هراس از امکان توافق مدل ۲۰۲۵

نهال فرخی

تلاش دولت چهاردهم و رئیس‌جمهوری در روزهای اخیر برای آن که صدای صلح‌طلبی خود را به گوش جهانیان برساند، بیش از همیشه بلند است.

دونالد ترامپ فردا در شرایطی به کاخ سفید باز‌می‌گردد که بازگشت دوباره یک رئیس‌جمهور آمریکا به قدرت در 132 سال گذشته بی‌سابقه بوده و البته که ایرانیان تشدید تحریم‌ها در دوره نخست او را از یاد نمی‌برند.

در چنین شرایطی واضح است که تلاش برای رسیدن به توافق‌های تازه با غرب و شاید حتی بازگشت به میز مذاکره با آمریکایی‌ها نیز دیگر چندان عجیب نخواهد بود.

البته همان قدر که تلاش دولت چهاردهم که با وعده عادی‌سازی روابط با غرب به قدرت رسید چندان عجیب نیست؛ تلاش‌ گروه‌های شکست‌خورده در انتخابات ریاست‌جمهوری برای سنگ‌اندازی در این مسیر نیز ‌می‌تواند حیرت‌انگیز نباشد.

این مخالفت‌ها اکنون در شرایطی مطرح می‌شود که اندیشکده اروپایی «موسسه سیاسی اقتصادی خاورمیانه» بنا بر گزارش انتخاب در گزارشی مدعی شده که دونالد ترامپ در پیا‌می ‌زودهنگام به تهران قصد خود را برای مشارکت در مذاکرات جامع با ایران بیان کرده است. ترامپ در این پیام که از طریق عمان به تهران ارسال شده، ابراز امیدواری کرده است که امکان دستیابی به توافقی جدید و متفاوت از توافق برجام در سال ۲۰۱۵ وجود داشته باشد. او همچنین اعلام کرده که واشنگتن قاطعانه مصمم به اجرا و تحقق چنین توافقی است.»

چرا مذاکره مهم است؟

نکته این جاست که پس از انتشار گفت‌وگوی رئیس جمهور ایران با شبکه تلویزیونی NBC ، دوباره سروصدای تندروها بلند شده و علیه اصل گفت‌وگو موضع گرفته‌اند و البته که موضع‌گیری علیه برجام نیز شدت بیشتری یافته است

برای درک اهمیت برجام در نابودی و استهلاک زیرساخت‌های ایران همین بس که به روند اقتصادی کشور در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۷ نگاهی بیندازیم و البته به برخی یادآوری کنیم همین چند هواپیمای سالم موجود در کشور نیز نتیجه همان برجام است و بعدتر ببینیم با همین دوره کوتاه سه ساله که تحریم‌ها تضعیف شدند چقدر برای کشور اتفاقات مفیدی رخ داد و در ادامه چطور با بازگشت تحریم‌ها این روند به طور کامل متوقف شد.

در همین حال سعید جلیلی که این روزها حضورش در یک مراسم اعتکاف دانش‌آموزی در شب وفات حضرت زینب (س)، آن را از حال و هوای مراسمی ‌عبادی به میتینگ سیاسی با کف و سوت تبدیل کرد و به شدت نیز محل انتقاد شد؛اما در روزهای اخیر گویا از یاد برده که او در انتخابات با ایده‌ها و تئوری‌هایش شکست خورده است و حالا در تلاش برای سنگ اندازی پیش روی مذاکرات است.

پاسخ‌های مکرر جلیلی از ظریف تا پزشکیان 

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام  اخیرا در حساب خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «در دورانی، عده‌ای که مدعی عقلانیت بودند، می‌گفتند «هر توافقی از توافق نکردن بهتر است»! چه کسی چنین منطقی را می‌پذیرد؟! می‌گفتند «اگر آمریکا و حتی کشورهای اروپایی از توافق خارج بشوند، ما به تعهدات خود عمل خواهیم کرد!»

سعید جلیلی، ادامه داد: «امروز در تلاشند تا تجربه‌ی برجام را به عنوان یک تجربه‌ی موفق معرفی کنند! همین افراد در سال‌های ۹۸ و ۹۹، FATF را مانع خرید واکسن می‌دانستند اما در ماه‌های نخست دولت شهید رئیسی، هم واکسن خریداری شد، هم فروش نفتمان انجام می‌شد و هم مقامات آمریکا به شکست فشار حداکثری اعتراف کردند».

    در شرایطی که زندگی شهروندان ایرانی و منافع ملی کشور درگرو رفع تحریم‌هاست، هراس مشکوک گروهی از امکان توافق مدل  2025 و تلاش در راستای حفظ تحریم‌ها باید با دیده پرسشگری بیشتر و ردیابی منافع خاص جناحی و شاید اقتصادی آنان رصد شود

نکته این جاست که او بخش بزرگی از حقیقت را مخفی ‌می‌کند و آن این که بخش بزرگی از قرارداد بسته شده توسط ایرانی‌ها برای واردات سینوفارم چینی در دوران حسن روحانی بسته شده بود.

البته که این نخستین حمله سعید جلیلی به دولت چهاردهم نبود؛ 21 آذر ماه سال جاری نیز در هشتادمین جلسه حکمت سیاسی اسلام در قرآن خطاب به ظریف و البته بدون ذکر نامش، گفت: «شما یک زمانی می‌گفتید که راه حل این است که برویم توافق کنیم و با این توافق مسائل را حل کنیم، سپس مذاکره و توافق کردید و شما هر تعهدی که داشتید را انجام دادید ولی طرف کلا خارج ‌می‌شود. بعد همان  شخص دوباره سرکار آمده [ترامپ] و شما پیشاپیش دارید مطلب می‌نویسید که ما حاضریم توافق جدید کنیم و در موارد جدید توافق کنیم. تنش‌زدایی به چه قیمت؟»

واکنش جلیلی به مقاله ظریف بود. اوایل آذرماه سال جاری معاون راهبردی رئیس دولت چهاردم و وزیر امور خارجه سابق، در فارن افرز یادداشتی منتشر کرد که در بخشی از آن نوشته بود: «پزشکیان خواهان ثبات و توسعه اقتصادی در خاورمیانه و همکاری با کشورهای عربی همسایه و تقویت روابط با متحدان ایران است. او همچنین خواهان تعامل سازنده با غرب است. دولت او آماده مدیریت تنش با ایالات متحده است که به تازگی رئیس جمهور جدیدی را انتخاب کرده است. پزشکیان امیدوار به مذاکراتی برابر در مورد توافق هسته‌ای و احتمالاً موضوعات بیشتر است. با این حال، همانطور که پزشکیان به صراحت گفته است، ایران تسلیم خواسته‌های غیرمنطقی نخواهد شد. این کشور همیشه در مقابل تجاوزات اسرائیل خواهد ایستاد. و از حفظ منافع ملی خود منصرف نخواهد شد.» همین یادداشت نیز دستاویزی برای انتقاد جلیلی شد.

ندای حمایت از مذاکره مستقیم با آمریکا در درون دولت چهاردهم 

جریان همیشه مخالف با مذاکره در حالی از همیشه فعال‌تر شد که در مقابل علی عبدالعی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور، گفت که آمریکا می‌تواند پس از رفع تحریم‌ها در ایران سرمایه‌گذاری کند.

وی با تاکید بر ضرورت مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا اخیرا گفته است که برنامه‌ دولت در این باره کاملا شفاف اعلام شده و آماده مذاکره هستیم. با شروع این مذاکرات میان دو کشور دست یافتن به توافق دو تا سه ماه زمان خواهد برد.

او البته در بخشی از گفت‌وگوی تفصیلی خود به مسائل مرتبط با ایران و آمریکا پرداخت و گفت که برنامه‌ دولت در این باره شفاف است و با شفافیت اعلام شد که برای مذاکره آماده هستیم.

عبدالعلی‌زاده با بیان اینکه «کشور‌های مختلف حتی خود آمریکا با رفع تحریم می‌توانند به ایران بیایند و سرمایه‌گذاری کنند»، تصریح کرد: شرکت‌های آمریکایی که البته شرکت‌هایی چند ملیتی هستند می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری و همکاری اقتصادی داشته باشند. برای نمونه صنعت نفت و گاز ایران صنعت جذابی برای آنها جهت سرمایه‌گذاری است.

این فعال سیاسی میانه‌رو درباره‌ آثار تحریم بر ایران گفت: شمار قربانیان تحریم بیشتر از شهدا و جانبازان جنگ تحمیلی است. تحریم عده‌ای را به فساد می‌کشاند و تبدیل به «کاسب تحریم» می‌شوند، اما عده‌ای دیگر را هم می‌کشد، برای مثال آنهایی که به‌خاطر کمبود دارو جان خود را از دست دادند از این جمله هستند.

عبدالعلی‌زاده با بیان این که «تحریم فرصت توسعه را از کشور می‌گیرد، گفت: همسایگان ایران در حال حرکت با سرعت بالا در مسیر توسعه هستند، اما ما در محاصره‌ی تحریم باقی مانده‌ایم.

    برای درک اهمیت برجام شاید کافی باشد که با نگاهی به روند اقتصادی کشور  در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۷،یادآوری کنیم همین چند هواپیمای سالم موجود در کشور نیز نتیجه برجام است و بعدتر ببینیم با همین دوره کوتاه سه ساله که تحریم‌ها تضعیف شدند چقدر برای کشور اتفاقات مفیدی رخ داد

تایید تمایل ترامپ به مذاکره 

البته باید پذیرفت که بخشی از ضعف‌های ما به دلیل سوء‌مدیریت و بخش عمده‌ای از مشکلات ناشی از تحریم‌هاست و دست کم سرعت ما را در مسیر توسعه کم می‌کند. عبدالعلی‌زاده نیز در همین باره تاکید داشته که ما بیشتر از آمریکا از تحریم ضرر می‌کنیم.

عبدالعلی‌زاده در پاسخ به این سوال که «آیا آمریکا هم برای مذاکره تمایلی دارد؟»، نیز گفت: ترامپ اعلام کرده که می‌خواهد مذاکره کند، زیرا او به دنبال منافع ملی آمریکاست. اگر صرفا ایران تحریم شده بود شاید آن طرف هم نیازی به مذاکره احساس نمی‌کرد، اما در شرایطی که علاوه بر ایران با روسیه و چین و دیگر کشور‌ها هم از سوی آمریکا شاهد چنین مواجهه‌ای هستیم رفته رفته در جهان جریانی شکل می‌گیرد که می‌تواند به حذف دلار از مناسبات بین‌المللی منجر شود.

او با بیان این که «تحریم نتوانسته ایران، روسیه و دیگر کشور‌ها را شکست دهد» گفت: تحریم‌ها همانطور که برای ما مشکلات ایجاد کرده برای طرف مقابل نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود و برای مثال در بلندمدت پول آمریکا را از مناسبات بین‌المللی حذف کند و این هزینه‌ی بزرگی برای آنهاست. آمریکا برای جلوگیری از این ضرر حاضر به مذاکره است؛ و همین یک فرصت برای ایران است.

دو طرف مذاکره با هدف‌های مختلف خود برای حاضر شدن در آن آمادگی دارند. «برد ایران» در چنین مذاکراتی رفع تحریم است و «برد آمریکا» نیز جلوگیری از انزوای دلار. از طرف آمریکا او به دنبال آن است که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند و ما هم با جستن از تحریم و یافتن شرکای اقتصادی تازه نفع خود را به دست می‌آوریم.

آن چه این معاون مسعود پزشکیان البته به آن اشاره دارد را باید از اصلی ترین بخش‌های مذاکره دانست. این که ایران از منظر سیاست خارجی، رابطه با اروپا و همچنین بحران پیاپی اقتصادی نیاز دارد که رفع تحریم در دستور کار اصلی آن باشد و البته اشاره به مسائل اقتصادی در ذهنیت ترامپ نیز چنان مهم است که باید بپذیریم بخشی از دلایل خروج آمریکا از برجام شاید همان بود که در میان بستن قراردادهای مختلف در حوزه انرژی و حمل نقل به طور کامل از گردونه خارج شده بودند و در این میان بی‌دلیل نیست که تحریم خواهان نیز هم چنان بر طبل عدم مذاکره و گفتگو با آمریکا ‌می‌کوبند.

در شرایطی که زندگی شهروندان ایرانی و منافع ملی کشور درگرو رفع تحریم‌هاست، هراس مشکوک گروهی از امکان توافق مدل  2025 و تلاش در راستای حفظ تحریم‌ها باید با دیده پرسشگری بیشتر و ردیابی منافع خاص جناحی و شاید اقتصادی آنان رصد شود.