کد خبر: ۲۷۰۸۸۱

تاریخ انتشار: ۱۶:۴۵ - ۲۶ خرداد ۱۳۹۶

اداره آرشیو وزارت خارجه آمریکا پس از سالها انتظار بالاخره اسناد محرمانه دخالت آمریکا را در کودتای 28 مرداد سال 1332 در ایران منتشر کرد.

در این اسناد که مربوط به مکاتبات محرمانه سفارت آمریکا در تهران با وزارت امور خارجه این کشور و سازمان جاسوسی سیا است، به وضوح از نقش مستقیم آمریکا در مدیریت این کودتا و کنار زدن دولت منتخب دکتر مصدق پرده‌برداری شده است.

این اسناد که ۳۷۵ قطعه سند را شامل می شود نشان می دهد که آمریکا مستقیما در سرنگونی دولت منتخب محمد مصدق و حمایت از دولت زاهدی ایفای نقش کرده است.

بر اساس این اسناد، واشنگتن برای سرنگون کردن دولت مصدق برنامه ریزی داشته و کودتا را مستقیما مدیریت کرده است.

بر اساس آنچه در تارنمای اداره اسناد امنیت ملی وابسته به دانشگاه جرج واشنگتن آمریکا نوشته شده است، فایلی که دیروز /پنجشنبه/ یعنی 15 ژوئن منتشر شده حاوی اسنادی است که دربرگیرنده مدارک مربوط به طراحی و اجرای این عملیات سری می باشد.

به نوشته این تارنما، پس از آنکه یک مجموعه اسناد که پیشتر منتشر شده و تمام اشاره ها به نقش سازمان های جاسوسی آمریکا و انگلیس در سرنگونی نخست وزیر آن زمان ایران یعنی محمد مصدق را حذف کرده بود باعث چندین دهه بحث و جدل داخلی و رسوایی های عمومی شد انتشار این اسناد در زمان حاضر انجام گرفت.

این اسناد بخشی از مجموعه انتشارات روابط خارجی ایالات متحده آمریکاست که توسط وزارت خارجه این کشور انتشار می یابد.

هر چند در همان سالهای اولیه پس از کودتا یعنی در سال 1933 در نشریه 'ساتردی ایونینگ پست' گزارش جزییات این عملیات منتشر شده بود اما به طول چندین دهه نه دولت آمریکا و نه دولت انگلیس به نقش خود در سرنگونی مصدق اعتراف نمی کردند. از همان زمان به بعد افسران کار کشته سیا و ام ای-6 که در این کودتا شرکت داشتند خاطرات خود را در باره جزییات فعالیت هایشان منتشر کرده اند.

در سال 2000 نیز نیویورک تایمز یک تاریخچه طبقه بندی شده داخلی از این عملیات را منتشر کرد.

در سال 1989 نیز وزارت خارجه آمریکا آنچه را که اسناد رسمی دوران کودتا بود منتشر کرد اما در آن حتی یک اشاره به اعمال آمریکا و انگلیس در رابطه با این واقعه موجود نبود. حذف این موارد منجر به استعفای مشاور ارشد این مجموعه انتشارات شده و باعث شد کنگره آمریکا قوانینی تصویب کند که در آن خواستار 'انجام یک سری تحقیقات کامل، دقیق و قابل اعتماد' درباره سیاست خارجی این کشور شده بود.

پس از پایان جنگ سرد، سازمان امنیت ملی آمریکا (سیا) خود را متعهد به بازکردن پرونده هایش درباره ایران و دیگر عملیات سری خود کرد و وزارت خارجه نیز قول داد که یک جلد از انتشاراتش را درباره عملیات پیشین به این موضوع اختصاص دهد. اما اینکه سیا به بخشی از وعده خود عمل کند تا سال 2011 طول کشید.

توجیهات دو دولت آمریکا و انگلیس درباره خودداری از اشاره به نقش خود در کودتای 28 مرداد این بود که می خواستند از روش ها و منابع اطلاعاتی و جاسوسی خود محافظت کنند. به تازگی نیز دلیل خودداری آنها از این کار ممانعت از تحریک عوامل افراطی در ایران بود که به ادعای آنان ممکن بود به دنبال توقف توافق نامه هسته ای که بین تهران و شش کشور جهان به علاوه آمریکا باشند، ذکر شد.

در مقدمه این جلد از انتشارات وزارت خارجه که اسناد کودتای 28 مرداد را در بر می گیرد، آمده است: این اسناد بر استفاده از عملیات سری توسط دولت های ترومن و آیزنهاور و سیاست های آن ها درباره ایران تمرکز دارند که در نهایت به سرنگونی دولت محمد مصدق شد. علاوه بر آن، این اسناد دخالت سازمان های جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا در ایجاد چینین سیاست ها را نشان می دهد.

انتشار اسناد دخالت آمریکا در کودتای 28 مرداد

این مجموعه همچنین دربرگیرنده صدها سند درباره مکاتبات میان سفارت آمریکا در تهران، وزارت خارجه آمریکا و سازمان سیا است.

این اسناد در قالب 4 محور کلی «تلاش‌های ایالات‌ متحده برای فهمیدن مصدق از فوریه 1951 تا فوریه 195»، «بحران سیاسی جولای 1952 ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت 1953» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر 1953 تا دسامبر 1954» منتشر شده است.

مالکوم بایرن رییس آرشیو امنیت ملی در پروژه روابط ایران و آمریکا در باره انتشار این اسناد پس از یک دوره طولانی گفت: این مجموعه منبعی مهم برای کسانی می تواند باشد که علاقه مند به روابط پر تنش بین دو کشور می باشند. اما این واقعیت که خارج شدن آنها از طبقه بندی اسناد محرمانه و انتشار آنها بیش از شش دهه طول کشیده است، باعث ناراحتی اذهان آنها خواهد شد.

این اسناد در قالب 4 محور کلی شامل «تلاش‌های آمریکا برای بررسی دولت مصدق از فوریه 1951 تا فوریه 1952»، «بحران سیاسی جولای 1952 ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در آگوست 1953» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر 1953 تا دسامبر 1954» منتشر شده اند.

در یکی از اسناد منتشر شده به تاریخ نوزدهم اوت 1953، رابط سیا و سفیر آمریکا در تهران در یک پیام محرمانه با اشاره به نزدیکی سرنگونی دولت مصدق، از دولت وقت آمریکا می‌خواهد پس از روی کار آمدن زاهدی فورا 5 میلیون دلار بودجه برای کمک به دولت او اختصاص دهد که نشان می دهد آمریکا علاوه بر نقش مستشاری در انجام کودتا، نقش مستقیمی نیز در پشتیبانی مالی کودتاچیان علیه دولت مصدق داشته است.

متن سندي که تائيد مي کند پس از اطمينان از موفقيت طرح سقوط دولت مصدق، از کاخ سفيد خواسته شده براى حمايت از دولت كودتا ٥ ميليون دلار بودجه اختصاص دهد

همچنین در یکی دیگر از 375 سند منتشر شده، سفیر آمریکا از محمدرضا پهلوی، شاه سابق ایران، می‌خواهد در بیانیه‌ای از ارتش و مردم بخواهد دستورات زاهدی را اجرا کنند.

در یکی دیگر از اسناد به تاریخ 18 اگوست 1953 آمده است: «دستورات جدید در ادامه می آید (دستوراتی که باید از سوی سفیر بغداد در صورت ترک رم به مقصد بغداد از سوی شاه گرفته شود)

باید به شاه گفته شود که سخنانی در تشکر از ملت ایران برای قیام ناگهانی در حمایت از او بیان کند و همچنین باید از مردم ایران بخواهد که حمایت خود را ادامه دهند و قصد خود برای بازگشت به کشور را سریعتر اعلام کند.

شاه باید هر چه سریعتر خود را اماده ی بازگشت به ایران کند. ما توصیه کردیم که در تهران جمعیت بسیاری زیادی از حامیان شاه استقبال خوبی از او کنند.

ما احساس میکنیم خیلی مهم است که شاه هر چه سریعتر به ایران بازگردد چراکه اوضاع همچنان مشخص نیست و حضور او می تواند اوضاع را متفاوت کند.

در صورتیکه شاه همچنان همچنان در بازگشت به ایران تریدد داشت، در محافل دیپلماتیک در واشنگتن یاید این سخن را تکرار کنید: انچه او انجام داد کاملا با قانون ایران مطابقت داشت و همچنین در راستای حفظ سنت و عمل ایرانی بود.

اگر شاه در کشور باقی می ماند و فرار نمی کرد و با حضورش از زاهدی حمایت می کرد، تغییر دولت در همان وهله ی اول اتفاق می افتاد. بخش اعظم این ناکامی به خاطر این حقیقت است که شاه به طور ناگهانی کشور را ترک کرد و تنها چند برگه از خود به جا گذاشت که محتوای ان ها معنادار نیست.»

پس از شکست کودتای 25 مرداد، محمد رضا شاه، محور اصلی کودتاچیان سحرگاه 25 مرداد، از کشور فرار می‌کند. در تلگرافی که بری سفیر آمریکا دربغداد به وزارت امورخارجه کشور متبوعش دربارهٔ ملاقات خود با شاه دربغداد بتاریخ 26 مرداد، ارسال می‌کند، از روحیه درهم شکسته شاه صحبت می‌کند. شاه تا ایتالیا هم نقل مکان کرد در آنجا بود که از خبر سقوط مصدق باخبر می‌شود.