محسن رفیق: گزارش‌های مبتنی بر استفاده روسیه از پهبادهای ایرانی در جنگ با اوکراین و واکنش‌های گسترده نسبت به آن از سوی کشورهای اروپایی و غربی، باردیگر نه تنها ایران را هدف تحریم‌های جدید کرده است، بلکه به موضوعی جدیدی برای مطرح شدن پرونده ایران در شورای امنیت سازمان ملل تبدیل شده است. این در شرایطی است که به عقیده بسیاری از کارشناسان سیاسی، روسیه در حال تدارک بازی جدید با هدف آماده کردن میدان برای رویارویی اروپا با ایران است تا رقیب جایگزین تامین انرژی خود در قاره سبز را ناکام بگذارد. بسیاری از مقامات کشورهای اروپایی، بر این باورند که پهبادهای ایرانی که سال‌ها قبل به روسیه تحویل داده شده‌اند، در جنگ علیه اوکراین استفاده می‌شوند. در همین حال، ایران قویاً اعلام کرده است که مخالف جنگ و تسلیح هر یک از طرفین جنگ بوده و گفته‌ است چنانچه سندی در خصوص استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین وجود دارد، ارائه کنند. ایران از دیگر سو، اذعان کرده است که سال‌هاست با روسیه همکاری دفاعی دارد، اما با این حال، از جنگ علیه اوکراین حمایت نکرده و هیچ‌یک از تسلیحات ایرانی را در اختیار روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین قرار نداده‌ است.

افزایش تنش بین ایران و اروپا روز به روز در حال افزایش است. در همین زمینه مسئول سیاست خارجی اتحادیه به تازگی در توییتی، ارسال پهپاد ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را محکوم کرده است. به گزارش ایسنا، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه در توییتی با اشاره به تحریم‌های اعمال شده جدید این اتحادیه علیه ایران نوشت: «اتحادیه اروپا امروز تدابیر محدودکننده در جواب به ارسال و استفاده از پهپادهای ایرانی توسط ایران اتخاد کرد. اتحادیه اروپا ارسال پهپاد ایرانی به روسیه و استفاده مرگ‌بار آن‌ها در جنگ علیه اوکراین را محکوم می‌کند.»

این در حالی است که ساعاتی پیش از آن، شورای اروپا در وب‌سایت رسمی خود از اعمال تحریم علیه سه شخص و یک نهاد به اتهام ارسال پهپاد به روسیه برای شرکت در جنگ علیه اوکراین، خبر داده بود. شورای اروپا اعلام کرد که این تحریم‌های اتحادیه اروپا نشان‌دهنده عزم این اتحادیه در ارائه پاسخ سریع و قاطع به اقدامات ایران در حمایت از ستیزه‌جویی‌های روسیه علیه اوکراین است. وب‌سایت شورای اروپا در ادامه نوشت: «اموال کسانی که تحت تحریم قرار گرفته‌اند بلوکه خواهد شد و اشخاص و شرکت‌های اتحادیه اروپا از تامین مالی آن‌ها منع خواهند شد. اشخاص تحت تحریم قرار گرفته همچنین از سفر به کشورهای عضو اتحادیه منع خواهند شد.» این شورا در ادامه از آمادگی خود برای اعمال تدابیر محدودکننده علیه دو شخص و دو نهاد دیگر خبر داد.
فارع از تشدید تحریم‌های اروپایی بر علیه ایران، آمریکا اعلام کرده است که این کشور با بریتانیا و فرانسه درباره نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی ایران به دلیل فروش پهپاد به روسیه موافق است. ودانت پتل، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در یک نشست خبری گفت: «متحدان فرانسوی و بریتانیایی ما رسما مساله نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل از سوی ایران به واسطه فروش پهپاد به روسیه را پیش کشیده‌اند و ایالات متحده نیز با این فرض همراه است.» دیپلمات‌های غربی مدعی هستند، با وجود پایان یافتن دوره محدودیت‌ها برای صادرات تسلیحات از سوی ایران، برخی از مفاد این قطعنامه دست‌کم تا اکتبر سال ۲۰۲۳ درباره سامانه‌های پیشرفته موشکی همچنان پابرجاست. این مقام‌ها با تفسیر موسع از متن حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ می‌گویند، محدودیت فروش سلاح برای ایران شامل فنآوری‌های پیشرفته مثل تکنولوژی پهپادی هم می‌شود.

بر همین اساس هم اعضای شورای امنیت در نشستی غیرعلنی به بررسی این ادعا پرداختند و گزارش‌هایی در این زمینه ارائه شده که جزئیاتی از آن را سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است. هرچند ایران و روسیه این ادعاها را رد کردند اما اوکراین، آمریکا و غرب بر ادعای خود اصرار دارند و تاکید می‌کنند که اسنادی در این زمینه وجود دارد.

در این میان، آنچه این روزها خود را بیش از همیشه از پس پرده، عیان کرده است؛ هدف‌گذاری روسیه برای به فراموش سپردن احیای برجام و همچنین تضعیف احتمالی جایگاه ایران برای تامین انرژی اروپاست. در همین زمینه، حمید ابوطالبی، سیاست‌مدار و دیپلمات پیشین در صفحه تلگرام خود می‌نویسد: «برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درحال تبدیل شدن به یک بحران در عرصه‌ی امنیتِ بین‌الملل برای ایران است.» او در مورد نقش روسیه در انحراف برجام و ایجاد مانع از ورود و رقابت جدی ایران در بازار گاز و نفت می‌نویسد: «روسیه که سخنگوییِ مذاکرات وین را به جهت ضعف ایران به عهده گرفته بود، با پیچیده کردن مذاکرات اجازه نداد گفتگوها به نتیجه برسد؛ تا از یک سو در عرصه‌ی تحریم در صحنه‌ سیاسی جهان تنها نماند و از سوی دیگر با بهره‌گیری‌ از روش‌های مبارزه و تحریم و موقعیت ایران، فشارهای تحریم بر روسیه‌ را کاهش دهد.»

او ادامه داده است:« روسیه همچنین در عرصه‌ امنیت بین‌الملل، حمله به اوکراین را به گسترش ناتو پیوند زد تا هم حمله به اوکراین مشروعیت بیاید و هم چین و ایران که ازقرن گذشته همسایه‌ی ناتو بوده‌اند را درجبهه‌ خود قراردهد؛ ترفندی که چین زیرکانه نپذیرفت، ولی راه را برای ایران بازگذاشت.» به عقیده ابوطالبی، روسیه با موضوع پهپادها، اختلاف ایران و غرب را به شورای امنیت کشید و موضوع اوکراین را به قطعنامه ۲۲۳۱ متصل کرد و آنچه که ایران مانند گذشته می‌توانست به عنوان یک مسئله‌ مذاکراتی به نتیجه برساند را به امنیت بین‌الملل پیوند زد.»

ابوطالبی ادامه داده است:«پس از این تحولاتِ دیپلماتیک، روسیه اکنون به درستی می‌گوید که در تکنولوژی پهپادها و سایر ابعاد تکنولوژی نظامی از ایران بسیار پیشرفته‌تر بوده و نیازی به ایران ندارد ‌و به همین دلیل با کمیته تحقیق شورای امنیت مخالفت می‌کند. ادعایی که چنانچه موضوعی مستقل بود درست به نظر می رسید ولی اکنون این ایران و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ است که موضوع اصلی شورا شده و نه قدرتِ ساخت و یا استفاده از پهپادها ‌و این روسیه است که می‌کوشد تا با عنوان حمایت خود از ایران، اجازه ندهد حمله با پهپادها به مردم عادی اوکراین مورد تحقیق قرارگیرد. چیزی که درنهایت به جهت نقض ۲۲۳۱ و توسط مکانیسم ماشه، صرفا ایران را به فصل هفتم منشور بازمی‌گرداند البته برای خروج دوباره از آن، ایران را بیشتر به روسیه محتاج می‌نماید.» او در پایان می‌نویسد: « آیا پیش از آنکه بازهم دیر شود و خسارت‌های کشور عمیق‌تر؛ نباید در دیپلماسی سردرگم ایران تجدیدنظر اساسی صورت گیرد؟»

شاید بتوان گفت از همین منظر است که جان کربی هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی آمریکا روز پنجشنبه در گفتگو با خبرنگاران با صراحت اعلام کرد که آمریکا در حال حاضر اساسا تلاش برای مذاکره با ایران را به دلیل عرضه پهپاد به روسیه کنار گذاشته است. این مقام آمریکایی تصریح کرد: «ما در حال حاضر روی دیپلماسی متمرکز نیستیم.» هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید همچنین ادامه داد: «بازگشت به برجام بسیار دور به نظر می‌رسد.» پیش از این نیز ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات لغو تحریم‌ها گفته بود که این مذاکرات، تمرکز آمریکا نیست. او مدعی شد ه بود که مقامات ایران به طور واضح نشان داده‌اند که آماده این توافق که به نظر می‌آید قریب الوقوع نخواهد بود، نیستند.

با این وجود همچنان کی‌یف روسیه را به استفاده از پهپاد‌های انتحاری شاهد-۱۳۶ ساخت ایران در حملات به شهرهای اوکراین متهم می‌کند. تصویرهای بسیاری در شبکه‌های اجتماعی از حملات روسیه به پایتخت اوکراین، پهپادهایی با بال‌های مثلثی شکل که برخی شبکه های خبری آن را بسیار شبیه پهپادهای ایرانی می‌دانند را نشان می‌دهند. در همین حال دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در پاسخ به این که آیا روسیه از پهپاد‌های ایرانی استفاده می‌کند یا خیر گفت که مسکو هیچ اطلاعاتی درباره استفاده از این پهپاد‌ها در اختیار ندارد. او اضافه کرد: «در جنگ با اوکراین از تجهیزات روسی با نام‌های روسی استفاده می‌شود و هر سوال دیگری در این مورد باید به وزیر دفاع ارجاع داده شود.» این در شرایطی است که وزارت دفاع روسیه تا کنون هیچ اظهار نظری در این باره نکرده است.

در همین حال، با اینکه ایران بارها فروش پهپاد به روسیه را انکار کرده است، هدف‌ها همه ایران را نشانه گرفته‌اند. کی‌یف می‌گوید پهپادهای ایران که در جنگ اوکراین استفاده می‌شوند دوباره رنگ زده شده و برچسب و نام روسی گران-۲ (گرانیوم-۲) خورده‌اند. از سوی دیگر، مساله تحریم‌های جدید علیه تهران یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوهای وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا شده است. برخی از وزرای خارجه ۲۷ کشور عضو، خواستار اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران هم بدلیل نقض حقوق بشر و هم بدلیل کمک تسلیحاتی به روسیه شده‌اند. در همین زمینه، وزیر خارجه دانمارک گفت که استفاده از پهپادهای ایرانی برای حمله به کی‌یف یک جنایت است. دمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین نیز در توییتی خواستار اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی به دلیل حمایت تسلیحاتی این کشور از روسیه شد. میخائیلو پودولیاک، مشاور رئیس‌جمهوری اوکراین نیز در صفحه شخصی توییتر خود نوشت: «ایران مسئول کشتار اوکراینی‌هاست. ایران اکنون برای کشتار دسته‌جمعی در قلب اروپا به هیولاها (روس‌ها) سلاح می‌دهد.» روزنامه واشنگتن پست نیز به نقل‌ از مقام‌های اطلاعاتی ایالات متحده و اوکراین گزارش کرد که پس از پهپادهای نظامی، روسیه اخیرا ده‌ها موشک بالستیک کوتاه برد ذوالفقار و فاتح ۱۱۰ از ایران خریده و ایران آماده تحویل این محموله تسلیحاتی به مسکو می‌‌شود.

به گزارش واشنگتن‌پست علاوه بر موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد، ایران قرار است محموله‌های بزرگ دیگری از پهپادهای شاهد ۱۳۶ و مهاجر ۶ را به روسیه تحویل دهد. این روزنامه آمریکایی همچنین می‌گوید «مستشاران نظامی ایران» برای هدایت ارتش روسیه در استفاده از پرنده‌های بی‌سرنشین به جبهه‌های جنگ با اوکراین اعزام شده‌اند.. یک مقام آگاه آمریکایی با ذکر این که احتمالا تحریم‌های تازه‌ای علیه تهران به خاطر قصد جمهوری اسلامی مبنی بر فروش موشک به روسیه وضع خواهد شد، می‌گوید: «ما در مورد اقدام ایران برای فروش تسلیحات نظامی به روسیه قطعا اقدامات بیشتری انجام می‌دهیم. هرکسی در جهان که در حال فروش قطعاتی به ایران است که می‌تواند در ساخت پهپادها یا موشک‌های بالستیک ایران مورد استفاده قرار گیرد تحت تحریم‌های ما قرار می‌گیرد. ما هرکسی را که به ایرانی‌ها و روس‌ها کمک کند تا بتوانند اوکراینی‌ها را بکشند تحریم می‌کنیم.»