علیرضا شاهین مهر:یکی از عوارض نقصان آزادی بیان در جامعه، عدم صراحت در گفتار صاحبنظران و رسانه ها و درنتیجه پوشیدگی آراء و نظرات، دوپهلو سخن گفتن و باز گذاشتن راه توجیه و انکار است. استفاده از چنین ادبیاتی برای رساندن منظور گوینده به مخاطب، باعث به زحمت افتادن مخاطبان در فهم پیام اصلی گوینده شده و خواننده/شنونده را دست به دامان تفسیر و تأویل و حدس و گمان می کند. به همین دلیل ممکن است مخاطب یا به درک درست پیام گوینده نائل نشود یا آن را ناقص و غلط بفهمد. جدید ترین نمونه ی بکارگیری این ادبیات نقاب دار را می توان در مصاحبه ی منصور حقیقت پور نماینده ی فعلی مجلس با روزنامه شرق به وضوح مشاهده کرد. وی در پاسخ به سوال خبرنگار مبنی بر «دخالت برخی نهادها در انتخابات» می گوید:« یک نهاد که وظایف خاص دارد، رسما شروع به سازماندهی مردم می‌کند و می‌گوید فلان‌کس باید رأی بیاورد و فلان‌کس نباید رأی بیاورد. از نظر امکانات هم این نهاد، در هر شهر و روستا و محله‌ای پایگاه دارد و افکار مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.» وی همچنین در پاسخ به سوال بعدی از «خائن و وطن فروش» معرفی شدن خود با «جلسات یک نهاد و پول‌های آن نهاد» گلایه می کند و آنان را به باد انتقاد می گیرد. نه حقیقت پور و نه خبرنگار هیچ اشاره ی صریحی به آن «نهاد خاص» نمی کنند و نام آن در ذهن خواننده به عنوان یک معما باقی می ماند. راقم این سطور نیز با قرائن و شواهد ذکر شده از پی بردن قطعی به نام آن «نهاد خاص» عاجز است. هر چند نام آن قابل حدس زدن باشد ولی حدس و گمان هیچگاه جای یقین و اطمینان را نمی گیرد. سابق بر این نیز اصطلاح «نهاد خاص» به نقل از چهره های خبرساز یا روزنامه نگاران برای تحلیل و خبررسانی توسط رسانه ها بکار گرفته شده است و نام این نهاد خاص، شاه کلید فهم صحیح بسیاری از اخبار و رویدادها شده است.

برای نمونه بابک زنجانی در آخرین دفاعیات خود در جلسه دادگاه رسیدگی به پرونده موسوم به فساد نفتی در مورد چگونگی ورودش به مجموعه نفت می گوید که اینکار را برای کمک به وزیر وقت نفت و به دستور «دستگاه های خاص» انجام داده است. البته احتمالا زنجانی در جلسه دادگاه نام این دستگاه های خاص را به زبان آورده؛ چون هیچ متهمی هنگام دفاع از خود، با قاضی پرونده اش به زبان ایهام سخن نمی گوید ولی این رسانه ها هستند که از بردن نام این دستگاه ها معذورند و آن را این چنین گزارش کرده اند. یا به عنوان مثالی دیگر وکیل علی مطهری، نماینده ی مجلس شورای اسلامی، که تاکسی حامل وی در جریان سفرش به شیراز برای سخنرانی در دانشگاه صنعتی شیراز در اسفند ماه سال 1393 مورد هجوم موتورسواران قرار گرفت و این حادثه به آسیب جزئی وی و لغو سخنرانی اش منجر شد، در مورد وضعیت شکایت از عاملان این حادثه می گوید که: «بعد از شکایت ما دلایلی مبنی بر این پیدا شده که افرادی خودسر منتسب به یک نهاد خاص در این ماجرا دخالت داشته اند.»

اینکه نام این نهاد ها و دستگاه های خاص چیست و آیا گویندگانِ مختلف یک مقصود واحد از این الفاظ در نظر داشتند یا نه، آیا این اظهارات درباره ی آنها صحت دارند یا خیر، و اگر صحت دارند آیا این اقدامات صحیح هستند یا نه، یک بحث است و نبود مجال کافی حتی برای نام بردن از این نهادها و دستگاه ها در رسانه ها -چه رسد به نقد عملکرد آنها- بحثی دیگر.

این ادبیات پوشیده و نقاب دار اولا نشان دهنده ی ترس و واهمه ی گویندگان از نهاد مذکور و در نتیجه فقدان بستر های لازم برای آزادی بیان و آزادی رسانه ها است و ثانیا مانعی است بر سر راه نظارت پذیری، نقد پذیری و پاسخگویی نهاد های مد نظر. چطور منتقدین دولت در شرایط فعلی از آزادی بی حد و حصر بیان در بیان انتقادات و حتی توهین زدن و افتراء بستن برخوردارند اما طرف مقابل حتی از به زبان آوردن نام منتقَدین نیز هراس دارد؟

هر شخص یا دستگاهی که عملکرد خود را قانونی، قابل دفاع و صحیح می داند، باید با آغوش باز از منتقدین استقبال کند و نباید با فضاسازی و ایجاد رعب و وحشت، ناظرین و منتقدین را مجبور به استفاده از ادبیات پوشیده و نقاب دار کند. در صورت تداوم این روند، هیچگاه نقاط ضعف، خلاء های قانونی، قانون گریزی و تجاوز به حقوق سایرین در عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی برملا نخواهد شد.

پایمال کردن آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات به بهانه هایی مانند «مخرب و غیر سازنده بودن نقد» یا «بهانه به دست بدخواهان دادن»، محلی از اعراب ندارد و سالبه به انتفاع موضوع است. شناختن نقاط ضعف و اشتباهات و شناساندن آن، موجب افزایش اعتبار و احترام و نشان دهنده ی صداقت نزد افکار عمومی خواهد بود. ماهیت نقد و نقادی، ویرانگری است. هیچ نقدی بنا بر نتیجه ی خواسته ی خود نمی تواند سازنده باشد. سازنده بودن و همدلانه بودن نقد مربوط به مرحله ی پیش از نقد یعنی در مقام فهم و درک موضوع است. و گرنه در گام پس از درک موضوع باید با انتقاد، عناصر زائد و ناخوشایند در موضوع نقد را شناساند و سپس آنان را زدود.