در هفته‌های اخیر با جدی شدن خبر انتخاب علیرضا زاکانی به عنوان دستیار ویژه رئیس‌جمهور، شایعاتی درباره خداحافظی او از شهرداری تهران هم مطرح شد. اما خیلی زود زاکانی در حاشیه جلسه هیات دولت عنوان کرد که قرار نیست، شهرداری تهران را ترک کند، بلکه در صورت تصویب هیات دولت، با حفظ سمت، موظف خواهد شد تا «نوکری بیشتری برای متکدیان، کودکان خیابانی، معتادان متجاهر و آسیب‌دید‌گان ‌اجتماعی» داشته باشد.

اشاره او به این ماموریت جدید، به نامه‌ای برمی‌گشت که شهرداری اواخر زمستان پارسال به رئیس‌جمهور نوشت. نامه‌ای که در حال حاضر در کمیسیون اجتماعی دولت در دست بررسی و احتمال تصویب آن فراوان است. در این نامه شهرداری پیشنهاد کرده؛ تا متولی امور کودکان خیابانی شود. وظیفه‌ای که طبق قانون بر عهده بهزیستی است و شهرداری تنها می‌تواند با کمک و همیاری به سازمان‌های مردم نهاد فعال در این حوزه به یاری سازمان بهزیستی رفته و در این امر مداخله کند.

در صحبت‌های اخیر زاکانی، اما دامنه‌ ماموریت جدید، بسیار فراتر از نامه درخواستی اسفند ماه سال پیش عنوان شده است. به طوری که تقریبا همه موارد مربوط به آسیب‌های اجتماعی را دربرمی‌گیرد. هر چند او شیوه این ماموریت جدید را چون دیگر تجربیات شغلی‌اش جهادی توصیف کرد و در نشست خبری که در اردیبهشت ماه داشت، گفت که «همه سازمان‌ها کار خود را انجام می‌دهند و شهرداری هم، بارِ زمین‌مانده را برمی‌دارد».

اما توصیف ورود به حوزه عملکردی سازمان بهزیستی آن هم به صورت جهادی سبب نشد تا مسئولان بهزیستی واکنشی در خصوص این حکم قریب‌الوقوع نشان ندهند.

تداخل خطرناک وظایف

دیروز علی محمد قادری، رئیس سازمان بهزیستی کشور گفت: «اینکه مسئولیتی از دستگاهی به نام سازمان بهزیستی سلب شود، در اختیارات یک فرد نیست. ما اختیارات قانونی داریم و قانون مشخص کرده که دستگاه‌ها طبق نظامات و قوانین بالادستی به احکام دائمی کشور و احکام برنامه آن موضوعات را پیگیری کنند».

هرچند در بسیاری از کشورهای دنیا رسیدگی به وضعیت کودکان کار و آسیب‌های شهری برعهده شهرداری‌هاست، اما در این میان برخی این سوال را مطرح می‌کنند که شهرداری تهران که تاکنون توان مدیریت پایه‌ای‌ترین امور محوله‌ قانونی خود؛ چون ساماندهی دستفروشان، توسعه باکیفیت حمل و نقل عمومی، نظافت شهر، توسعه و معماری متناسب، رفع آلودگی هوا و هزاران مورد ریز و درشت دیگر را ندارد، با تکیه بر کدام توانمندی، مسئولیت‌های جدید را هم عهده‌دار می‌شود؟ ماموریت‌هایی که برخی بر آن نام موازی‌کاری‌هایی را نهاده‌اند که سبب می‌شود تا نهاد قانونی موظف در یک حوزه، به دلیل مداخلات مجموعه‌های موازی، اندک کارآمدی‌اش را هم از دست دهد.

ماموریت قریب الوقوع زاکانی در اموری که طبق قانون برعهده سازمان بهزیستی کشور است، صدای اعتراض محمدرضا حیدرهایی، سرپرست سابق دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی که اوایل تیر ماه سرپرست بهزیستی منطقه آزاد کیش شد، را درآورده است و در واکنش به این موضوع گفت: بهتر است هر نهادی فقط وظایف خود را انجام دهد.

حیدرهایی به ایلنا گفت: «در مورد کودکان کار و خیابان چند نکته مهم وجود دارد، اول اینکه از میان ۱۵ هزار و ۵۰۰ کودک کار و خیابان که در کشور شناسایی شده‌اند، تنها سه هزار کودک در تهران هستند. یعنی مشکل عمده کشور در تهران نیست و این مشکل در همه جای کشور وجود دارد. دوم اینکه علل و عوامل مختلفی در بروز و شیوع کودکان کار و خیابان نقش دارند مانند فقر، مهاجرت، فرهنگ».

به گفته او «این ادعا که به صورت یکساله مشکلات کودک کار و خیابان را حل کنند، ناشی از شناخت نا کافی از علل و عوامل بروز و ظهور کودکان کار و خیابان است».

سرپرست سابق دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: «موضوع دیگری که در خصوص کودکان کار و خیابان وجود دارد، این است که بیش از ۸۰ درصد از ۱۴ هزار و ۵۰۰ کودک کار و خیابان که شناسایی شده‌اند از اتباع سایر کشورها هستند و بیش از ۶۰ درصد از این ۸۰ درصد غیرمجاز هستند و بنابراین به سادگی و صرفا با همت یک دستگاه یا نهاد قطعا نمی‌توان مشکل کودکان کار و خیابان را حل کرد».

دل پر فعالان مدنی حوزه آسیب اجتماعی از شهردار تهران

در حالی که زاکانی در مصاحبه‌های اخیرش با خبرنگاران با لبی خندان از خدمت و نوکری بیشتر برای کودکان خیابانی و سایر آسیب‌دیدگان اجتماعی سخن گفت؛ فعالان سمن‌ها در این رابطه چندان خاطره خوشی از عملکرد شهردار فعلی تهران در همان معدود حوزه‌هایی که جای مداخله برای مدیریت شهری گذاشته است، ندارند.

طبیعی است که کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی و مددکاران این حوزه، برای ادامه فعالیت‌هاشان در گام نخست، نیازمند زیرساخت‌های مناسبند. به گفته تعداد زیادی از این فعالان، این زیرساخت‌ها در ادوار گذشته با یاری شهرداری فراهم شده یا دست‌کم حفظ می‌شد. در دو سال اخیر اما، مسئولان شهرداری تهران، نه تنها کمک‌ها و تعاملات پیشین را با موسسه‌های غیردولتی متوقف کرده‌اند،‌ بلکه با تمام قدرت و به بهانه‌ها و شیوه‌های مختلف، از ادامه فعالیت آن‌ها نیز جلوگیری کرده‌‌اند.

«متولی امور کودکان خیابانی» بودن؛ مسئولیتی سنگین به همراه دارد و به‌هیچ‌عنوان با کارنامه‌ای که زاکانی در دست دارد، همخوان نیست. هر چند او در این مسئولیت جدید، جز رئیس‌جمهور به کسی پاسخگو نیست و بنابراین دغدغه‌ای هم برای سرانجام کار نخواهد داشت

از این جهت انتصاب زاکانی به دستیاری ابراهیم رئیسی در امور کودکان کار و متکدی‌ها، ابهامات و پرسش‌هایی را خلق می‌کند. طاهره پژوهش، فعال اجتماعی و مدیرعامل انجمن حمایت از کودکان به فرازدیلی گفته است: «خود ما امروز با شهرداری درگیریم. ما مرکزی به اسم خانه کودک ناصرخسرو در تهران داریم که سال‌ها در خدمت کودکان کار بوده است. بیش از ۲۰ سال است که در این مرکز کار می‌کنیم. از وقتی که آقای زاکانی شهردار شده‌اند، این دومین بار است که حکم تخلیه می‌گیریم. از سوی دیگر، بخشی از خانه کودک را به فرد دیگری واگذار کرده‌اند. ما از این اقدام شکایت کرده‌ایم اما هیچ سند رسمی مبنی بر واگذاری این بخش به آن فرد و سندی از مالکیت او بر این بخش توسط شهرداری ارایه نشد. در حالی که قصد داشت این بخش را در ازای یک بدهی به این آقا واگذار کند».

سپیده علیزاده، دیگر فعال حوزه آسیب‌های اجتماعی هم درخصوص شهردار فعلی تهران گفته است: «۱۸ سالی که در این حوزه فعال بودم، دوره ۴ شهردار را شامل می‌شود. از نظر تعامل با موسسه‌های غیردولتی، کارشناسان حوزه آسیب‌های اجتماعی و ارایه خدمات به معتادان متجاهر، زنان و مردان کارتن‌خواب، کودکان کار و کودکان زباله‌گرد، شهرداری زاکانی بدترین دوره‌ای است که دیده‌ام. من شهرداری را دیده‌ام که وقت می‌گذاشت و به پاتوق‌ها و مراکز ما سر می‌زد و به حرف‌های ما گوش می‌داد». به گفته او؛ تیم زاکانی، توهم دانایی دارند و فکر می‌کنند در هر زمینه‌ای توانایی دارند.

با وجود واکنش منفی برخی فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی به احتمال متولی‌گری شهرداری در حوزه آسیب‌های اجتماعی شهر، اما به نظر می‌رسد قطار تصمیم‌گیری‌، بدون ترمز پیش می‌رود. حتی اگر اظهارات فعالان حوزه آسیب‌های اجتماعی را بدبینانه تلقی کنیم، نگاهی به برخی از انتصاب‌های شهرداری در مدت اخیر نشان می‌دهد؛ زاکانی کارنامه درخشانی حتی در انتخاب مدیر هم ندارد؛ به طوری که در روزهای اخیر خبر آمد که عکاس پاچه‌های گل‌آلود زاکانی، سرپرست شهرداری منطقه 17 تهران شد!

در حالی شهردار فعلی تهران از خدمت و نوکری بیشتر برای کودکان خیابانی و سایر آسیب‌دیدگان اجتماعی سخن می‌گوید که فعالان امور اجتماعی و سمن‌ها در این رابطه چندان خاطره خوشی از عملکرد زاکانی ندارند

شهردار تهران طی حکمی رضا سیفی را به عنوان سرپرست شهرداری منطقه ۱۷ تهران منصوب نمود. رضا سیفی در مهرماه ۱۴۰۰ دستیار رسانه‌ای شهردار تهران شد و در کارنامه‌‌اش تنها دبیری جشنواره‌های فرهنگی، هنری و ورزشی شهرداری دیده می‌شود. در این میان بعضی اعضای شورای اسلامی شهر تهران نیز نسبت به انتصاب سیفی گلایه‌مند هستند و معتقدند که این انتصاب با شرایط درج‌شده در طرح طبقه‌بندی مشاغل شهرداری تهران همخوانی ندارد.

در حالی اداره پایتخت و امور بر زمین مانده آن برای شهرداری که انتصابش براساس رای دیوان عدالت اداری غیرقانونی است، ثقیل می‌نماید که هیات دولت رخت دیگری را بر قامت زاکانی دوخته است. رختی که البته مسئولیتی سنگین به همراه دارد و به هیچ‌عنوان با کارنامه و رفتار او همخوان نیست. هر چند زاکانی در این مسئولیت جدید، جز رئیس‌جمهور به کسی پاسخگو نیست و بنابراین دغدغه‌ای هم برای سرانجام کار نخواهد داشت.