روز نو :میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین که این روزها به یکی از خبرسازترین چهره‌های سیاسی جهان بدل شده، در جدیدترین اظهار نظر خود در خصوص مذاکرات وین گفته است که به محض آماده شدن تمامی کشورهای مشارکت‌کننده برای آنچه که قرار است دور آخر مذاکرات باشد، بار دیگر مسئولان مذاکره کننده گرد هم خواهند آمد، اما این مسأله هنوز محقق نشده است و برخی از طرفین به زمان بیشتری نیاز دارند و به نظر می‌‌رسد که زودتر از روز دوشنبه در وین دیدار نخواهیم کرد. پس از اعلام این چارچوب زمانی، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت که طی این سه ماه اخیر، هیأت‌های مذاکره کننده توانسته‌اند به پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه هماهنگی معیارها و شروط موجود در روند احیای برجام دست بیابند. آن‌ها همچنین توانسته‌اند اقدام متقابل و توالی اقداماتی را که آمریکا و ایران باید بردارند، مشخص کرده و تحلیل کنند که چگونه این تعهدات متناظر رسمی می‌شوند و رسیدگی به آنها تضمین خواهد شد. صحبت‌هایی که نشان می‌دهد همراه با تجدید نظر در محدودیت های اعمال شده علیه ایران توسط آمریکا، از سرگیری هرچه سریع تر فعالیت راستی آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران در همان سطح مقرر در برجام در اولویت قرار می‌گیرد. در این میان آنچه نگران کننده است عدم توافق مجدد ایران و آژانس از یکسو و اظهارات تد کروز از سوی دیگر است که عنوان می‌کند اگر برجام به کنگره ارجاع داده نشود در دولت بعد بار دیگر این تفاهم نقض می شود. در راستای بررسی این مسائل  گفت و گویی با فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین کشورمان داشته است که در ادامه می‌خوانید.

با روی کار آمدن دولت سیزدهــم اختلاف نظر در پیش‌برد مذاکرات وین به‌وجود خواهد آمد؟

به نظر می‌رسد که گروه‌های مختلف سیاسی در ایران به این موضوع معتقد شده‌اند که اجرای برجام به سود کشور است و این باور در میان گروه‌های رادیکال نیز به‌وجود آمده است. یادمان نرود که از همان ابتدا برجام با موافقت و اجازه حاکمیت آغاز و در نهایت منجر به توافقاتی شد. در این میان آنچه که شاید تغییر کرده باشد روش‌ها است. اینکه در مذاکره چگونه رفتار شود و چگونه در مقـابل خواسته های طرف مقابل پاسخ داده شود، امــروز اختلافاتی بین گروه‌های سیاسی در داخل ایــران به‌وجود آمده که شاید آن را در دولت سیزدهم نیز مشاهده کنیم. این گــونه نبوده که جــریان‌هــای نزدیک به اصلاح‌طلب در مذاکرات برجامی آزادی عمل کامل داشته باشند و در بسیاری از مـــوارد مجری مصوبات نهادهای بالادستی بوده و صــرفا شاید با تکنیک متفاوت آن را پیش می برده‌اند. در ماه‌های اخیر این باور به وجود آمده بود که باید هر چه سریع تر برجام احیا شود زیرا تیم مذاکره کننده این امر را باور داشت که تحریم‌ها علیه ایران اثربخش بوده و کشور را در تنگنا قرار داده است. اعمال تحریم‌ها هم فسادزا بوده و هم معیشت مردم را سخت کرده است. یادمان نرود که برخی به بهانه دور زدن تحریم‌ها پول‌هایی به جیب زده و به کشور ضرر وارد کردند. همین دو اتفاق سبب شد تا این باور سراسری ایجاد شود که کشور برای داشتن مراودات و مبادلات سالم نیاز به برجام دارد. امروز نیاز ما ارتباطات سالم بین المللی است تا بار دیگر در گرداب دور زدن تحریم‌ها و فسادهای پیرامون آن گرفتار نشویم. یکی از اختلافاتی که امروز وجود دارد این است که چگونه برجام احیا می‌شود و به نظر می‌رسد دولت جدید نیز بر آن تاکید کند که آمریکا از برجام خارج شده و در ابتدا آنها باید گام عملی برداشته و ایران پس از گام عملی آن ها به تعهدات خود باز خواهد گشت. در مجموع باید گفت که اختلافات امروز در ایران در خصوص مذاکرات در حوزه نحوه کنش است و در اصل مذاکرات اختلافی وجود ندارد.

این خواسته که در ابتدا باید آمریکا اقدامی انجام دهد، مورد پذیرش قرار می‌گیرد؟

درست است که آمریکا برجام را برهم زده است و نقض کننده رسمی این تفاهم بین المللی بوده اما مشخصا آنها زودتر به تفاهم برنخواهند گشت و دونالد ترامپ نیز ابزارهای زیادی در اختیار آنها قرار داد تا در این عرصه آنگونه که تمایل دارند اقدام کنند. بهانه دولت بایدن این است که مخالف فعالیت‌های منطقه‌ای ایران هستند و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران به خطوط قرمز آنها آسیب وارد می‌کند. آمریکایی‌ها بر این باور هستند که ایران به‌واسطه ضربه زدن به این خطوط قرمز است که فعالیت‌های نظامی و هسته‌ای خود را گسترش می‌دهد و به همین علت تفکیک میان این موارد عملی نیست و در خصوص مشکل جدی وجود دارد. در مقابل ایران این موارد جدا می‌داند و صرفا در خصوص برخی از آنها حاضر به مذاکره است. این دیدگاه‌ها تا به امروز مشخص شده که در تضاد قرار دارند و به نظر برای حل آنها باید اقدامات بیشتری انجام شود. مذاکره چیزی جز تبــادل امـتیاز نیست. اگر بخواهــیم بر سر مواضع خود ایستاده و هیچ داد و ستدی نداشتــه باشیم پس به چه علت مذاکره انجام می‌دهیم؟ امروز غربی‌ها بر این باور هستند کــه فشار تحریم‌ها بر ایران تاثیر جدی گذاشته و ایران به جایی رسیده است که آماده یک توافق است. امروز ایران باید گزینه سازگاری با جهان را در پیش گیرد تا بتواند از این پیچ سخت عبور کند. مشخصا پذیرفته است که ایران در مسائلی ورود کند که امنیت ملی کشورمان را بر هم می‌زند اما باید ورود ایران به مسائل بین المللی به گونه‌ای نباشد که جهان علیه ما اجماع کند. باید هوشیارانه گام برداریم تا بتوانیم به خواسته‌های خود در برجام دست یابیم و بار دیگر اجماع علیه ما رخ ندهد. یادمان نرود که امروز آمریکا و اروپا اختلافاتشان به حداقل رسیده و همچون دوران ترامپ از هم دور نیستند.

این اتحاد به‌وجود آمده ممکن است برای ایران چه تبعاتی داشته باشد؟

امروز اینگونه نیست که با روی کارآمدن دموکرات‌ها در آمریکا دیگر خطر درگیری وجود ندارد. اینگونه نیست و در روزهای گذشته نیز شاهد بودیم که هدف قراردادن مواضع آمریکا در عراق به پای ایران نوشته شد و آمریکا عملا نیروهای حشد الشعبی را در غرب عراق هدف قرار داد و این واکنش آمریکا با واکنش شدیدتر حشدالشعبی قرار گرفت و آمریکا نیز به‌وضوح اعلام کرد که از این پس پاسخ جدی خواهد داد. مقام‌های آمریکایی گفته‌‌اند تصمیم روز یکشنبه جو بایدن، برای حمله به مرز عراق و سوریه نشان داد واشنگتن قصد دارد چه رویه‌‌ای را در برابر حمله به نیروها و تأسیسات آمریکا در منطقه پیش گیرد. پیام این حمله این بوده که چنان چه هیچ نیروی آمریکایی هم کشته یا زخمی نشوند، دولت بایدن آماده است حملات به نیروهایش را با توسل به زور پاسخ دهد. این پیام که از طریق کانال‌های دیپلماتیک به ایران رسانده شده نسبت به دوران ریاست ‌جمهوری دونالد ترامپ دستخوش تغییر شده و واشنگتن آستانه توسل به اقدامات نظامی را پایین‌تر آورده است. مقام‌های ارشد دولت بایدن معتقدند که سیاست ترامپ کمک چندانی به جلوگیری از حملات راکتی غیرمرگبار گروه‌های عراقی به تأسیسات آمریکا در عراق نکرد و دامنه حملات، در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ شدت گرفت. باید مراقب این تقابل در عراق بود. مشخصا تشدید تنش در عراق به ضرر ایران خواهد بود و نباید وارد یک تقابل جدید منطقه ای شد. این در عرصه منطقه‌ای است و در عرصه سیاسی نیز باید متوجه این امر بود که دیگر با ترامپ منزوی مواجه نیستیم.
تنش و درگیری نظامی در افغانستان هم می‌تواند بر این عرصــه پرالتهاب تاثیرگذار باشد؟

مشخصا همین گونه است. ناامنی در افغانستان به صورت مستقیم بر ایران تاثیر گذاشته و نمی‌تواند نتایج خوبی داشته باشد. تقابل‌های امروز در عراق ممکن است در افغانستان پیش آید. طالبان پیش روی زیادی داشته و امروز با ایران هم مرز شده است. این امر مشکل ساز است هرچند عنوان می‌شود که گفت و گوهایی میان ایران و طالبان انجام شده اما این، عرصه یک بحران بزرگ است که می‌تواند گریبان بسیاری از کشورها را بگیرد. مشخصا مفید بودن درگیری‌ها برای ایران در افغانستان مجهول است و ایران باید چاره‌ای اندیشیده تا هر چه سریع‌تر این کشور به آرامش برگردد و دولت مرکزی قدرت بیشتری به دست آورد. ایران باید مسیری را طی کند تا درکشورهای همسایه خود کمترین تنش وجود داشته باشد تا تاثیر این آرامش به ایران نیز برسد. مشخصا هرگونه درگیری در کشورهای همسایه در این شرایط سخت به ایران نیز ضرر وارد می‌کند و هزینه بیشتری به کشورمان تحمیل می‌کند.

در ورای این تنش‌ها، در عرصه سیاسی تاخیر در بازگشت به برجام از سوی آمریکا با چه انگیزه‌هایی در پیش گرفته شده است؟

در روزهایی قرار گرفته‌ایم که هر یک از طرفین برجام یعنی ایران و طرف غربی مد‌ام توپ را د‌ر زمین د‌یگری می‌‌اند‌ازند و خواستار آن بودند‌ که قد‌م اول را طرف مقابل پیش گذارد‌. این رویه برای نشان د‌اد‌ن غرور د‌ر پیش گرفته شد‌ه و غرور هم در عرصه سیاسی جای خود‌ را د‌ارد‌ اما د‌ر اینجا باید‌ به این نکته مهم توجه د‌اشت که د‌ر اد‌امه این رویه ملت آمریکا بیشتر د‌ر رنج و عذاب خواهد‌ بود‌ یا ملت ایران؟ به طور قطع د‌ولت و حکومت هر کد‌ام از کشور‌ها که ملت آن د‌ر سختی است، وظیفه د‌ارد‌ برای رفع مشکلات ملت، پا پیش گذارد‌. گذشته از این رویه منتظر اقد‌ام طرف مقابل بود‌ن، شاهد‌ سکوت برخی و تاخیر د‌ر بازگشت به برجام هستیم. تاخیری که امروز در اواخر مذاکــرات ایران را بیشتر تهدید می‌کند. به اعتقاد‌ من، علت این امر را نیز باید‌ د‌ر ایران جست ‌و ‌جو کرد‌، زیرا بایدن وقتی انتخاب شد‌ و حتی قبل از آن، حل‌ و ‌فصل مساله هسته‌‌ای را د‌ر اولویت قرار د‌اد‌ه بود‌ و انتظار مــی‌‌رفت به برجام برگرد‌د‌. به هــر حال او می‌‌گفت من خروج ترامپ از برجام را قبول ند‌ارم و اکنون سوال اینجاست که چرا بعد‌ از رئیس جمهور شد‌ن به برجام برنگشته و هر مرتبه بهانه‌ای را مطرح می‌کند. به نظر می‌رسد او منتظر اتفاق خاصی باشد و به همین علت به صورت مدام اعلام می‌کند که عجله‌ای ندارد.

هنوز موانع داخلی در ایران به نظر شما مانع توافق و گشایش اقتصادی هستند؟

آمــریکا پذیرفته است که تحریم‌های هستــه‌ای را لغو کند اما مشخصا لغو همه تحریم‌ها مقدور نیست، زیرا بر برنامه دفاعی ایران و مسائلی دیگر وضع شده‌اند. امروز علاوه بر این موارد برخی مسئولین، ایران را از ارتباط بانکی بین المللی به واسطه تصویب نکردن FATF منع کرده‌اند و عملا خودمان خودمان را تحریم کرده‌ایم. این موارد و قوانین را روسیه و چین نیز تصویب کرده‌اند اما ایران هنوز آنها را نپذیرفته است. اگر نمی‌خواهیم تحریم‌ها لغو شوند پس به چه علت در مذاکرات شرکت می‌کنیم؟ امروز میلیاردها دلار از پول‌های ایران در اروپا آزاد شده است، اما به‌واسطه عدم تصویب FATF نمی‌توانیم آنها را به داخل کشور منتقل کنیم. علاوه بر این ایران اگر خواسته‌ای دارد باید با شجاعت پیش رود و با هر کشوری که مانع است، گفت و گو کند و موانع را از پیش رو بردارد. باید تکلیف خود را مشخص کنیم که مذاکره می‌خواهیم بکنیم یا علاقه‌ای به گفت و گو نداریم. عملا در این مسیر منابع کشور در حال هدر رفتن است و این مردم هستند که در این میان متضرر می‌شوند. باید تکلیف را یک بار برای همیشه مشخص کنیم. اگر گفت و گو می‌خواهیم و می‌خواهیم که وضعیت اقتصاد بهبود پیدا کند دیگر نباید بر سر مسیر آن مانعی همچون عدم تصویب FATF ایجاد کنیم. این گونه در کمیسیون مشترک برجام به نتیجه نخواهیم رسید. به علت این که تکلیف ما در این عرصه مشخص نشده است.

تد کروز عنوان کرده که اگر برجام به کنگره آمریکا ارسال نشود، در دولت بعدی نیز نقض می‌شود، برای حل این چالش چه باید کرد

این خطر مشخصا با توجه به وضعیت موجود، احتمال دارد بار دیگر رقم خورد. مشخصا اگر هر چهره جمهوری خواهی در انتخابات 2024 به سر کار آید با برجام موافق نخواهد بود و احتمال دارد بار دیگر آن را نقض کند. توافق قبلی نیز به تصویب کنگره نرسیده بود و اوباما با تیزهوشی آن را به تصویب شورای امنیت رساند و به‌واسطه یک قطعنامه آن را الزام آور کرد. یادمان نرود قطعنامه‌ها علیه ایران وجود دارند و صرفا تعلیق شده‌اند. این یک چالش دشوار است که طولانی شدن مذاکرات به همین علت است و باید ساز و کاری برای آن در نظر گرفته شود که به نظر می‌رسد تنها راه آن نیز عبور از کنگره باشد. باید حواسمان باشد که امروز طولانی شدن مذاکرات نیز مساله خوبی نیست و اگر به نتیجه نرسیم شاید ایران بار دیگر درگیر شــورای حکام و شورای امنیت شود. برجام باید به صورت قانونی به تصویب کنگره برسد تا با خیال راحت بتوان این مسیر دیپلماتیک را ادامه داد. مسیر جایگزینی وجود ندارد و این مسیر زمانی محقق می شود که توافق نیز برابر باشد. امروز نگاه بدی نسبت به ایران بوجود آمده و همین امر نیز کار را سخت کرده است. این شرایط خوبی نیست و نگرانی‌ها را دوچندان کرده و باید هرچه سریع تر گام‌هایی برای توافق برداشته شود.