تجربه همه این سال‌ها به خوبی این نکته را نشان می‌دهد که برخی سیاسیون ایران گاه در گذر زمان آنقدر اظهارات و مواضعشان دوگانه و متفاوت می‌شود که گویی آدم‌های دیگری شده‌اند. آدم‌هایی که در دهه‌های متفاوت دگردیسی فکری و اندیشه پیدا کرده‌اند. این اواخر اما فراز و نشیب تغییر مواضع برخی سیاسیون آنقدر سریع و ناموزون شده که برای گوشزد این نکته که سابقه فلانی در تضاد امروز با اوست نیازی نیست تا به رفتارهای دهه‌های قبل او رجوع کنی، تنها کافی است که گریزی به رفتار چندماه پیش وی بزنی.

درهمین راستاست که گاه بسیاری از اصولگرایان اصلاح‌طلب می‌شوند گاه بسیاری از اصلاح‌طلبان اصولگرا. گاهی تندروهای قدیم معتدلین امروز تعریف شده و گاه معتدلین دیروز تندروهای امروز، سنتی‌ها تحول‌خواه می‌شوند و تحول‌خواهان به یاد سنت می‌افتند. آنچه تغییرناپذیر است تغییرات مواضع سیاسیون ایران است آنگونه که بعضا مردم نه به حرف‌های جسورانه آنها در برهه‌های خاص- عمدتا انتخاباتی – دل می‌بندند و نه اظهارات آن را که رادیکال‌ترین اظهارات را بیان می‌کند جدی می‌انگارند و متفاوت با اعتدالیون.

دم دمای انتخابات که می‌شود بسیاری از سیاسیون دگرگون جلوه می‌کنند. حال گاه این دگرگونی بنا به شرایط و مصلحت‌های آنان به راست غش می‌کند وگاه به چپ.

معمولش هم این است که سیاسیون برای کاندیدا و تایید صلاحیت شدن از سوی شورای نگهبان، رفتاری متفاوت با بعد از تایید صلاحیت شدن از خود بروز می‌دهند. یعنی آنجایی که رای نهاد نظارتی را می‌خواهند محافظه‌کار می‌شوند و آنجا که محتاج رای مردم هستند بی‌پروا موضع‌گیری می‌کنند. 

و باید گفت این گونه رفتارها بیشتر در چهره‌های اصلاح‌طلب یافت می‌شود؛ چهره‌هایی دوگانه تا قبل تایید صلاحیت و بعد از آن. 

>نمایندگان درصدر

بی‌تردید بارزترین مصداق برای این مدعا می‌تواند برخی نمایندگان مجلس یا کاندیداهای نمایندگی باشند. هنوز چند روزی از اظهارات متفاوت یکی از نمایندگان مجلس راجع به یکی از نهادهای کشور- که پیشتر منتقد آن بود- در تعریف و تمجید از آن نگذشته است که اظهارات یکی دیگر از نمایندگان باعث تعجب ناظران شد. اظهاراتی که شاید کمتر اصولگرای تندرویی آن را بیان می‌کرد. او که پیشتر بارها گفته بود باید مردم را آزاد گذاشت و یکبار طرح رفراندوم را در برخی موضوعات مطرح کرد. چند روز پیش خواستار شلاق زدن تماشاچیان خاطی بازی پرسپولیس سپاهان برای نهادینه کردن فرهنگ در جامعه شد. 

اکنون هم اظهارات متفاوت یکی دیگر از نمایندگان اصلاح‌طلب مجلس موج انتقاد ‌را در شبکه‌های اجتماعی دربرداشته است. این نماینده هم از جمله کسانی بود که در طی سه سال و‌اندی اخیرا در مجلس دهم گاه سخنانی فراتر از خط قرمزها بیان کرده که ممکن است اکنون وبال گردنش شود و منجر به ردصلاحیتش شود.

به نظر می‌رسد او حالا در این چند ماه پایانی از عمر مجلس دهم این بار در نطق‌هایش از دری دیگر و کاملا متفاوت سخن می‌گوید. 

این موضع‌گیری‌های متفاوت این نمایندگان اساسا این پرسش را پیش می‌آورد که از چه روی باید شاهد چنین تغییراتی در لحن کلام آنها باشیم. 

بسیاری این تغییر لحن را بی‌ارتباط با نزدیک شدن به انتخابات 98 و تلاشی برای جلب نظر شورای نگهبان نمی‌دانند. اما آیا این تغییر رویکرد در موضع‌گیری‌های نمایندگان در تصمیم‌گیری شورای نگهبان موثراست؟

>درشورای نگهبان اثردارد؟

نعمت احمدی حقوقدان در این باره به آفتاب یزد می‌گوید: «نمایندگان در اظهارنظر آزاد هستند. اگر نماینده‌ای در اظهارنظر آزاد نباشد پس لزومی‌ نداشت قانونگذار در اصول اساسی 84 و 86 چنین موردی را ذکر کند. وقتی نماینده نتواند اظهارنظر کند پس چه کسی این کار را انجام دهد؟ حتی اگر آن اظهارنظر اشتباه باشد او نماینده است و در این باره باید آزاد باشد نه آنکه از ترس رد صلاحیت شدن در ماه‌های آخر نمایندگی‌اش تغییر موضع دهد.»

وی ادامه می‌دهد: «از طرفی شورای نگهبان هم از لحاظ قانونی نمی‌تواند کسی را به واسطه اظهار نظر رد صلاحیت کند. اما اگر نماینده اظهارنظری کرده که منجر به طرح شکایتی شده و طبق آن حکمی ‌صادر شده باشد که فرد از حقوق اجتماعی یا از فعالیت سیاسی محروم شده باشد آن موقع وضعیت فرق می‌کند و باید منتظر رد صلاحیت وی بود.»

این حقوقدان این نکته را نیز اضافه می‌کند: « اگر آن حکم ارتباطی با محرومیت اجتماعی نداشته باشد و صرفا محکومیت‌های قابل حل باشد بازهم نباید فرد ردصلاحیت شود.»

>جبران مافات

ابراهیم نکو نماینده سابق مجلس اما درباره رفتارشناسی نمایندگان و تغییر مواضعشان به آفتاب یزد می‌گوید: «متاسفانه گاهی اوقات مردم با دیدن نمایندگان احساس می‌کنند او در ابتدای نمایندگی یک شخصیت داشته و شخصیت دوم را همچون بدلی از او در مراحل پایانی مجلس مشاهده می‌کنند. مطئنا این موضوع برای مجلس هیچ کشوری خوب نیست. آن هم با توجه به اینکه افراد سعی می‌کنند با توجه به موضع‌گیری‌های یک فرد به او رای دهند. همواره در طول دوران نمایندگی یک فرد اظهارنظرهای دوگانه‌ای از سوی او در مقایسه با شروع کار نمایندگی‌اش شاهد بودیم، در این میان، برخی نمایندگان از خود چهره‌ای با چرخش صدوهشتاددرجه‌ای و متناقض می‌بینیم.»

وی اضافه می‌کند: «اظهار نظرهای دوگانه زمانی شکل می‌گیرد که یک فرد شرایط سیاسی خود را در خطر تصور می‌کند و برای همین حس خطر گاه از یک گروه که قبلا در آن بوده فاصله می‌گیرد و خود را به گروه جدیدتر متضاد نزدیک می‌کند.»

وی ادامه می‌دهد: «تعداددیگری از نمایندگان سعی می‌کنند با این تغییر رویه جبران مافات کنند تا از فیلترهایی عبور کنند و به قدرت مجدد برسند که مطمئنا این موضوع در شان یک نماینده‌ای که قصد دارد برای کل ملت تصمیم بگیرد نیست.»

نکو اظهار می‌کند: «البته این تغییر موضع نمایندگان را در گروهی دیگر به شکلی دیگر نیز دیده‌ایم. زمانی که گروهی از اصولگرایان برای رای‌آوری در گروه امید و اصلاح‌طلبان خود را جا زدند. بعید نیست اکنون هم برخی به اصطلاح اصلاح‌طلبان برای رای شورای نگهبان تغییر مسیردهند!»

این فعال سیاسی می‌گوید: « قطعا چنین مسائلی قابل قبول نیست. البته برخی از این نمایندگان با برخی تغییر مواضع خود نشان می‌دهند که به فکر جایگاه‌های بالاتری هستند ولی غافل از اینکه با این موضوع جایگاه نمایندگی خود را نیز از دست می‌دهند و به واسطه این دوگانگی نزد مردم منفور می‌شوند.» 

وی گفت: «اخیرا اظهارنظر دو نماینده که حتی مخالفین جناحی آنها دوست ندارند که آن‌ها تغییر مو ضع و رفتار بدهند در مورد مسائل فرهنگی سرو صدای زیادی به پا کرده است. آنها به گونه‌ای اظهارنظر کرده‌اند که شاید مواضعی تندتر از رادیکال‌های اصولگرایان محسوب می‌شود. اینکه نماینده اصلاح‌طلبی حکم شلاق از طرف قاضی صادر کند یا خواستار اخراج مدیران مدارسی که در آن یکسری شادی‌های خاص هر چند غلط صورت گرفته است بشود چه معنی دارد؟ بدیهی است عده‌ای فکر کنند که این نماینده با چنین اقدامی ‌به دنبال تبرئه خود از رد صلاحیت‌ها به خاطر مواضع پیشینش می‌گردد یا در فکر ریاست‌جمهوری است.»

>شاید خودشان را نشان دادند

بی تردید وقتی کسی که زمانی سردمدار یک جناح بوده است اکنون برخلاف آن جناح سخن یا اظهارنظری بیان می‌کند و این روی مردم تاثیرگذارخواهد بود. البته ناگفته نماند در این بین عده‌ای نیز اعتقاد دارند که اظهارات اخیر برخی نمایندگان را نباید تغییر موضع دانست بلکه صرفا خود واقعی‌شان را بیشتر

آشکار کردند.