اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ ثبت نام کرد. درصورت تایید صلاحیت جهانگیری، او وارد رقابتی می‌شود که در جهان و پیش از او بار‌ها تجربه شده است. این نخستین بار نیست که یک معاون اول رئیس جمهوری برای نشستن بر کرسی رئیس خود اقدام می‌کند و این تجربه بار‌ها موفقیت آمیز بوده است.

اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی در هشت سال گذشته، اکنون داوطلب شرکت در انتخابات ۱۴۰۰ شده است و حمایت اصلاح طلبان را پشت سر خود دارد. منتقدان او را نماد ناکامی دولت‌های یازدهم و دوازدهم می‌دانند و بر این باورند که اسحاق جهانگیری شانس زیادی برای موفقیت در این انتخابات ندارد. در مقابل این تحلیل هم مطرح می‌شود که جهانگیری می‌تواند در جریان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری پاسخ بسیاری از ابهامات و سوالات پیرامون عملکرد خود را بدهد و از این جهت، همچنان برای پیروزی در این انتخابات شانس بالایی دارد.

به گزارش روز نو : بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، معاون اول رئیس‌جمهوری ایران دومین مقام عالی‌رتبه در هیئت دولت است. او وظیفه اداره هیئت وزیران در غیاب رئیس جمهوری و مسئولیت هماهنگی سایر معاونان رئیس جمهوری را بر عهده دارد. همچنین در صورت «فوت، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس جمهوری یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس جمهوری بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده یا امور دیگری از این قبیل» مسئولیت‌ها و اختیارات او بر عهده معاون اول قرار می‌گیرد و معاون اول باید ظرف مدت کمتر از ۵۰ روز انتخابات ریاست جمهوری را برگزار کند.

تا پیش از متمم قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، چنین پستی در قوه مجریه ایران وجود نداشت. با تصویب اصلاح قانون اساسی، این پست اما جانشین نخست وزیری شد. حسن حبیبی اولین معاون اول جمهوری اسلامی در دولت هاشمی رفسنجانی شد.

درباره جایگاه و میزان تاثیرگذاری معاون اول رئیس جمهوری در ساختار سیاسی ایران دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد.

صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران سال‌ها پیش درباره نقش این جایگاه در عرصه سیاسی ایران گفته بود: میزان تاثیر گذاری معاون اول رئیس جمهوری ایران به نوعی کارکرد نخست وزیر را دارد، بستگی به روحیه شخص رئیس جمهوری دارد که تا چه حد به معاون خود برای اداره امور اختیار دهد. اما این جایگاه تاکنون عمدتا تشریفاتی بوده است.

اما برخی فعالان سیاسی آشنا به ساختار نهاد ریاست جمهوری ایران می‌گویند معاون اول رئیس جمهوری در ایران هدایت نهاد ریاست جمهوری، ابلاغ قوانین و بخشنامه‌ها و اداره امور اداری و داخلی هیات دولت را بر عهده دارد.

در مورد جهانگیری به نظر می‌رسد حدود اختیارات دست کم در دوره دوم ریاست جمهوری حسن روحانی بسیار محدود بوده است. او یک بار دو سال پیش گفته بود اجازه برکنار منشی خود را هم ندارد.

او در توضیح این اظهار نظر خود در یک گفتگوی کلاب هاوسی که اخیرا برگزار شده گفت: در دوره دوم تغییر هیچ وزیری نقشی ندارم. همه تغییرات در دفتر رئیس جمهوری انجام می‌شود و بعد از صدور حکم در جریان انتخاب وزیر قرار می‌گیرم.

اشاره جهانگیری به انتصاب وزیر صنعت، معدن و تجارت است. سعید لیلاز در توضیح این انتصاب در سال ۹۷ گفته: علی رغم این که بحث‌های بسیاری بود که چه کسی وزیر صنعت بشود و مشورت‌های بسیاری در جریان بود به یکباره و بدون این که کوچک‌ترین اطلاعی به آقای جهانگیری داده شود، وی از رادیو شنید آقای رحمانی برای وزارت صنعت انتخاب شده است.

او گفته بود: این اتفاق برخلاف تمام پروتکل‌هایی بود که میان رئیس جمهوری و معاون اول وجود داشت. در ضمن وزارت صنعت حوزه تخصصی آقای جهانگیری است.

تجربه موفقیت آمیز معاونین اولی که رئیس جمهوری شدند

اختیارات معاون اول در ایران بسته به نظر رئیس جمهوری قابل افزایش یا کاهش است. این قاعده در بسیاری از کشور‌های جهان نیز صادق است. در مورد آمریکا، معاونان اول رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا شخص دوم در دستگاه اجرایی کشور ایالات متحده آمریکا و بر اساس قانون اساسی، رئیس رسمی مجلس سنای ایالات متحده آمریکا هستند.

در سال ۱۹۳۳، فرانکلین روزولت با دعوت مستمر معاون رئیس‌جمهوری به جلسات کابینه، که هر رئیس‌جمهوری از آن زمان تا کنون آن را حفظ کرده‌ است، اهمیت مقام را بالا برد. جایگاه معاون اولی در دوران تصدی دیک چینی (۲۰۰۱–۲۰۰۹) به عنوان معاون رئیس‌جمهوری به شدت ارتقا پیدا کرد. چینی از قدرت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود و اغلب بدون اطلاع رئیس‌جمهوری جورج دبلیو بوش، به تنهایی تصمیمات سیاسی را اتخاذ می‌کرد.در طول بیش از ۲۰۰ سال گذشته، ۱۵ تن از ۴۹ معاون اول رئیس‌جمهوری آمریکا توانسته‌اند بر صندلی ریاست جمهوری تکیه بزنند.

این افراد شامل جان آدامز معاون اول جورج واشنگتن، توماس جفرسون معاون اول جان آدامز، مارتین ون بورن معاون اول اندرو جکسون، جان تایلر معاون اول ویلیام هنری هریسون، میلارد فیلمور معاون اول زکری تیلور، اندرو جانسون معاون اول آبراهام لینکلن، چستر آلن آرتور معاون اول جیمز آبرام گارفیلد، تئودور روزولت معاون اول ویلیام مک‌کینلی، جان کالوین کولیج معاون اول وارن جی هاردینگ، هری ترومن معاون اول فرانکلین روزولت، ریچارد نیکسون معاون اول دوایت آیزنهاور، لیندون بی. جانسون معاون اول جان اف. کندی، جرالد فورد معاون اول ریچارد نیکسون، جرج اچ. دابلیو. بوش معاون اول رونالد ریگان و جو بایدن معاون اول باراک اوباما می‌شوند.

برخی از این معاونان اول درواقع درپی استعفا، ترور یا بیماری روسای جمهوری عصر خود به جایگاه ریاست جمهوری آمریکا راه پیدا کرده‌اند و برخی نظیر جو بایدن و بوش با انتخاب مردم به این مقام رسیده‌اند.
این تجربه در هند نیز سابقه دارد. از میان ۱۳ معاون رئیس جمهوری، ۶ تن به مقام ریاست جمهوری رسیده‌اند. در هندوستان نیز معاونت ریاست جمهوری از لحاظ حقوقی دومین مقام عالی رتبه بعد از رئیس جمهوری است. معاون اول رئیس جمهوری هند نیز به سیاق سایر کشور‌ها در غیاب رئیس جمهوری در اثر مرگ، استعفا، استیضاح یا هر شرایط دیگری باید سکان کشور را به دست بگیرد.

در ایالات متحده مقام معاونت اول عملا به یک سکوی پرش برای رسیدن به جایگاه ریاست جمهوری تبدیل شده است و از همین رو محبوبیت معاونان اول در طول دوران خدمت توسط بنگاه‌های نظرسنجی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

هفت تن از ۱۵ معاون اولی که به مقام ریاست جمهوری در آمریکا رسیده‌اند درست بعد از رئیسشان در این جایگاه قرار گرفته‌اند. جان آدامز، معاون اول اولین رئیس جمهوری آمریکا یعنی جورج واشنگتن بود. بعد از دوره هشت ساله ریاست جمهوری آدامز، توماس جفرسون معاون اول او به مقام ریاست جمهوری رسید. اندرو جانسون هفدهمین رئیس جمهوری آمریکا جانشین مستقیم آبراهام لینکلن شد. او برای مدت کوتاهی معاون اول لینکلن بود.

هری ترومن سی و سومین رئیس جمهوری آمریکا نیز جانشین رئیس خود یعنی فرانکلین روزولت شد. لیندون جانسون سی و ششمین رئیس جمهوری آمریکا به اجبار و در پی ترور کندی به مقام ریاست جمهوری آمریکا رسید. او به مدت شش سال (یک نیم دوره بعد از ترور کندی و یک دوره کامل به عنوان رئیس جمهوری منتخب) در کاخ سفید ماند. بعد از او ریچارد نیکسون معاون اولش توسط مردم به عنوان سی و هفتمین رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا انتخاب شد. بعد از ریچارد نیکسون نیز معاون اول او جرالد فورد به ریاست جمهوری رسید.
بی‌تردید رضایت از وضع موجود مهمترین عنصری است که به انتخاب معاونان اول به عنوان رئیس جمهوری می‌انجامد. در مواردی که بین انتخاب یک معاون اول به عنوان رئیس جمهوری و مدت زمان خدمت او در پست معاونت اول فاصله چهار تا ۸ ساله افتاده می‌توان حدس زد که مردم در این فاصله با تجربه وضع جدید، به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت سابق مطلوب‌تر بوده است. در مورد کاندیداتوری جهانگیری رضایت از وضع موجود در کمترین حالت ممکن قرار گرفته است.

نتیجه آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) که به تاریخ ۱۸ تا ۲۰ اردیبهشت تعلق دارد نشان می‌دهد از میان افرادی که اعلام کرده‌اند قطعا در انتخابات شرکت می‌کنند، تنها ۴.۸ درصد به اسحاق جهانگیری تمایل دارند. رای منفی جهانگیری که به شاخص عدم رضایت مردم از وضع موجود تلقی می‌شود بیش از ۳۷.۹ درصد بوده است.