سعیده علیپور

هرچند رئیس جمهور در نشست اخیر خود با جمعی از فعالان و نمایندگان تشکل‌های دانشجویی دانشگاه‌های کشور؛ فعالیت پلتفرم‌های محبوب خارجی را در کشور با اما‌و‌اگرهایی امکانپذیر دانست، ولی شروط او، در واقع آب پاکی بود روی دست مخالفان فیلترینگ. ابراهیم رئیسی در این نشست که عصر روز جمعه برگزار شد؛ در پاسخ به دانشجویان منتقد فیلترینگ همان گفته‌های پیشین را تکرار کرد و گفت: «سیاست دولت جلوگیری از تبدیل شدن فضای مجازی به بستری برای ایجاد ناامنی در کشور است و در این راستا فعالیت هر سکوی خارجی که حاضر به مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی با ایجاد دفتر در داخل کشور باشد، هیچ منعی ندارد». سخنانی که ترجمه آن از سوی اهالی فن، یعنی «فیلترینگ تا اطلاع ثانوی به قوت خود باقی است».

کارشناسان حوزه اینترنت می‌گویند که شرکت متا که صاحب دو پلتفرم محبوب اینستاگرام و واتساپ (دو اپلیکیشن فیلتر شده در ایران) است، بجز آمریکا، در کشور دیگری چنین نمایندگی که رئیسی متقاضی آن است، ندارد. به همین دلیل طرح این موضوع و منوط کردن رفع فیلترینگ به مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی خارجی‌ها با ایجاد دفتر در داخل کشور، اساسا محلی از اعراب ندارد و بیشتر مصرف داخلی دارد و با هدف سنگ‌قلاب کردن منتقدان به کمک جملاتی ملایم بیان شده است. هر چند در پس این ملایمت، یک «نه» بزرگ به شهروندانی است که فیلترینگ ضررهای زیادی به زندگیشان وارد آورده است.

بی‌توجهی به حس سلب آزادی شهروندان

هر چند فیلترینگ سال‌هاست در کشور به صورت پلکانی رشد می‌کند، اما در شش ماهه اخیر و بعد از آغاز اعتراضات سراسری به جانباختن مهسا امینی؛ دختر جوان سقزی در بازداشت گشت ارشاد، فراگیری قابل توجهی یافت و اغلب پلتفرم‌های خارجی از سوی شورای عالی امنیت ملی با تاکید بر جلوگیری از «تشدید اغتشاشات» مسدود شدند. وزیر ارتباطات بارها از مسئولیت پاسخگویی در خصوص فیلترینگ شانه خالی کرد و با منوط دانستن رفع فیلترها به پایان اعتراضات؛‌ تصمیم‌گیری در خصوص این مقوله مشکل‌ساز و کلافه‌کننده را به نهادهای امنیتی ارجاع داد. با این حال با آرام شدن اعتراضات، فیلترینگ رفع نشد و حتی چنان دامنش را گستراند که بسیاری آن را نه سیاستی مقطعی، بلکه اجرای چراغ خاموش طرح پرحاشیه و کثیرالمخالف صیانت از فضای مجازی دانستند که بدون قطعی شدن وضعیتش در مجلس شورای اسلامی به بوته اجرا گذاشته شد.

البته استفاده از واژه کثیرالمخالف تنها یک ادعا نیست. این طرح نه تنها در میان نمایندگان اصولگرای مجلس مخالفان فراوانی داشت که حتی بسیاری از حامیان اصولگرای دولت، مخصوصا اقشار جوان وابسته به این طیف نیز با آن مخالف بودند.

در همین نشستی که در ابتدا ذکر آن به میان آمد اتفاقا یکی از نمایندگان جنبش عدالتخواه دانشجویی خطاب به ابراهیم رئیسی گفت: «نمی‌شود دائم در سفر و دیدار با مردم باشید اما از حس آنها نسبت به فیلترینگ مبنی بر سلب شدن آزادی‌شان آگاه نباشید».

محمدرضا مریمی اظهار کرد: «مگر شما نگفتید با آرام شدن فضای کشور وضعیت فیلترینگ به شرایط قبل باز می‌گردد؟ امروز بعد گذشت پنج ماه از این سخنان همچنان شاهد ادامه دار بودن فیلترینگ هستیم».

کارشناسان حوزه اینترنت می‌گویند که شرکت متا که صاحب دو پلتفرم محبوب اینستاگرام و واتساپ(دو اپلیکیشن فیلتر شده در ایران) است، بجز آمریکا، در کشور دیگری چنین نمایندگی که رئیسی متقاضی آن است، ندارد

دور زدن فیلترینگ با خرید فیلترشکن

پس از شروع اعتراضات در روزهای پایانی تابستان سال گذشته، نخستین حرکات از سوی دولت برای کنترل روند اعتراضات، کاهش چشمگیر پهنای باند و بعضا قطع سراسری اینترنت و فیلترینگ واتساپ و اینستاگرام بود. تصمیمی که به نظر می‌رسید دیر یا زود با اجرای طرح صیانت از فضای مجازی نیز اجرا شود. هر چند که گفته می‌شد در این طرح ما‌به‌ازاهای داخلی برای ضرر کمتر کسب و کارهای داخلی در نظر گرفته شده است، اما اجرای ضربتی محدودیت‌های اینترنت نه تنها باعث تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین شد که مشخص کرد که اساسا طراحان خام‌دست طرح مذکور پلنی برای کاهش ضرر و زیان مردم نداشتند. چرا که حدود شش ماه بعد از اجرای ضربتی محدودیت‌ها و با وجود هزینه زیاد برای پلتفرم‌های داخلی، نه تنها بازار این پلتفرم‌ها رونق نگرفته که بیشترین اقبال به سمت دور زدن فیلترینگ با خرید فیلترشکن بوده است.

در حالی که مسئولان تاثیرگذار امر بیشتر در بند کنترل فضای مجازی به جای رفع دلایل اعتراضات مردم بودند، برخی از نمایندگان مجلس نیز از رویه فیلترینگ گلایه کرده و بر آن ‌تاختند. هرچند به نظر می‌رسد این نظرات چندان اثری بر تصمیم‌سازی‌های نهادهای تصمیم‌گیری چون شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی نداشته و ندارد.

رئیس‌جمهور در نشست اخیر خود با جمعی از فعالان و نمایندگان تشکل‌های دانشجویی دانشگاه‌های کشور؛ رفع فیلترینگ را به مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی خارجی‌ها با ایجاد دفتر در داخل کشور حواله کرد؛ موضوعی که به اعتقاد کارشناسان بیشتر مصرف داخلی دارد و با هدف سنگ‌قلاب کردن منتقدان به کمک جملاتی ملایم بیان شده است

جلال رشیدی‌کوچی، که یکی از نمایندگان اصولگرای مجلس است با انتقاد از این موضوع گفته بود: «فیلترینگ، روش کار نیست. الان من استوری در اینستاگرام گذاشتم، نسبت به قبل از فیلتر تعداد بازدیدکننده تنها هزار نفر کم شده است و این یعنی این افراد و مردم در اینستاگرام هستند و با فیلترشکن دسترسی دارند. فیلترشدن راه چاره نیست و فقط کسب‌وکار و زندگی خیلی از افراد را مختل کرده و به اقتصاد ضربه زده است».

در این میان با روند فیلترینگ اینستاگرام و واتساب و ظرفیت محدود پلتفرم‌های داخلی، این روزها مردم درگیر vpn و پروکسی‌ هستند و طبق یک آمار درخواست برای خرید vpn با افزایش سه هزار برابری روبه‌رو شده است.

اظهارنظر بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی این است که تا چه زمانی باید هزینه‌ای در ماه به فیلترشکن‌های پولی اختصاص دهند و «مگر اعتراضات و اغتشاشات تمام نشده؟ چرا وضعیت به روال قبل بازنمی‌گردد؟»

در این میان برخی از کاربران فضای مجازی معتقدند که «ظاهرا اعتراضات و ناآرامی‌ها در کشور بهانه بوده است. چرا که اهالی اتاق فیلترینگ نه تنها به فیلترینگ اکتفا نکردند که سرعت اینترنت را به اوایل دهه 80 بازگردانند. آن‌هم در شرایطی که دنیا در حال گذر از اینترنت 5G است».

خسارت 773 میلیون دلاری فیلترینگ در ایران

در این میان در روزهای اخیر «استاتیستا» به نقل از Top10Vpn مدعی شد فیلترینگ و قطع اینترنت در ایران 773 میلیون دلار خسارت اقتصادی به‌دنبال داشته است.

براساس تحقیقات این شرکت؛ این خسارت بر زندگی 72 میلیون کاربر ایرانی اثر گذاشته و اگر میانگین قیمت دلار در ایران طی سال 2022 را حدود 30 هزار تومان در نظر بگیریم، ضرری 23 هزار میلیارد تومانی به اقتصاد وارد شده است.

در گزارش Top10Vpn به فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ از ابتدای مهرماه سال 1401 نیز اشاره شده که تقاضا برای VPN را بیش از سه هزار درصد افزایش داده است. این مجموعه تعطیلی شبکه‌های اجتماعی در ایران طی سال 2022 را حدود 4863 ساعت تخمین زده است.

این شرکت همچنین کشورهایی را که حداقل یک قطعی بزرگ اینترنت را در سال 2023 تجربه کرده‌اند، فهرست کرده است که ایران با خسارت 1.4 میلیون دلاری در رتبه ششم بین 8 کشور قرار دارد.

خسارت قطع اینترنت و فیلترینگ بارها از سوی فعالان اقتصادی و کارشناسان گوشزد شده، با ‌این‌ وجود هنوز هیچ تغییری در نظر مراجع تصمیم‌گیر ایجاد نشده است.