درحالی‌که وزیر نیرو اعلام کرده بود که به‌خاطر صرفه جویی در مصرف آب و برق از ۱۶ خرداد ماه ساعت کاری ادارات دولتی و نهادهای عمومی یک ساعت به عقب کشیده و کارمندان دولت کار خود را از ساعت ۶ بامداد آغاز خواهند کرد، با این حال با گذشت حدود دو هفته، نه تنها مشکل کمبود آب و برق (بنا به اخبار قطع و وصل) مرتفع نشده که حتی قطعی های این دو حامل انرژی روندی صعودی را داشته است. دولت ساعت کاری ۳.۵ میلیون نفر را تغییر داده تا بتواند طی سه ماه به اندازه مصرف دو روز کل کشور، برق ذخیره کند. این مساله بیشتر به شوخی مدیریتی شبیه است تا ایجاد راهکاری برای کنترل مصرف انرژی. مهم‌ترین هدف دولت برای اجرای این طرح کاهش مصرف انرژی عنوان شده است. اما حالا بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت با طرح جدید خود احتمالا ۱۳۰ میلیون کیلو وات ساعت برق صرفه‌جویی کند که معادل مصرف دو روز برق کل کشور است. هنوز یک هفته از آغاز طرح ابتکاری دولت نگذشته و آماری درباره کاهش مصرف انرژی منتشر نشده است. اما دولت گذشته هم طرح تغییر ساعات کار ادارات را اجرا کرد و مرکز پژوهش‌های مجلس آثار اقتصادی این طرح را بررسی کرد. بر اساس گزارشی که سال ۹۷ منتشر شده، اجرای طرح تغییر ساعات کاری کارمندان ظرف شش ماه سبب صرفه‌جویی ۳۱۰ میلیون کیلو وات ساعت برق در کل کشور شده بود. اما میزان مصرف برق روزانه کل کشور چقدر است؟ مروری بر گزارش‌ها نشان می‌دهد مصرف روزانه برق کل کشور حدود ۶۰ هزار مگاوات ساعت یا ۶۰ میلیون کیلو وات ساعت است. یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد اگر تغییر سه ماهه ساعت کار ادارات در سال جاری بتواند معادل شش ماهه سال ۹۷ در مصرف برق صرفه‌جویی کند، دولت نهایتا اندازه مصرف دو روز یا ۴۸ ساعت برق کل کشور صرفه‌جویی انرژی داشته است.

همه منتقدان یک طرح

با این وجود، گروهی از منتقدان با اشاره به هزینه هایی که این طرح بر دوش جامعه گذاشته، مدعی اند که چنین طرحی نمی تواند تضمین کننده اهداف آن باشد. به عنوان مثال تنها در مترو مجبور شده ساعت کاری خود را یک ساعت افزایش دهد و از ساعت ۵.۳۰ دقیقه بامداد به ۴.۳۰ دقیقه برساند. در همین راستا برخی از رسانه ها در گزارش هایی اعلام کرده اند که هزینه نیروی انسانی این شرکت هر ساعت ۵۰۰ میلیون تومان است و شرکت بهره‌برداری مترو طی ۹۰ روز از محل تغییر ساعت کار کارمندان ۴۵ میلیارد تومان افزایش هزینه خواهد داشت. این رقم در حالی است که درآمد سالانه مترو از محل فروش بلیط تنها ۵۰۰ میلیارد تومان است و طرح جدید دولت یک دهم این درآمد را می‌بلعد. این جدای از افزایش هزینه پرسنلی سازمان اتوبوسرانی و یا نهادهای دیگر است.

نسخه جهانی «هوشمند سازی»، غریبه با مسئولان

ولی همچنان یک سوال اساسی بی پاسخ مانده است. اینکه در سایر کشورها، بخصوص کشورهای خشک و بیابانی که مظهر خشکسالی هستند، چه تدابیری اندیشیده می شود تا برای شهروندان آنها آب تامین شود. سوالی که به نظر می رسد ریشه آن را باید در استفاده از«سیستم های هوشمند» جست‌وجو کرد. فرزاد فلاحیان، کارشناس هوشمند سازی شهرها با تایید این مطلب در گفت و گو با «آرمان امروز» می گوید: «امروز برای پدیده‌های طبیعی مانند خشکسالی و اینکه کشورها چه سال‌هایی با ترسالی یا بارش‌های کم مواجه هستند، در شهرهای هوشمند جهان که تعدادشان هم کم نیست.» وی با ذکر اینکه آمریکا، استرالیا، نیوزلند، چین، امارات و عربستان را می‌توان نمونه‌ای بارزی از این کشورها دانست می گوید: اصولا یک‌سری الگوریتم‌ها (روش‌هایی که در آن به‌طور متوالی یک فرایند پایه برای حل مساله تکرار می‌شود) وجود دارد که براساس داده‌های هواشناسی وضعیت جوی سال‌های آینده قابل بررسی است و در یک مرکز دیتا، این اطلاعات جمع آوری و ارزیابی می‌شود. این اطلاعات از آنجایی سودمند است که می‌تواند پیش بینی تقریبی از خشکسالی شدید داشته باشد و بر اساس این پیش بینی‌ها، با جمع آوری آب باران و برف و سالم نگه داشتن این آب‌ها به صورت هوشمند، در مواقع خشکسالی مردم دچار تنش آبی نشوند. همچنین در تکنولوژی شهرهای هوشمند، ما موضوع جیره‌بندی آب به‌صورت هوشمند یا بهینه سازی آب‌هایی که موجود است (مانند آب‌های فاضلاب) را داریم که می‌توانند میزان آبی که مورد نیاز است را یا ذخیره کنند، تصفیه کنند و به وسیله سیستم‌های هوشمند در اختیار مصارف مختلف قرار دهند. به‌عنوان مثال آب‌های شیرین که قابل آشامیدنی است در مراکز صنعتی استفاده نمی‌شود، یا آب فاضلاب که قابل استفاده نیست برای درخت‌های شهری استفاده شود، البته با تصفیه‌ای که بوی آن مردم را اذیت نکند.» فلاحیان تصریح می کند: «موضوعاتی که در کشور ما رعایت نمی‌شود و از آب‌های ارزشمند چاه‌های زیرزمینی که آب آشامیدنی و قابلیت تصفیه دارند، برای آبیاری درختان و فضای شهری استفاده و آب فاضلاب‌های مخرب به مزارع کشت سبزیکاری‌ و صیفی‌جات روانه خواهد شد. لذا استفاده‌های اینگونه از منابع آبی می‌تواند در پلتفرم‌های شهرهای هوشمند صورت بگیرد و در واقع بخش عمده‌ای از کمبود آب در دوران خشکسالی را برطرف نماید. حتی تخصیص منابع آبی با سیستم‌های نوین و مکانیزه هوشمند به بهینه‌سازی آب کمک می‌کند. در شرایطی که این امر در کشور ما اجرایی نمی‌شود و آب مستقیم به زمین‌های کشاورزی سرازیر می‌شود و فقط ۵ درصد آب، صرف آبیاری درست مزارع می‌شود و بقیه آن هدر می‌رود، در شرایطی که روش‌های استفاده قطره‌ای می‌تواند آب را بهینه کند.» این کارشناس هوشمند سازی شهرها تصریح می‌کند: «بنا‌بر‌این شرکت‌های دانش بنیان و هوشمند شهرها، در این سال‌ها به‌دنبال بهینه سازی آب‌های روان و نزولات جوی هستند که نیاز اولیه انسان به حساب می‌آید و در دوران تغییرات اقلیمی جهان که می‌تواند «جنگ آب» را به‌راه بیندازد، از بحران‌های خشکسالی نجات یابند. شهرهایی که در دنیا و به‌خصوص در کشور عربستان سیستم‌های آبرسانی و آبیاری هوشمند به‌کار می‌برند باعث شده که این کشور بیابانی و صحرایی با کمبود منابع آبی کمتر از کشور ما دست و پنجه نرم ‌کند.» اما تاکنون طرح هایی در زمینه هوشمند سازی استفاده از آب و برق در کشور ما اجرایی شده است؟ سوالی که فلاحیان در پاسخ به آن می گوید: طرح های مختلفی در این زمینه ارایه شده است اما درست به همان دلیل مدیریتی که بسیاری دیگر از طرح ها اجرا نمی شود و در بایگانی باقی می ماند، این طرح ها نیز هیچ وقت وارد فاز اجرایی نشده است. نتیجه آن هم، همین وضعیت بحرانی در زمینه انرژی است که همگی با آن دست به گریبان هستیم.

قطعات اجتماعی این پازل

اما این قطعی های پی در پی، علاوه بر ابعاد اقتصادی آن، تبعات بسیار دیگری هم دارد. تبعاتی مانند آثار اجتماعی و روانی که بر دوش جامعه می گذارد. یک نمونه آن برای زنان شاغلی است که کودک زیر ۷ سال دارند و باید راس ساعت ۶ صبح سر کار باشند آن هم در حالی که بسیاری از مهدهای کودک بعد از ساعت ۷ صبح کار خود را آغاز می‌کنند. البته معاونت زنان دولت اعلام کرده که طرح شناوری ساعات کاری مادران دارای کودک زیر ۷ سال را به دولت داده است. اما سوالی که وجود دارد این است که طرح تغییر ساعت کاری ادارات از سه ماه گذشته در دستور کار دولت بود و چرا همان زمان برای مادران شاغل فکری نشد و حالا بعد از اجرای طرح، ایرادات آن مطرح شده است. نکته بعدی این است که در گزارش سال ۹۷ مرکز پژوهش‌های مجلس مشخصا عنوان شده که تغییر ساعت کاری ادارات در کشورهای اروپایی مثل آلمان، انگستان، فنلاند و سوئد متوقف شده و مهم‌ترین دلیل آن، تاثیر سو اجرای تغییر ساعت بر سلامتی افراد است. حتی در این کشورها مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد میزان تصادفات رانندگی در این بازه زمانی افزایش پیدا می‌کند. از سویی اینکه جدول قطعی های برق و آب گزارش نمی شود یا اینکه با وجود تغییر ساعت کار اداری ها، هنوز این قطعی ها ادامه دارد، از جمله مواردی است که باعث می شود تا شهروندان بار روانی زیادی را متحمل شوند. سیما فردوسی، روانشناس و استادیار گروه روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی با تایید این نظریه در این زمینه در انتقاد از مسئولین گفت: قطعی‌های مکرر برق، آب و اینترنت مردم را عصبی‌تر و ناراحت‌تر از همیشه کرده است و باعث شده بسیار آسیب پذیر شوند و از کوره دربروند بنابراین هرچه سریع‌تر مسئولین باید به رفع مشکل بپردازند. انتظار داریم مسئولین با مردم به صورت واضح و صریح صحبت کنند و علت این مشکلات اخیر را بگویند و با مردم درمیان بگذارند هرچند که این کافی نیست و باید به لحاظ فنی و تخصصی اقداماتی انجام دهند که هرچه زودتر و در سریع‌ترین زمان ممکن مشکل حل شود و مشکلی بر مشکل مردم اضافه نشود.

منبع:آرمان امروز