رسانه های مختلف خبری و تحلیلی پس از استعفای اخیر سعد حریری نخست وزیر لبنان و رهبر جنبش المستقبل که جریان اصلی ائتلاف ضد سوری و ضد حزب الله ۱۴ مارس در لبنان محسوب می شود به تحلیل پیامدهای این اقدام ناگهانی و شگفت انگیز از سوی او برای آینده لبنان و منطقه پرداخته اند.

به گزارش سايت روزنو، «لینا خطیب» رییس برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه مطالعاتی چتم هاوس در مقاله ای تحلیلی معتقد است که استعفای حریری آخرین تحریک عربستان سعودی برای رویارویی با ایران است. 

این پژوهشگر علوم سیاسی می نویسد:«استعفای نخست وزیر لبنان گمانه زنی های زیادی را در مورد اهداف عربستان سعودی در لبنان مطرح می سازد. خبر استعفای حریری موجب زمین لرزه ای در سرتاسر لبنان شد یک زمین لرزه سیاسی. 

این در حالیست که نخست وزیری او مدت زمان کوتاهی بود آن هم پس از مدت طولانی خلاء سیاسی در آن کشور. استعفای حریری طی سفر دوم او به عربستان سعودی در یک هفته روی داد و گمانه زنی های زیادی را درباره ارتباطات او با عربستان سعودی مطرح ساخت. هم چنین، درباره اهداف عربستان در لبنان به طور خاص برای مقابله گسترده تر با ایران. 

در حالی که پیش از این حدس و گمانه زنی ها مبتنی بر شایعات بود تحولات لبنان در روزهای اخیر نشان از سیاست عربستان سعودی در قبال ایران دارد سیاستی که به طور فزاینده ای تهاجمی و تندروانه شده است و لبنان همیشه یک زمین بازی برای رقابت میان بازیگران خارجی بوده است. رقابت های عربستان سعودی و ایران در برخی از مواقع به طور مقابله ای نرم و صریح بین متحدان لبنانی شان از طریق صندوق های رای گیری و برخی اوقات از طریق شدیدتر مانند رویارویی ائتلاف سیاسی ۸ مارس (طرفدار حزب الله و ایران) و ائتلاف ۱۴ مارس به رهبری حزب سیاسی تحت هدایت سعد حریری (طرفدار عربستان سعودی) بوده است.

 اختلافات منجر به بن بست سیاسی شد که لبنان موفق به برگزاری انتخابات به موقع پارلمانی نیز نشد. رقابت ایران و عربستان سعودی در سوریه نیز در جریان است جایی که حزب الله لبنان از بشار اسد حمایت کرده است در حالی که عربستان تمام سعی خود را برای سرنگونی رژیم او در آن کشور انجام داد.

 از همه مهم تر عربستان سعودی تلاش کرد تا اپوزیسیون سوریه را با ایجاد کمیته مذاکرات عالی که برای اولین در سال ۲۰۱۵ میلادی در ریاض اعلام شده بود متحد کند تا روند انتقال قدرت سیاسی از طریق مذاکرات سیاسی از طریق روند ژنو امکان پذیر شود. 

وضعیت در سوریه سبب فشار بر اردوگاه طرفدار عربستان سعودی در لبنان شده است که به طور آشکار مخالف ورود حزب الله لبنان به معادلات سوریه بوده است. پرسش درباره نقش حزب الله لبنان در  سوریه در سال ۲۰۱۳ میلادی سبب ناتوانی «تمام سلام» نخست وزیر وقت از تشکیل کابینه در مدت ده ماه شد. 

در این بستر بود که در سال گذشته دولت لبنان برای پایان دادن به خلاء سیاسی با نخست وزیری سعد حریری موافقت کرد در حالی که ژنرال میشل عون از جنبش ۸ مارس به عنوان رییس جمهور معرفی شد و در نهایت دولت لبنان اعلام شد. به نظر می رسید که یک مصالحه ملی در جریان است که عربستان سعودی و ایران پشت سر آن قرار دارند با این حال، تحولات بعدی در لبنان و در سوریه نشان دادند که این مصالحه به نفع عربستان سعودی نبوده است.

 ایران از انفعال امریکا در مورد سوریه استفاده کرد و با مشارکت با روسیه فعالیت های خود در سوریه را گسترش داد. حزب الله از این روند به سود خود استفاده کرد و توان نظامی اش را در داخل لبنان تقویت کرد. افزایش حضور حزب الله لبنان و ایران در سوریه سبب شد تا نگرانی های عربستان سعودی به ویژه پس از قدرت گیری محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد افزایش یابد. عربستان سعودی در دوران جدیدی به سر می برد که با انصارلله در یمن رویارویی نظامی دارد و این موضوع سبب شده تا موضع سرسختانه تری در قبال ایران اتخاذ کند».

لینا خطیب در ادامه اشاره می کند که استعفای حریری بدان معناست که لبنان بار دیگر با خلاء سیاسی مواجه خواهد شد که به نفع عربستان سعودی است چرا که قانون انتخابات که در نهایت از سوی دولت وحدت ملی تحت رهبری حریری مورد تایید قرار گرفت مسیر را برای انتخابات پارلمانی در مه ۲۰۱۸ میلادی هموار می سازد و می تواند نتیجه را به نفع حزب حریری تغییر دهد.

 واقعیت آن است که کناره گیری حریری از قدرت بهتر از آن بود که او شاهد شکست در صندوق های رای باشد. بسیاری از مردم لبنان هراس دارند که این خلاء سیاسی ممکن است راه را به سوی جنگ میان حزب الله و اسرائیل هموار سازد را که با این حال، سناریوی احتمالی تر آن است که عربستان سعودی با امریکا و متحدانش به منظور افزایش فشار بر ایران در داخل و خارج از آن کشور کار کنند. 

موج بازداشت های شخصیت های برجسته دولت عربستان سعودی نشانه ای قوی از آن است که هیچ کس امنیت ندارد: اگر رهبری پادشاهی عربستان سعودی می تواند با شهروندان خود این چنین بیرحم باشد چه می توان انتظار داشت که با رقبای خود چگونه برخورد خواهد کرد؟ در نهایت آن که تحولات در لبنان همواره دارای پیامدهای جانبی بر تحولات منطقه ای و حتی بین المللی بوده اند.

 علیرغم آن که خلاء سیاسی در لبنان نگران کننده است به عربستان سعودی این فرصت را می دهد که فضایی را در آن کشور بازطراحی کند. تا زمانی که ایران هم چنان بازیگری برجسته در عرصه سیاسی لبنان باشد عربستان سعودی سعی نخواهد کرد تا شخصیت وفاداری را منصوب کند چرا که این بدان معناست که مجبور می شود به نحوی با حزب الله لبنان همکاری کند. 

در نتیجه، با استعفای حریری، عربستان سعودی شرایط تعامل با ایران را با بن بست مواجه ساخته است. با پایان دولت وحدت ملی در لبنان، عربستان سعودی به طور علنی نشان می دهد که میز مذاکره را ترک می کند و آماده رویارویی با ایران و حزب الله در رینگ بوکس خواهد بود. فصل بعدی روابط عربستان سعودی و ایران احتمالا خشونت بار خواهد بود».

سایت «المانیتور» اما در گزارشی تحلیلی گمانه زنی هایی را درباره چرایی استعفای ۴ نوامبر حریری مطرح کرده است. این سایت می نویسد:«سه استدلال قابل قبول وجود دارند. نخست انتخابات پارلمانی لبنان در ماه مه است. در حالی که کابینه موافق با قانون انتخابات جدید بوده است نارضایتی هایی درباره چگونگی و روند اجرای آن وجود داشته است.

 در هفته های اخیر عربستان سعودی ناتوان از ایجاد اجماع میان رهبران سیاسی لبنان علیه حزب الله بوده است. توان پیروزی حریری برای انتخابات به دلیل کاهش منابع مالی و نوع روابط اش با حزب الله کاهش یافته بود.

 اکنون حریری می تواند تلاش کند تا پایگاه خود را بازیابد آن هم در زمانی که زنده است. توضیح دیگر آن است که حریری در کنار سعودی ها ایستاده است. از زمان مرگ ملک عبدالله در سال ۲۰۱۵ میلادی سرمایه گذاری های نخست وزیر لبنان در عربستان سعودی به تدریج افزایش یافت. 

حریری که ماه ها در برابر فشار عربستان سعودی برای اقدام علیه حزب الله مقاومت کرد ممکن است از طریق استعفای خود پیام وفاداری اش به عربستان سعودی را اعلام کرده باشد. احتمال آن زیاد است که حریری به دنبال نجات شرکت ها و سرمایه هایش در عربستان سعودی بوده باشد. سومین توضیح قابل قبول رقابت میان عربستان سعودی و ایران است.

 شایان ذکر است که با ظهور داعش به عنوان یک نیروی عمده سیاسی در سال ۲۰۱۴ میلادی، ریاض آشتی ای را با ایران در  بیروت انجام داد و از عراق عقب نشینی کرد. اکنون که جنگ علیه داعش رو به پایان است ریاض فرصت خوبی برای افزایش نفوذ خود در عراق و لغو آشتی با ایران در لبنان پیدا کرده است. اقدام عربستان سعودی با هدف به چالش کشیدن حزب الله لبنان با هدف تحمیل مذاکره با ایران برای کسب امتیاز در نقاط دیگر به ویژه در سوریه است. با این حال، استعفای حریری نشان می دهد که ریاض هنوز برای رویارویی رو در رو و باز با تهران آماده نیست».

این سایت در ادامه اشاره می کند که اکنون پرسش هایی درباره آینده لبنان مطرح شده اند: نخست آن که آیا همکاری امنیتی میان جنبش المستقبل به رهبری حریری و حزب الله از طریق نهادهای رسمی وفادار به آنان ادامه می یابد؟ دوم آن که آیا حزب الله تحت حمایت ایران می تواند دولت تازه را متقاعد کند که می توان لبنان را بدون اتکا به ریاض اداره کرد؟ و سوم آن که ایا امریکا به عربستان سعودی برای افزایش فشار بر حزب الله در لبنان خواهد پیوست؟

المانیتور سناریوهای احتمالی در آینده و هفته های پیش رو را پیش بینی و مطرح می کند:«یک سناریو آن است که دولت جدید لبنان به چالش با ریاض بپردازد و در آن صورت حریری قادر خواهد بود که نقش رهبر اپوزیسیون علیه کابینه جدید را ایفا کند. 

گزینه احتمالی دیگر و موثرترین سناریو آن است که یک دولت تکنوکرات انتقالی به رهبری یک شخصیت خنثی سنی که توسط حریری مورد تایید قرار گرفته تشکیل شود که هدف اش تنها سازماندهی انتخابات قانونی و برگزاری آن است.

 این امر به حریری اجازه می دهد تا آزادانه به عنوان یک نامزد ضد حزب الله بدون محدودیت های حکومتی عمل کند. دقیقا معلوم نیست که موضع امریکا در این باره چیست. یک مقام امریکایی به المانیتور گفته که انتظار واشنگتن یک روند سیاسی منظم در لبنان است».