اعتیاد به فضای مجازی و استفاده بی‌رویه از اینترنت، الگوی خواب ایرانیان را عوض کرده است، به‌طوری‌که خواب اول شب کاهش و خواب مضر روز افزایش پیدا کرده. موبایل‌های هوشمند، سیمای خانواده‌ها را در سراسر جهان تغییر و ارتباطات بین انسانی را کاهش داده است؛ این مسئله است که به افزایش اختلالات روانی دامن‌زده و باید گوشزد شود، فرهنگ استفاده از وسایل ارتباطی مدرن در زندگی ما جا بیفتد. پیامدهای منفی اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی  موضوعی است که روز گذشته در جریان  افتتاحیه ششمین همایش علمی سالانه سلامت روان و رسانه در بیمارستان روزبه، به آن پرداخته شد. 

به گزارش روزنو، مصطفی معین، رئیس این همایش، افزایش احتمال اعتیاد به مصرف سیگار و مواد، روی‌آوردن به رفتارهای پرخطر جنسی، تهدید و زورگیری و مشکلات بینایی و صرع را از دیگر پیامدهای منفی اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی عنوان کرد و افزود: استرس، کم خوابی، چاقی، هیجان و کاهش تمرکز فکری نیز از دیگر پیامدهایی است که استفاده بی‌رویه از فناوری نوین برای افراد به‌وجود آورده است. ریاست کرسی یونسکو در آموزش سلامت، در ادامه گفت: آموزش و پرورش، خانواده‌ها و حتی دانشگاه‌ها در رابطه با فناوری‌های جدید منفعلانه برخورد می‌کنند و به روز نیستند.

این مشکلات با فیلتر، خشونت و بگیر و ببند حل نمی‌شود. عصر ارتباطات بیشتر از آنکه برای جهان غرب مفید باشد، برای کشورهای در حال توسعه فرصت است و نباید از این فرصت‌ها پیشگیری کرد. رئیس انجمن روانپزشکان نیز با حضور در این همایش تغییر ساعت خواب ایرانی‌ها را از مهم‌ترین مشکلاتی که رسانه‌های جمعی به‌ویژه فضای مجازی به‌وجودآورده است، نامید. احمد جلیلی افزود: کاهش خواب اول شب و افزایش خواب مضر در طول روز به دنبال استفاده از اینترنت و فضای مجازی، بهداشت روانی و عمومی جامعه را به‌طور جدی در معرض خطر قرار داده است. این خطر نه تنها در کودکان بلکه در بزرگسالان نیز وجود دارد و اعضای خانواده به جای اینکه با هم صحبت کنند با وسایل دیجیتالی خود سرگرم هستند که گاهی به دلایل دریافت محتواهای غیرمستند نیز‌مشکلاتی ایجاد می‌شود. رئیس انجمن روانپزشکان ایران با گوشزد این مطلب که این صحبت‌ها نباید برای محدودکردن فضای مجازی استفاده شود، بلکه باید فرهنگ استفاده از آن را ایجاد کنیم، یادآور شد: موبایل‌های هوشمند، سیمای خانواده‌ها را در سراسر جهان تغییر و ارتباطات بین انسانی را کاهش داده است. به گفته جلیلی یکی از مسائل در رشد کودک ارتباطات خانوادگی است و اعتیاد به اینترنت و موبایل‌های هوشمند به غیر ‌از مشکلات رشد شخصیتی، اختلافات جسمی و فردی را نیز به دنبال دارد. 

اختلال روانی۳۴ درصد از تهرانی‌ها

رئیس همایش سلامت روان و رسانه در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در بار جهانی اختلالات روان در دنیا متوسط هستیم و وضع خیلی بدی نداریم، گفت: ۳۴ درصد مردم در تهران از اختلالات روانی رنج می‌برند. معین با اشاره به موضوع همایش سلامت روان به عنوان آموزش و پیشگیری اختلالات روان در کودکان و نوجوانان گفت: کودکان آسیب‌پذیر‌ترین گروه در مقابل بیماری‌ها و اختلالات روانی هستند. وی با بیان اینکه یک میلیارد کودک در جهان دچار فقر شدید و 650 میلیون کودک نیز دچار فقر مطلق و محرومیت از نیازهای اساسی هستند، تصریح کرد: در ایران نیز وضع چندان خوبی دراین ‌باره نداریم و کودکان بسیاری در محرومیت به سر می‌برند. 

معین با بیان اینکه کودکی دوره‌ای متمایز از سایر دوره‌های زندگی و دوره‌ای و مستقل است، گفت: هنوز حقوق کودکی در جامعه و حتی در بین متخصصان و صاحب نظران به رسمیت شناخته نشده است. وی با اشاره به نقش خانواده و آموزش درباره اعتیاد کودکان و نوجوانان به استفاده از فضاهای مجازی و اینترنت گفت: نه خانواده و نه نظام آموزش عالی متأسفانه دراین‌زمینه‌ها به روز نیستند و با برخوردهای غیرمنطقی و غیرعاقلانه دراین‌باره روبه‌رو هستیم درحالی‌که باید با این مسائل منطقی برخورد کرد. 

اضطراب و افسردگی نیمی از بیماری‌های روانی

رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت، گفت: باوجود اهمیت نهادهای مذهبی در ارتقای سلامت روان جامعه، متأسفانه نقش این نهادها به دلیل سیاست‌زدگی در کشور تضعیف شده است. سهم عواملی همچون نهادهای مذهبی و اجتماعی در کنار افزایش خودآگاهی، شبکه‌های اجتماعی، آموزش و یادگیری مستمر در طول زندگی، رابطه بهتر با دوستان و همسایگان، اشتغال، ورزش، اوقات فراغت و مسکن مناسب در ارتقای سلامت روان، چندین برابر تشخیص پزشکی و درمان‌های دارویی روانپزشکی است. وی با ابراز تأسف از اینکه ایران درزمینه سرمایه اجتماعی جزء 10 کشور آخر دنیا قرار دارد، گفت: سرمایه اجتماعی ما بسیار پایین بوده، جامعه‌ای از هم گسیخته  و در معرض آسیب‌های اجتماعی داریم. هرچقدر بیشتر به سمت جامعه مدنی، فرهنگ و ساختارهای دموکراتیک برویم از آسیب‌های اجتماعی و روانی در جامعه کاسته خواهد شد در این مورد توسعه نهادهای مدنی و شبکه‌های اجتماعی مجازی و غیر‌مجازی ضروری است. به گفته او فضای مجازی فرصت بسیار مناسبی را برای آموزش، مبادله اطلاعات و عرصه ایده‌ها در سطح ملی و جهانی فراهم آورده که متأسفانه به جای بهره‌گیری از این امکانات با فیلتر‌کردن و سانسور آن، مانع ایجاد می‌کنیم. در ادامه محمدباقر صابری زفر قندی، دبیر علمی پنجمین همایش علمی سلامت روان و رسانه، نیز گفت: حدود 23 درصد از مردم ایران در طول زندگی خود ممکن است از یکی از اختلالات روانپزشکی متأثر شوند. دراین‌میان اضطراب و افسردگی تقریبا بیش از نیمی از بیماری‌های روانی را تشکیل می‌دهند.صابری زفر قندی یادآور شد: اختلالات روانپزشکی از طیف وسیعی از علائم برخوردارند که می‌تواند از سردرد، اشکال در عملکرد روزانه، افکار غیر‌معمول، تغییرات خلقی و خواب، بی‌اشتهایی، نداشتن تمایلات جنسی، افسردگی‌های بی‌جهت و خوشی‌های بی‌دلیل متفاوت باشد. سلامت روان در کنار سلامت جسمی و سلامت اجتماعی، بخش مهمی از سلامت را تشکیل می‌دهد و براساس نظر کارشناسی، سلامت جسمی بدون سلامت روانی مفهومی ندارد. 

ضرورت سیاست‌گذاری برای کاهش اختلالات روانی

دکتر هادی خانیکی، دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز، با اشاره به اینکه سلامت روان مانند سلامت تن، پدیده‌ای چند وجهی و متأثر از وضعیت اجتماعی است، گفت: سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های واقع‌بینانه اجتماعی ازجمله عوامل کاهش دهنده آسیب‌های روانی و غفلت از این مهم در شمار عوامل تشدیدکننده آن است. وی با اشاره به پژوهش انجام شده درزمینه نقش رسانه‌ها در غیاب نهادهای توانمند مدنی یادآور شد: ضعف جامعه مدنی در ایران که عمدتا به صورت کم عمری، کم دامنگی، شکنندگی و ناپایداری نهادهای مدنی درزمینه‌های مختلف به چشم می‌خورد، فرد و جامعه را مستقیما در معرض رسانه‌ها قرار می‌دهد. در این وضعیت «توانش ارتباطی» شهروندان پایین آمده، مصرف منفعلانه پیام از سوی آنان بالا می‌رود که آثار بلافصل این ناتوانی ارتباطی را می‌توان در بروز و گسترش بیماری‌های روان مشاهده کرد. وی گفت: با توجه به اینکه تقویت عوامل سلامت روان در چنین وضعیتی حتی از توان مجموع رسانه‌ها خارج است، ضروری است که به نقش ارتباطی نهادهای مدنی نیز در این فرآیند توجه شود.