این روزها به نظر می‌رسد خودروهای داخلی با سرعت قابل‌توجهی، گویِ‌سبقت را از سایر حوزه‌ها در ستاندن جان مردم ربوده‌اند. یکی از تاسف‌انگیزترین‌ اخبار اخیر در این باره، مرگ «ترنم شاهین‌زاده» بسکتبالیست22 ساله باشگاه زنان پالایش نفت آبادان بود. تاکسی پرایدی که او را از شاهین‌شهر اصفهان به باشگاهش در آبادان می‌رساند به شکل عجیبی درهم پیچیده بود. براساس گزارش پلیس، یک کامیون در جاده شاهین‌شهر به اهواز از پشت به خودروی پرایدشان برخورد کرد که سبب جان ‌باختن این بسکتبالیست جوان و جراحات جدی دوست و همسفرش شد. انتشار تصاویری از خودروی مچاله شده حامل آنها در این تصادف، کافی بود تا کاربران فضای مجازی تصاویر خودروهای دیگری را که در همین روزها و هفته‌های اخیر چنین به روزشان آمده بود، منتشر کنند. عکسی که به سرعت وایرال شد، تصویری هولناک از آهن‌پاره پژو ۲۰۷ بود که اخیرا در بلوار خلیج فارس شیراز تصادف کرده‌ است. در تصاویر، نوع خودرو به سختی قابل تشخیص بود و با اظهارات اخیر مصطفی میرسلیم، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی ضمیمه شد. این نماینده حامی خودروسازان داخلی در پاسخ به جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مرودشت در یک مناظره تلویزیونی درباره کیفیت این خودروها بیان کرد. او در پاسخ به پرسش رشیدی‌کوچی درباره انتخاب میان تویوتا لندکروز مدل ۲۰۲۰ میلادی و پژو ۲۰۶ یا 207 با قیمت یک میلیارد تومان و مقایسه کیفیت و ایمنی آن‌ها، گفت که این خودروها «هیچ فرقی با‌هم نمی‌کنند»!

در همین حال برخی دیگر هم تصویری از تصادف یک دستگاه بنز نه چندان جدید با یک خودرو پژو آردی را منتشر کردند که متاسفانه در همین روزهای اخیر به جانباختن چهار سرنشین خودروی وطنی منجر شد. در حالی که آهن‌پاره‌ای از آردی موردنظر به جا مانده بود، خودرو بنز تا کاپوت جمع و اتاق آن کاملا سالم بود؛ راننده و سرنشینان آن نیز صدمه جدی ندیده بودند. موردی که به وضوح تفاوت ایمنی میان خودروهای ساخت داخل با خودروهای خارجی را نشان می‌داد. خودروهایی که در تصادفات مشابه که می‌تواند بر اثر خطای انسانی رخ دهد هر چند آسیب می‌دیدند، اما نه آن میزان که خطر مرگ یا صدمات جبران‌ناپذیر برای سرنشینان ایجاد کنند.

این البته تنها ادعایی نیست که از مشاهدات عینی پراکنده برآمده باشد، بلکه نگاهی به آمار رسمی هم به نوعی موید این مدعاست. روز سه‌شنبه عباس مسجدی‌آرانی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور هم به افزایش آمار مرگ و میر‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای اشاره کرد و از افزایش آن در سال‌های اخیر خبر داد و گفت: «در سال ١۴٠١ متاسفانه ١٩ هزار و ۴٩٠ نفر در تصادفات رانندگی جان خود را از دست دادند که در مقایسه با سال ١۴٠٠ افزایش ١۶.٢ درصدی را نشان می‌دهد». بر اساس آمارها ۵۱ درصد فوتی‌های تصادفات در ایران در همان لحظه اول تصادف به دلیل ایمنی پایین خودروها و شدت ضربات و آسیب وارده در دم جان می‌دهند و ۱۲ درصد هم قبل از رسیدن به بیمارستان از سر وخامت حال فوت می‌کنند. در این میان باید شمار جراحات منجر به معلولیت‌های شدید را هم به آمار پیشین اضافه کرد. طبق گزارش‌های سازمان بهزیستی کشور، سالانه به طور متوسط حدود ۲۵۰۰ نفر در کشور تنها دچار آسیب‌های نخاعی می‌شوند که بیش از ۵۰ درصد آنها ناشی از حوادث جاده‌ای است. درهمین‌راستا، حمیدرضا خانکه، معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی اعلام کرد: «حوادث ترافیکی، سالانه بیش از ۴۴ هزار معلول دائمی برجای می‌گذارد». عددی که با خود تبعات اجتماعی فراوانی دارد و آثار درازمدت آن بر فرد خانواده و جامعه قابل‌کتمان نیست.

معضل روند نزولی کیفیت و سیر صعودی قیمت

آمار بالای افزایش مرگ‌و‌میر جاده‌ای در حالی است که در همه جای دنیا با بالا رفتن استانداردهای ایمنی خودرو و موارد دیگر آمار تلفات و معلولیت‌های ناشی از تصادفات کمتر می‌شود. روند معکوس این جریان در ایران نشان می‌دهد که وضعیت خودرو‌ها در کشور، در حالی که بازار آن منحصر به خودروهای ساخت داخل است (و خودروهای خارجی با عوارض گمرکی بسیار گزاف با قیمتی چند برابر کشور مبدا عملا جایی در بازار ایران پیدا نمی‌کنند) تا چه میزان روند نزولی کیفیت را طی می‌کند.

در این میان اما خودروسازان نه تنها زیر بار کیفیت نازل خودروهای تولید خود نمی‌روند که اساسا خود را درگیر مقوله کیفیت نکرده و هر روز تنها از افزایش قیمت‌های عجیب و غریب چند ده و حتی چند صد میلیونی همان خودروها، با همان تکنولوژی‌های قدیمی رونمایی می‌کنند و اغلب سعی بر این دارند که عامل اصلی تصادفات را نه کیفیت، بلکه فرهنگ بد رانندگی در ایران معرفی‌کنند. وزارتخانه‌های ذی‌ربط تصمیم کارسازی در این میان اتخاذ نمی‌کنند.

هرچند گزارش‌های پلیس تایید می‌کند که 54 درصد تصادفات به دلیل خطای عامل انسانی، 34 درصد جاده و تنها 12 درصد نقص خودروهاست؛ اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که کیفیت خودرو نه تنها بر دو عامل دیگر اثرگذار است که حداقل میزان جرح جدی در تصادفات و آمار تلفات جاده‌ای را به شکل چشمگیری کاهش می‌دهد. آماری که نشان می‌دهد روزانه حدود 50 هموطن در جاده‌ها می‌میرند. موضوعی که خودروسازان و مسئولان مربوطه که برای بازار انحصاری خودروهای بی‌کیفیت داخلی، سینه می‌زنند آن را به شکل گل‌درشتی، دَرز می‌گیرند.

آمارهای روز افزون و زنگ خطر

رئیس سازمان پزشکی قانونی در حالی از مرگ حدود 20 هزار نفر در کشور به دلیل تصادفات تنها در سال 1401 خبر داد که به گفته خود او این آمار به نسبت سال قبل آن بیش از 16 درصد افزایش یافته است. نگاهی به اخبار حاکی از این است که براساس آمارهای رسمی در سال 1399، ۱۵‌هزار و ۹۰۰ نفر در ایران در اثر حوادث ترافیکی فوت کردند. این آمار البته در آن سال به نسبت سال‌های قبل از خود روند کاهشی گرفته بود. اما خیلی زود، این روند کاهشی با جهشی جدی به صورت افزایشی درآمد که نشان از اتفاقی اساسی در کشور داشت. آیا شهروندان تغییر کرده بودند، جاده‌ها بی‌کیفیت‌تر شده بود یا... بسیاری متهم اصلی را خودروهایی می‌دانند که به‌رغم رشد نجومی قیمت در حاشیه امن بازار انحصاری بدون رقابت خود بدتر از قبل شده بودند.

مدافعان خودرو داخلی چه می‌گویند؟

برخی از مدافعان صنعت خودرو ملی در ایران در واکنش به آمار بالای تصادفات در ایران به نسبت متوسط جهانی معتقدند؛ خودروها متهم اصلی نیستند. آنها می‌گویند که ایمنی خودرو هر چقدر با فناوری‌های روز دنیا مطابقت داشته باشد باز هم آن کسی که به خودرو فرمان می‌دهد راننده است و اشتباه راننده می‌تواند منجر به تصادف شود. حال اگر در کنار این خطای انسانی، مشکل ناامنی جاده‌ها، دست‌اندازها، پیچ‌های غیراستاندارد، نقص سیستم‌های روشنایی یا... هم قرار گیرد منجر به تصادف شدید و حتی جرح ‌خواهد شد. این افراد با استناد به آمار تأکید می‌کنند که در بسیاری از موارد بی‌توجهی و ناآگاهی رانندگان منجر به تصادف و جرح شده است.

تبعات بازار بی‌رقیب داخلی، تحریم‌ها، عدم ارتباط با تکنولوژی‌های روز و ماشین‌آلات به‌روز و مدیریت ناکارآمد در صنعت خودرو روزبه‌روز نمایان‌تر می‌شود. تبعاتی که به خوبی دلیل آمار افزایشی که رئیس سازمان پزشکی قانونی در خصوص مرگ و میرهای ناشی از تصادفات به آن اشاره کرد را توضیح می‌دهد

به آخرین اشتباه

آمار تلفات اما مدافعان را خلع سلاح می‌کند، چرا که بسیاری از تصادفات در کشور منجر به تبدیل وسیله نقلیه به آهن‌قراضه و فوت یا جرح راننده و سرنشینان می‌شود. اینجاست که درصورت خطای راننده، ناامنی خودروها منجر به فوت و جرح می‌شود. در واقع ناوگان ما در شرایطی است که اجازه اشتباه به راننده نمی‌دهد و معمولاً نخستین اشتباه آخرین اشتباه او خواهد بود. راه‌حل این ماجرا در کلام ساده است. به طوری که با تغییر فناوری و اجرای استانداردهای روز دنیا می‌توانیم امیدوار باشیم که میزان فوت و جرح ناشی از تصادف کمتر شود، اما در عمل این تغییرات فنی پیش‌نیازهای سیاسی و دیپلماتیک و نیز سرمایه‌گذاری و مالی دارد.

آمارها نشان می‌دهد حدود 25 میلیون خودرو در ایران تردد می‌کنند که از این تعداد بیش از 20 میلیون خودرو ایمنی پایینی دارد، یعنی اگر تصادف کنند ضریب فوت و جرح آنها بالا خواهد بود. این در حالی است که به نظر می‌رسد این آمار هر روز بیشتر هم شود، چرا که بازار بی‌رقیب داخلی، تحریم‌ها، عدم ارتباط با تکنولوژی‌های روز و ماشین‌آلات به‌روز و مدیریت ناکارآمد در صنعت خودرو وضع را خراب‌تر هم کرده است. موضوعی که به خوبی دلیل آمار افزایشی که رئیس سازمان پزشکی قانونی در خصوص مرگ و میرهای ناشی از تصادفات به آن اشاره کرد را توضیح می‌دهد.

این در حالی است که افزایش ایمنی خودرو از لحاظ فنی تعریف مشخصی دارد و کاملاً کمی است. معنی آن این است که برای ساخت اتاق ایمن برای خودرو باید از فولاد ضخیم‌تر و باکیفیت‌تری استفاده کرد، تعداد ایربگ‌ها و سیستم‌های کنترل‌کننده را افزایش داد و... همه اینها هر ایرانی دغدغه‌مند را به این نتیجه ‌می‌رساند که صنعت خودرو نیازمند تغییر و تحول جدی و پوست‌اندازی است. موضوعی که به نظر نمی‌رسد در نظام ناکارآمد اقتصادی کشور که در چنبره شعارزدگی گرفتار شده،

عملیاتی باشد.