگیری از رفتارهای سلبی در حوزه حجاب سخن گفته شد.

هر‌چند برخلاف دو موردی که در آنها به وضوح آمران متهم بودند، متهم به ضرب و شتم زن آمر در باغ نارنجستان قوام خیلی زود بازداشت و به شلاق و تبعید و جریمه نقدی محکوم شد؛ دیروز روزنامه فرهیختگان براساس گفته‌های خبرنگار محلی شیراز روایتی متفاوت از این ماجرا ارائه داد. بر اساس این گزارش؛ شروع‌کننده درگیری فیزیکی در نارنجستان هم زن آمر بوده است. این در حالی است که فیلم منتشره در شبکه‌های مجازی به صورتی تقطیع شده، تنها آخر این درگیری را به نمایش می‌گذاشت. روایتی که نشان نمی‌داد آمر به معروف باغ نارنجستان نیز به همان اندازه ماجرای مرد ماست‌پاش و آمران ماجرای تلخ باغ شازده ماهان و سایر موارد مشابه مقصر بوده است.

روایتگر روزنامه فرهیختگان نوشت که «حتی گفته شده زنان گردشگری که مورد توهین این زن قرار گرفته‌اند کاملا بدون حجاب نبودند، بلکه تنها روسری آنها کمی عقب رفته بود؛ اما این زن آمر چندبار زبانی به آنها تذکر می‌دهد و وقتی آنها به خواسته او برای «درست کردن حجابشان» عمل نمی‌کنند، زن آمر سعی می‌کند روسری یکی از آنها را خودش جلو بکشد و سرانجام به این زن مشت می‌زند.

در ادامه، همسر زنی که بر اثر این مشت، به زمین افتاد، مداخله می‌کند اما زن چادری به او هم مشت می‌زند و فحاشی می‌کند و اینجاست که مرد با زن آمر درگیر‌ و تصاویر منتشره در فضای مجازی هم دقیقا همین بخش را روایت می‌کند.» در پایان این گزارش نیز آمده است که «دوربین‌های مداربسته نارنجستان تمام این واقعه را ضبط کرده و مردم خواهان انتشار این فیلم هستند.»

آمران به معروف چه کسانی هستند؟

در این میان برخی این سوال را طرح می‌کنند که در صورت صحت این گزارش آمران به معروف چه کسانی هستند؟ و بر اساس کدام آموزش و توانمندی و همه‌جانبه‌نگری، مرتکب چنین رفتارهایی می‌شوند که می‌تواند بار دیگر آتش خشم در جامعه ملتهب ایران را دامن بزند؟

«ماموریت ارشاد در حالی به آمران محول شده که کوچکترین اشرافی بر حالات روحی و روانی و فرهنگی مردم ندارند. با کمترین سواد و دانش به خیابان‌ها گسیل‌ می‌شوند و عقاید خود را به نازیباترین شکل ممکن به مردم عرضه‌ می‌کنند»

نزدیک به یک سال پس از واقعه مهسا امینی و در حالی که بسیاری از صاحبنظران در همان زمان برخورد ناصحیح و غیرحرفه‌ای ماموران گشت ارشاد در دستگیری و برخورد با این دختر جوان را مقصر بروز آتش خشم و اعتراض گسترده در کشور ارزیابی کردند، به نظر می‌رسد هنوز هم مسئولان امر واقف نشده‌اند که کارنابلدی افرادی با عناوین آمر به معروف و رفتار غیر اصولی آنها با شهروندان در سایه حاشیه امنی که در اختیار دارند تا چه میزان می‌تواند کشور را با چالش‌های عمیق مواجه کند. موضوعی که امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس هم در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» به آن اشاره کرد و از لزوم استفاده از مامورانی در حوزه حجاب سخن گفت که ادراک درستی نسبت به جامعه داشته و فرهنگ و سنت و شرایط روحی، روانی مردم خود را بشناسند.

تقابل با جامعه به ضرر حاکمیت است

در شرایطی که ایران در نتیجه اعتراضات میانه سال گذشته ملتهب شد، بسیاری بر این عقیده‌اند، که برای آرام کردن فضای اجتماعی باید از حساسیت‌های سنتی کاست و از فشارهای اجتماعی کم کرد. با این حال درگذر زمان، نه تنها نشانی از کاهش این فشارها نیست که هر روز خبرهایی در خصوص جرم انگاری‌های بیشتر در این حوزه و اقدام برای تصویب قوانین سختگیرانه‌تر در حوزه پوشش و حجاب صورت می‌گیرد. موضوعی که به عقیده قرایی مقدم نه تنها عبث و ناکارآمد در نیل به اهداف قانون‌گذارانش است، که به شکاف و تقابلی جدی میان جامعه و حاکمیت می‌انجامد.

به عقیده این پژوهشگر مسایل اجتماعی اینگونه تهدید‌ها و رویارویی‌ها آثار سیاسی و اجتماعی فاجعه‌باری بر کشور به جا می‌گذارد و موجب دور شدن مردم از حاکمیت و دولت و تصمیم‌گیرندگان می‌شود.

قرایی‌مقدم گفت: «همانطور که در واقع مهسا امینی دیده شد؛ ماموران گشت ارشاد در مواجهه با مردم آموزش دیده‌ شده و پرورش یافته نبودند. این موضوع با وجود منحل شدن گشت‌ارشاد به شکل دیگری رخ نشان داد. یعنی نه تنها رفتارهای غیرحرفه‌ای گشت ارشاد اصلاح نشد که افرادی با نام آمر به معروف غیرحرفه‌ای‌تر از قبل اقدام به برخورد با شهروندان می‌کنند». او ادامه داد: «این افراد باید با مردم در تعامل باشند. اما این ماموریت در حالی به آنها محول شده که کوچکترین دانشی در روانشناسی زنان و مردان و نوجوانان ندارند. کوچکترین اشرافی بر حالات روحی و روانی و فرهنگی مردم ندارند. با کمترین سواد و دانش به خیابان‌ها گسیل می‌شوند و عقاید خود را به نازیباترین شکل ممکن به مردم عرضه می‌کنند. خیلی طبیعی است که این شیوه عرضه به تنش بینجامد».

«همانطور که در واقع مهسا امینی دیده شد؛ ماموران گشت ارشاد در مواجهه با مردم آموزش دیده‌ شده و پرورش یافته نبودند. این موضوع با وجود منحل شدن گشت‌ارشاد به شکل دیگری رخ نشان داد. یعنی نه تنها رفتارهای غیرحرفه‌ای گشت ارشاد اصلاح نشد که افرادی با نام آمر به معروف غیرحرفه‌ای‌تر از قبل اقدام به برخورد با شهروندان می‌کنند»

او معتقد است که عین همین رفتار در واقعه مهسا امینی رخ داد. چرا که اگر ماموری که این دختر را دستگیر می‌کرد با فرهنگ کردستان آشنا بود، این واقعه به وجود نمی‌آمد.

قرایی مقدم اظهار کرد: «در فرهنگ کردستان حجاب به شکل تهران نیست. در روستاهای ما هم همینطور. نواحی مختلف کشور شکل و شمایل متفاوتی در حجاب دارد. در روستاهای ما دختر و پسر و زن و مرد در کنار هم زندگی می‌کنند، بزرگ می‌شوند و ازدواج می‌کنند و مسئله‌ای هم ندارند». به عقیده او سخت‌گیری‌های بی‌رویه به این دلیل است که این گونه ماموران خود‌فرمان هستند و براساس عقاید و روحیات خود رفتار می‌کنند؛ در حالی که این موضوع آثار بلند مدت بر جامعه می‌گذارد.

خشم شهروندان در مواجهه با تذکرات تندوتیز آمران به معروف

در حالی لایحه حجاب در مجلس با وجود همه مخالفت‌های اجتماعی و کارشناسی به قانون تبدیل می‌شود که این روزها پیش پرده‌هایی از آن در تقابل‌ها و رویارویی‌هایی که در جامعه رخ می‌دهد قابل مشاهده است. در شبکه‌های اجتماعی بی‌شمار ویدیوهایی از مترو و اتوبوس و خیابان و فروشگاه بازنشر می‌شود که در آن شهروندان در تذکرات بعضا تند و تیز آمران به معروف از کوره در رفته و خشمگین می‌شوند. تقابل‌هایی که بعضا به بازداشت و صدور حکم برای آن افراد هم منتهی می‌شود.

این در حالی است که در آخرین نسخه منتشر شده از لایحه حجاب، آمران به معروف و ناهیان از منکر بیش از پیش زیر چتر حمایتی قرار گرفته‌اند، به نظر نمی‌رسد بر آموزش این گروه تاکید خاصی صورت گرفته باشد. این در حالی است که رفتار اشتباه از سوی این گروه به دامن زدن تنش‌ها در جامعه می‌انجامد.

به عقیده قرایی‌مقدم، برای مقابله با این بحران باید مامورانی به کار گرفته شوند که به قول صاحبنظران چون پال هرسی و کنت بلانچارد از مهارت ادراک سازمانی برخوردار باشند. او در توضیح این موضوع گفت: «منظور از مهارت ادراک سازمانی این است که شما وقتی کاری انجام می‌دهید، متوجه این موضوع مهم باشید که این کار چه آثاری دارد و در جوانب مثبت و منفی آن دقت کنید».

این جامعه‌شناس ادامه داد: «یک مامور باید بداند که وقتی دختری را دستگیر می‌کند یا با فردی درگیر می‌شود، رفتار او چه آثار و تبعات سیاسی و اجتماعی و روانی بر جامعه دارد. متاسفانه این موضوع مهم نه تنها در ماموران رده پایین حاکمیتی مثل آمران به معروف دیده نمی‌شود که حتی برخی از مسئولان و تصمیم‌گیران هم بدان توجهی ندارند. به همین دلیل شاهدیم که آثار و تبعات گفته‌ها و تصمیماشان به این شکل ناخوشایند در جامعه هستیم».

به گفته او این موضوع نه تنها فاصله مخالفان با حاکمیت را زیاد می‌کند که سبب می‌شود کم‌کم قشر خاکستری و کسانی که موافق اجرای قانون حجاب هستند هم با حاکمیت فاصله بگیرند چرا که این رفتارها تقابل و تنش را در جامعه افزایش می‌دهد و زندگی را برای همه اقشار جامعه ناامن و سخت می‌کند».

قرایی مقدم در پایان به مسئولان توصیه کرد که حداقل افرادی را به امر به معروف بگمارند که از فرهنگ مردم اطلاع دارند. کمی جامعه‌شناسی، روانشناسی می‌دانند و از مهارت ادراکی برخوردار هستند.