سونامي ورود گردشگر به كشور يكي از نكات مهمي بوده كه در ماه‌هاي اخير مورد تأكيد قرار گرفته و انجام توافق با دنيا اميدواري‌ها را در اين زمينه بيشتر كرده است. با توجه به ظرفيت‌هاي بالايي كه كشور ايران از نظر تاريخي، فرهنگي و محيط زيستي دارد به نظر مي‌رسد كه صنعت گردشگري كشور بسيار بيشتر از آنچه از آن استفاده مي‌شود پتانسل دارد به حدي كه رشد اين صنعت مي‌تواند يكي از پايه‌هاي اقتصاد كشور شود. به نظر مي‌رسد غفلت از اين صنعت در ساليان گذشته باعث شده است كه صنعت گردشگري كشور مشكلات زيادي داشته باشد كه مي‌توانند موانعي مهم بر سر راه توسعه گردشگري در كشور ما باشند. براي درك مشكلات گردشگران در كشور ايران با خود آنها و كساني مانند تورليدرها كه ارتباط زيادي با آنها دارند همراه شديم. 

  رستوران گياهخوارها كجاست؟

مرد موبور و چشم آبي كنار دكه روزنامه‌فروشي ايستاده است و مي‌خواهد شارژ تلفن بخرد، اما دكه‌دار به زبان انگليسي تسلطي ندارد و نمي‌تواند سخن او را بفهمد. خانم جواني كه آن طرف‌تر ايستاده است و به زبان انگليسي مسلط است به كمك مرد مي‌آيد و دكه‌دار را متوجه منظور او مي‌كند. نامش سيمون است، 28 سال سن دارد و از كشور ايتاليا به ايران وارد شده است. از آنجايي كه من هم به عنوان يك خبرنگار به زبان انگليسي تسلط ندارم! با كمك خانم مترجم از سيمون سوالاتي را مي‌پرسم. از دليل حضورش در ايران سوال مي‌كنم و به «آرمان» مي‌گويد: «من در رسانه‌ها مطالب زيادي درباره ايران مي‌شنيدم. مطالبي ضد و نقيض كه بيشتر تلاش مي‌كردند ايران را يك كشور تروريستي نشان دهند به همين دليل تصميم گرفتم خودم براي شناخت ايران به اينجا بيايم. بعد از آمدن به ايران فهميدم كه ايران با چيزي كه رسانه‌هاي غربي نشان مي‌دهند بسيار متفاوت است.» او علاوه بر تهران به اصفهان هم رفته است و علاقه‌اش به ايران به حدي است كه تصميم دارد در ماه دسامبر يادگيري زبان فارسي را آغاز كند. از او درباره مشكلاتي كه در ايران داشته است سوال مي‌كنم و مي‌گويد: «من مشكل خاصي نداشتم و بيشترين مشكلي كه دارم اين است كه من گياهخوار هستم و نتوانسته‌ام رستوران مخصوص گياهخواران را در ايران پيدا كنم.» به نظر مي‌رسد كمبود كتاب‌هاي راهنما، بروشورها يا كاتولوگ‌هايي كه بتواند به گردشگران در يافتن مكان‌هاي مورد نظرشان كمك كند يكي از مشكلات صنعت گردشگري ايران است كه در شهرهاي بزرگ و كوچك كشور وجود دارد، به حدي كه در پايتخت كشور ايران يك گردشگر خارجي به يك منبع براي يافتن رستوران گياهخوارها دسترسي ندارد. 

 ايران كشوري با امنيت بالاست

زن و مرد جوان به همراه تور ليدر در حال قدم زدن در حوالي پارك هنرمندان هستند. قبل از اينكه به آنها نزديك شوم يك نكته جالب توجه‌ام را جلب مي‌كند، مرد گردشگر به طرف دكه مي‌رود و قبل از اينكه بخواهد به زبان انگليسي بگويد واتر! آب معدني را دستش مي‌گيرد و با زبان اشاره سعي دارد به دكه‌دار بفهاند كه آب معدني مي‌خواهد. در همين حين اين سوال در ذهنم شكل مي‌گيرد كه چه پيش‌زمينه‌اي از ايران باعث شده كه آنها حتي قبل از اينكه كلمه‌اي بگويند تا متوجه شوند طرف مقابلشان انگليسي بلد است يا نه، با اين پيش‌فرض كه طرف مقابل انگليسي بلد نيست سعي مي‌كنند او را با زبان اشاره متوجه منظورشان كنند. به آنها نزديك مي‌شود. زن و مرد جوان نامشان لارا و اسميت است و از كشور اسلوني به ايران آمده‌اند. با كمك تور ليدر كه به زبان انگليسي مسلط است از اسميت درباره اينكه چرا قبل از سخن گفتن سعي كرد با زبان اشاره او را متوجه منظورش كند سوال مي‌كنم و مي‌گويد: «اين احتمالا به پيش‌زمينه‌اي كه داريم بازمي‌گردد. در كشور تركيه و چند كشور ديگر هم كه انگليسي‌زبان نبودند تجربه مسلط ما اين بود كه معمولا بسياري از افراد انگليسي بلد نيستند، در ايران هم تا حدودي شرايط به همين صورت بود.» حرف‌هايش در فكر فرو مي‌بردم. به احتمال زياد اين گردشگر خارجي هنگامي كه مي‌بيند من هم به عنوان خبرنگار تسلطم به زبان انگليسي ضعيف است، پيش‌زمينه ذهني‌اش بيش از پيش تقويت خواهد شد. نكته جالب درباره اين گردشگران اروپايي اين است كه هنگامي كه از آنها هم درباره دليل مسافرتشان به ايران سوال مي‌كنم، آنها هم دليل سيمون ايتاليايي را مي‌آورند و به تبليغاتي كه در كشورشان در يكي دو ساله اخير درباره ايراني بوده است اشاره مي‌كنند. آنها درباره ايران مي‌گويند: «هنگامي كه وارد ايران شديم فهميديم كه ايران با چيزي كه رسانه‌هاي غربي نشان مي‌دهند بسيار متفاوت است. ايران كشوري با امنيت بالاست. ما دو شب را در پارك در چادر خوابيديم و هيچ مشكلي برايمان پيش نيامد.» 

 ريز و درشت مشكلات گردشگران 

براي درك بهتر مشكلاتي كه گردشگران در كشور ما دارند با يك تور ليدر كه سابقه‌اي چند ساله در اين زمينه دارد صحبت كرديم. نامش صادق است و با تورهاي زيادي همراه شده است. علاوه بر سفرهاي داخلي به كشورهاي مختلفي هم سفر كرده است. او درباره مشكلات گردشگري در ايران به «آرمان» مي‌گويد: «يكي از مشكلات مهم كه دولت تلاش مي‌كند آن را برطرف كند نبود سايتي است كه اطلاعات كاملي درباره ايران ارائه دهد. معمولا اطلاعات كلي درباره مكان‌هاي ديدني ايران وجود دارد اما درباره جزئيات، اطلاعات كمي در دسترس است و به همين دليل دولت تلاش كرده است با استفاده از تجارب ساير كشورها در اين زمينه دست به راه‌اندازي يك سايت بزند.» او كمبود هتل به ويژه براي گردشگران خارجي را يكي از مشكلات مهم در كشور ما مي‌داند و ادامه مي‌دهد: «در فصل بهار و پاييز كه فصل‌هاي ورود زياد گردشگر خارجي به كشور هستند در شهري مانند شيراز يك اتاق خالي هم پيدا نمي‌شود. اتاق‌هاي هتل تا سه ماه ديگر هم رزرو شده‌اند.» او برخورد خوب ايراني‌ها و مهمان‌نواز بودن ايراني‌ها را يك مزيت مهم مي‌داند كه خارجي‌ها هميشه بر آن تأكيد دارند ولي به يك نكته مهم هم اشاره مي‌كند: «زماني در برخورد ايراني‌ها با خارجيان مشكل ايجاد مي‌شود كه خارجي‌ها مطابق با فرهنگ مكاني كه به آن وارد شده‌اند رفتار نكنند. اين مساله حتي مي‌تواند زمينه برخورد بد ايراني‌ها با گردشگران خارجي را به وجود آورد.» او كلاه گذاشتن سر گردشگران را معضلي مي‌داند كه در همه جاي دنيا رواج دارد و در ايران هم به صورت گرانفروشي مشاهده مي‌شود و مي‌گويد: «در بعضي از موارد افراد سر گردشگران را كلاه مي‌گذارند و از آنها چندين برابر قيمت جنس را مي‌گيرند. حتي موردي مشاهده شده است كه يك گردشگر خارجي به خاطر اينكه يك قالي دست‌بافت دوميليوني را نه ميليون به او فروخته‌اند از ميراث فرهنگي ايران شكايت كرده است.» او به يك مشكل مختص ايران اشاره مي‌كند: «يكي از مواردي كه خارجي‌ها درباره ايران شنيده‌اند و از آن مي‌ترسند رانندگي بد ايراني‌هاست. خيلي از آنها هنگام عبور از خيابان مي‌ترسند و سعي مي‌كنند احتياط زيادي كنند.» او به مشكل عدم تسلط به زبان در بين تور ليدر‌ها و مردم عادي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «بسياري از تور ليدرها در كشور ما در تسلط به زبان انگليسي مشكل دارند و اين درباره بقيه زمان‌ها مانند فرانسه، چيني و... چندين برابر است. زماني كه تور ليدر به زبان تسلط كافي نداشته باشد نمي‌تواند اطلاعات مورد نياز گردشگر را به او منتقل كند. اين مساله درباره مردم عادي چندين برابر شده است. بارها شاهد بوده‌ايم كه بسياري از گردشگران به دليل اينكه مردم نمي‌توانستند آنها را راهنمايي كنند سردرگم مي‌شدند.» او مشكل عدم تسلط به زبان انگليسي را به آموزش و پرورش ما مرتبط مي‌داند و مي‌گويد تا زماني كه اين مشكل رفع نشود در ارتباط مردم با گردشگران خارجي مشكل وجود خواهد داشت. او معتقد است كه ورود گردشگر به كشور در صورتي كه برنامه‌اي براي آن وجود نداشته باشد مشكل‌زاست و در اين‌باره مي‌گويد: «ورود بيش از حد گردشگران به بعضي از مناطق مانند ماسوله و ابيانه باعث شده است كه اين مناطق از اصالت خود دور شوند و حتي مردم محلي آنجا را ترك كنند. در بعضي از مكان‌ها مانند روستاي مصر كه به خاطر سكوت و آرامشش گردشگران به آنجا مي‌رفتند ورود زياد گردشگران و ساخت هتل براي آنها باعث شده كه كاركرد اصلي آن مكان از بين برود. به همين دليل بايد در اين زمينه احتياط‌هاي لازم به عمل‌ آيد.» او به مناطق ديگري از كشور كه پتانسل بالاي ورود گردشگر دارند ولي مورد غفلت قرار گرفته‌اند اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «روستايي مانند هورامان تخت از بسياري از مناطق ديگر كه ورود گردشگر به آنها زياد است زيباتر است كه با فراهم كردن زيرساخت‌هاي لازم مي‌توان ورود گردشگر به آنجا را افزايش داد.» 

 مشكلات نرم‌افزاري همپاي مشكلات سخت‌افزاري

رئيس پژوهشگاه ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري با بيان اينكه در زمينه گردشگري بايد از جهات مختلف كارهاي زيادي انجام داد، به «آرمان» مي‌گويد: معمولا در كشور ما به فراهم كردن زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري مانند هتل، حمل و نقل و... توجه مي‌شود. هر چند كه مسائل زيرساختي هم از اهميت زيادي برخوردارند و در كشور ما هم كمبودهاي زيادي در اين زمينه وجود دارد اما جنبه‌هاي نرم‌افزاري اگر اهميتشان بيشتر از جنبه‌هاي سخت‌افزاري نباشد قطعا كمتر نيست. محمد بهشتي با اشاره به اينكه مهمان‌نوازي تمرين مي‌خواهد، مي‌افزايد: ويژگي‌اي كه به لحاظ فرهنگي كشور ما را در جهان با آن مي‌شناسند مهمان‌نوازي است ولي با توجه به اينكه در دهه‌هاي گذشته ورود گردشگر به كشور ما محدود بوده است خيلي اين عادت را پدید نياورديم كه جامعه ما تمرين در مهمان‌نوازي كند. او با اشاره به اهميت توجه به امنيت گردشگران، تصريح مي‌كند: بعضي از اتفاقات نامطلوب در تمامي كشورهاي دنيا و به ويژه كشورهايي كه گردشگر زياد مي‌رود براي گردشگران روي مي‌دهد، تمام کشورها باید نسبت به رفع این معضل بکوشند. او با بيان اينكه وقتي در سياست‌هاي كلي نظام و در برنامه توسعه ششم گفته مي‌شود كه تعداد گردشگران خارجي در ايران بايد پنج برابر شود، نشان‌دهنده اهميت موضوع است، مي‌گويد: به همين دليل بايد همه دستگاه‌هاي متولي براي اين مساله آمادگي پيدا كنند و دست‌اندركار تحقق اين زمينه باشند. او تأكيد مي‌كند: اگر يك گردشگر خارجي به كشور ما بيايد و با تلخكامي كشور را ترك كند، او تبديل به سفيري مي‌شود كه حرفش را به افراد ديگر انتقال مي‌دهد و اين خسارت زيادي به وضعيت ورود گردشگر به كشور ما مي‌زند.