آقایان موافق فیلترینگ! با رفع فیلتر واتساپ آسمان به زمین آمد؟!

اصولا آیا با رفع فیلتر واتساپ به عنوان یک پیام رسان نه چندان محبوب! آسمان به زمین آمد؟ دقیقا چه اتفاقی افتاد که هفته های قبل اتفاق نمی افتاد؟ واقعیت این است که واتساپ همچنان یکی از پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در ایران است، در مراکز استان‌ها ۴۲ درصد، در شهرستان‌ها ۳۳ درصد، و در روستاها ۲۶ درصد از مردم از واتساپ استفاده می‌کنند.

به گزارش سرویس سیاسی تابناک، در هفته گذشته، رفع فیلتر واتساپ یکی از پربازدیدترین اخبار در فضای مجازی و رسانه‌ها بود. این پیام‌رسان که در سال ۱۴۰۱ و هم‌زمان با اتفاقات آن سال مسدود شده بود، حالا پس از کش‌وقوس‌های فراوان، بار دیگر در دسترس کاربران قرار گرفته است. این اقدام  به دستور شورای عالی فضای مجازی و با تصمیم دولت چهاردهم انجام شد، واکنش‌های متعددی را در پی داشت.

دبیر شورای عالی فضای مجازی در اظهارنظری درباره این تصمیم اعلام کرد که این اقدام در راستای سیاست‌های کشور اتخاذ شده است. با این حال، هیچ سخنی از جزئیات این شرایط یا ارتباطات احتمالی با شرکت متا (مالک واتساپ و اینستاگرام) به میان نیاورده است.

واتساپ در پی اتفاقات سال ۱۴۰۱ و با تصمیم نهادهای حاکمیتی مسدود شد. در دی‌ماه ۱۴۰۳، پس از ماه‌ها بحث و جدل و جلسات متفاوت، این پیام‌رسان رفع فیلتر شد. دولت چهاردهم این اقدام را در راستای یکی از وعده‌های انتخاباتی خود دانست. برخی از طرفداران دولت نیز پیش‌تر از این موضوع حمایت کرده بودند. این رفع فیلتر در حالی صورت گرفت که برخی کارشناسان آن را نشانه‌ای از تلاش برای کاهش شکاف میان مردم و حاکمیت عنوان کردند.

از طرفی، دبیر شورای عالی فضای مجازی در اظهارنظری درباره این تصمیم اعلام کرد که این اقدام در راستای سیاست‌های کشور اتخاذ شده است. با این حال، هیچ سخنی از جزئیات این شرایط یا ارتباطات احتمالی با شرکت متا (مالک واتساپ و اینستاگرام) به میان نیاورده است.

این پرسش که چرا واتساپ رفع فیلتر شده است اما اینستاگرام که تحت مالکیت همان شرکت است همچنان مسدود باقی مانده، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در فضای عمومی و رسانه‌ای بوده است. دبیر شورای عالی فضای مجازی در پاسخ به این انتقادها عنوان کرد که رفع فیلتر دیگر سکوها منوط به پذیرش شرایط ایران از سوی آنها خواهد بود. این اظهارنظر، گمانه‌زنی‌ها درباره مذاکرات احتمالی میان ایران و متا را افزایش داده است، هرچند هیچ سند یا بیانیه رسمی در این باره منتشر نشده است.

واکنش نمایندگان مجلس
در روزهای منتهی به جلسه شورای عالی فضای مجازی، برخی نمایندگان مجلس تلاش کردند با جمع‌آوری امضای مخالفین، مانع از رفع فیلتر واتساپ شوند. این اقدام نشان‌دهنده شکاف عمیق میان تعداد زیادی از نمایندگان مجلس و دولت در خصوص سیاست‌گذاری فضای مجازی است. مخالفان در مجلس معتقد بودند که رفع فیلتر واتساپ می‌تواند به کاهش امنیت ملی منجر شود. با این حال، این تلاش‌ها در نهایت موفق به جلوگیری از تصمیم شورای عالی فضای مجازی نشد.

واکنش‌های رسانه‌ای
رفع فیلتر واتساپ با واکنش‌های متنوعی در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی همراه بود. برخی رسانه‌ها این اقدام را نشانه‌ای از تلاش دولت برای کاهش تنش‌های اجتماعی و بازسازی اعتماد عمومی دانستند. در مقابل، برخی دیگر از رسانه‌ها و کارشناسان، این تصمیم را عجولانه و بدون در نظر گرفتن پیامدهای امنیتی آن گزارش کردند.

از سوی دیگر، کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز نظرات متفاوتی درباره این اقدام داشتند.

واکنش کاربران و کارشناسان به رفع فیلتر واتساپ را می‌توان به دو بخش قبل و بعد از این اقدام تقسیم کرد. پیش از اعلام رسمی رفع فیلتر، برخی کاربران تندرو و کارشناسان در برنامه‌های تلویزیونی نسبت به این اقدام انتقاد کردند. در یکی از برنامه‌های شبکه ۳، کارشناس برنامه اعلام کرد که فیلترینگ ناموفق بوده است اما درباره علل رفع فیلتر و پیامدهای آن بر حکمرانی داده ابراز نگرانی کرد.

پس از اعلام رسمی رفع فیلتر، واکنش‌ها در فضای مجازی شدت گرفت. برخی کاربران مخالف، این اقدام را تسهیل‌کننده نفوذ دشمنان خارجی دانستند و از واتساپ به‌عنوان ابزاری برای جنگ اطلاعاتی علیه کشور یاد کردند. در مقابل، اصلاح‌طلبان و اصولگرایان میانه‌رو این تصمیم را گامی کوچک در جهت کاهش شکاف میان مردم و حاکمیت عنوان کردند. اما در روزهای پس از رفع فیلتر، برخی مخالفان این اقدام با راه‌اندازی کمپین‌هایی در فضای مجازی به انتقاد از رفع فیلترینگ واتساپ پرداختند. این کمپین‌ با انتشار پوسترهایی با عنوان «خیانت‌های واتساپ»، به ترویج پیامدهای منفی استفاده از این پیام‌رسان پرداخت. همچنین، چند مدیرعامل سکوهای داخلی همچون ویراستی در گفت‌وگو با رسانه‌ها مخالفت خود را با رفع فیلترینگ واتساپ اعلام کردند. مدیران و کارشناسان، رفع فیلتر واتساپ را تهدیدی برای اپلیکیشن‌های داخلی دانستند و ادعا کردند که این اقدام باعث کاهش امنیت داده‌ها و حذف برنامه‌های داخلی از گوگل پلی خواهد شد.

همچنین برخی کارشناسان معتقدند که رفع فیلتر واتساپ به دلیل استفاده از شماره تلفن برای ثبت‌نام و امکان ردیابی کاربران انجام شده است. با این حال، پیام‌های واتساپ رمزنگاری شده‌اند. این موضوع نگرانی‌هایی را در میان برخی از مخالفان رفع فیلتر به جهت عدم رصد کاربران ایجاد کرده است.
دسته‌بندی نظرات درباره رفع فیلتر واتساپ 

منتقدان فیلترینگ

هاتف صالحی: «‏رجانیوز، رسانه زردِ نزدیک به سعید جلیلی، «رفعِ فیلترِ مرحله به مرحله» را فریب دولت پزشکیان خواند و خواهانِ رفع فیلترِ همه سکّوها به طور همزمان شد! پ.ن: علی برکت الله...»

طاها محمدی:،«‏رفع فیلتر «واتس‌اپ» و از اون مهم‌تر «گوگل‌پلی» چه دست‌آورد بزرگیه! غیرمنطقی‌ترین فیلترینگ‌ها و ‎تحریم های_داخلی رو میذارن، بعد با هزار منت و مشروط برش می‌دارن، میگن برید حال کنید. چقدر خوب به مردم و جامعه ‎امید تزریق می‌کنید!»
واتساپ و گوگل‌پلی با تصمیم شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر شدند. اما دو نکته مهم‌تر وجود دارد؛ اولا این اتفاق خوب است اما قطعا و بی‌شک کافی نیست. ثانیا طرحی که منتشر شده وضعیت را بدتر از شرایط فعلی خواهد کرد که لازم است دولت باید درباره آن توضیح دهد

احسان بداغی: «‏واتساپ و گوگل‌پلی با تصمیم شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر شدند. اما دو نکته مهم‌تر وجود دارد؛ اولا این اتفاق خوب است اما قطعا و بی‌شک کافی نیست. ثانیا طرحی که منتشر شده وضعیت را بدتر از شرایط فعلی خواهد کرد که لازم است دولت باید درباره آن توضیح دهد.»

مجید رفیعی: «‏رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی کافی نیست اما با توجه به زور پر زور ذی‌نفعان فیلترنت، گام مهمی برای شنیدن صدای مردم و حرکت در جهت عمل به وعده‌های دولت است. »

بازگشت خبرگزاری فارس به واتساپ! 

خیزران: «‏امیدوارم که این تصویر از طرحی که گفته می‌شود توسط بخشی از دولت به شورای عالی فضای مجازی ارائه شده، کذب باشد. چون این رفع فیلتر به صورت گام به گام نیست بلکه قانونی کردن فیلترینگ و دائمی کردن آن است.»

علی: «‏حالا هر چی صلاحه ولی واتساپ / WhatsApp سومین شبکه اجتماعی/پیام‌رسان دنیاست با ۲ میلیارد نفر کاربر فعال. (از ۴ تا رتبه بالا، سه تاش واسه شرکت metaست!)»

حمیدرضا احمدی نوشت: « واکنش منفی توییتر به باز شدن واتس‌اپ خیلی خنده داره. قشری که روی توییتره (نسبت به جامعه) فنی تر و دست به vpn تره. اینکه واتس اپ باز شده تو زندگی تو تاثیری نداره ولی مادربزرگ و عموت که نمیتونن درست با بچه هاشون صحبت کنن راحت شدن. این خبر خوبیه. لازم نیست مدام جبهه بگیری مبارز.»

موافقین فیلترینگ
عیار: «‏درسته برق نداریم، دلار شده ۸۰ تومن، گاز قطع میشه، قیمت‌ها سر به فلک کشیده، ولی عوضش واتساپ آزاد شد.»

صدرا: «‏بذارید خلاصش کنم براتون: واتساپ و گوگل پلی رفع فیلتر میشن. یوتیوب از طریق پوسته و شاید یه دامنه ایرانی براتون باز بشه (مستقیم باز نمیشه). تلگرام هم میرن مذاکره کنند نشد دوباره پوسته میسازن (مثل تلگرام طلایی). پ.ن: گوگل پلی به زودی دوباره فیلتر میشه چون اپ‌های ایرانی رو حذف میکنه.»

یاس از کاربران سوپرانقلابی نوشت: «‏واتساپ رفع فیلتر شد، حتی اگه تلگرامم رفع فیلتر بشه تاثیری روی زندگی این عزیز نداره... ‎#دلار_چند»
 مجتبی امینی سازنده گاندو نوشت: «‏مشکل برق داریم...! مشکل گاز داریم...! مشکل اب داریم...! ولی عیبی نداره عوضش واتساپ فیلتر نیست دیگه...!»

محمد جعفر نعناکار از مدیران در دوره آذری جهرمی نوشت: «‏رفع فیلترینگ ‎#واتساپ آمریکایی، گامی به‌سوی طراحی بی‌ثباتی و آشوب‌های خیابانی در کشور! پ.ن: شورای عالی فضای مجازی به‌طور اصولی صلاحیت تصمیم‌گیری درباره محدودسازی یا آزادسازی پلتفرم‌ها آن هم به صورت مصداقی را ندارد.»

کارشناسان و منتقدان سیاست‌های فیلترینگ

میلاد نوری کارشناس این حوزه: «‏‏از نظر فنی فیلترشکن‌ها رو مسدود کنید. پیامک احراز هویت سرویس‌های خارجی هم روی چند ده میلیون کاربر ایرانی ببندید. تا یکی مثل انجیدنی (مدیر گپ و ویراستی) فرصت داشته باشه دوتا جایگزین دیگه هم هوا کنه. یا دوزار کاربر بیشتر از روی اجبار برن سمت پلت‌فرم‌های باکیفیتش! همین انجیدنی که فکر می‌کنه باید پیامک احراز هویت سرویس‌های خارجی روی ماها بسته بشه تا پلتفرم‌هاش کاربر جذب کنه، چند وقت پیش در مورد پیام‌رسان گمرک! با هشتگ‌های ‎#رانت ‎#اجبار و ‎#انحصار توییت کرده.»

محسن طهماسبی کارشناس امنیت نرم افزار: «‏این اتفاقی که درباره فیلترینگ افتاده به قدری خنده‌دار و احمقانه است که حتی ارزش واکنش هم نداره. نه تنها رفع فیلترینگ نیست، نه تنها شل کردن فیلترینگ هم نیست، بلکه با اون سامان‌دهی و پوسته و اینترنت طبقاتی، عملا بدتر شدن ماجرا هم هست. هه.»

حسین اسلامی عضو اتحادیه صنفی نظام یارانه‌ای: «‏بیش از دوسال منتظرش بودیم و به سهم خود تلاش کردیم. این مسیر باید ادامه پیدا کند و انتظار بیش از اینهاست...»

محمد کشوری از کارشناسان فضای مجازی نیز نوشت: «‏اکانت تلگرام خبرگزاری فارس خبر از راه اندازی اکانت این خبرگزاری در واتس‌اپ داد.»
خبرگزاری آی‌تی ایران: «‏خبرگزاری ایرنا: واتس‌اپ و گوگل‌پلی با اجماع رای مثبت اعضای شورای فضای مجازی رفع فیلتر شد. از جزییات دیگر طرح تاکنون خبری منتشر نشده است.»

رفع فیلتر واتساپ با ۲۰ میلیون کاربر در دوران فیلترینگ
رفع فیلتر واتساپ نه‌تنها یک تصمیم سیاسی، بلکه به عنوان یک پاسخ به نیاز اجتماعی قابل توجه است. با بازگشت واتساپ به فضای مجازی کشور، بسیاری از کاربران بار دیگر به این پیام‌رسان روی آوردند. با این حال، براساس نظرسنجی‌های ایسپا، واتساپ همچنان یکی از پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در کشور است. این آمار نشان می‌دهد که در مراکز استان‌ها ۴۲ درصد، در شهرستان‌ها ۳۳ درصد، و در روستاها ۲۶ درصد از مردم از واتساپ در دوران فیلترینگ استفاده می‌کنند. همچنین، ۴۶ درصد از کاربران واتساپ را دانشگاهیان تشکیل می‌دهند، در حالی که ۳۸ درصد دارای مدرک دیپلم و ۱۸ درصد تحصیلات پایین‌تر از دیپلم دارند. این آمار بیانگر آن است که واتساپ با وجود فیلترینگ، همچنان جایگاه خود را در میان کاربران ایرانی حفظ کرده است.

رفع فیلتر واتساپ در دی‌ماه ۱۴۰۳، رویدادی مهم در فضای مجازی کشور بود که واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشت. این اقدام که نشان‌دهنده تغییراتی در رویکرد حاکمیت نسبت به فضای مجازی است، اما همچنان سوالات زیادی درباره اهداف و پیامدهای این تصمیم وجود دارد.

 آیا این اقدام صرفاً پاسخی به فشارهای داخلی بوده است؟ آیا واقعا ارتباطاتی با متا صورت گرفته است یا نه؟ دیگر سکوهای فیلترشده چه برنامه‌ای دارند؟ آیا اخبار اینترنت طبقاتی در پی این خبر واقعیت داشت؟ مخالفت علنی برخی اعضای شورای عالی فضای مجازی با رفع فیلترینگ همچون رسول جلیلی، تغییر مواضع مدیران چون رئیس سازمان تبلیغات با انتقادات فراوان تندروها به وی، و اعتراض سکوهای داخلی شبکه‌های اجتماعی نشان‌دهنده پیچیدگی و تضادهای موجود در اجرای این مصوبات است.

 این تناقض‌ها بیانگر چالش‌های عمیق‌تر در سیاست‌گذاری فضای مجازی کشور هستند. این اقدام نشان داد که فیلترینگ به‌عنوان یک ابزار کنترل، با چالش‌های جدی مواجه است. بنابراین در عین حال که بررسی و ادامه موضوع رفع فیلترینگ دیگر سکوها و انتظار مردم و شکاف میان مردم و حاکمیت حائز اهمیت است، یکی از نکات مهم که به وضوح قابل مشاهده است، عدم شفافیت در روند تصمیم‌گیری‌های شورای عالی فضای مجازی است.

شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهادی که تصمیمات کلیدی در زمینه فضای دیجیتال کشور را اتخاذ می‌کند، به نظر می‌رسد که در بسیاری از موارد مواضع خود را تغییر داده و از اعلام دقیق و شفاف مواضع خود امتناع کرده است. یکی  دیگر از دلایلی که باعث ایجاد ابهام در این فضا شده، تغییرات مداوم در مواضع مختلف اعضای شورای عالی فضای مجازی است. در واقع، نبود خط‌مشی ثابت و شفاف در سیاست‌های فیلترینگ، باعث شده که مواضع این شورا به نظر متناقض برسد.
بسیاری از کاربران اذعان کرده‌اند که حتی مادربزرگ‌ها، پدربزرگ‌ها و افراد میانسال خانواده نیز دوباره به واتساپ بازگشته‌اند و از این اتفاق استقبال کرده‌اند..در زمان فیلترینگ، ۲۳ درصد از افراد بالای ۵۰ سال و ۳۸ درصد از افراد ۳۰ تا ۴۹ سال از این پلتفرم استفاده می‌کردند

در کنار این موضوعات، تحلیل‌ها نشان می‌دهند که ممکن است سیاست‌های پشت پرده و فشارهای مختلف گروه‌های سیاسی و اقتصادی تندرو نیز در تصمیم‌گیری‌های شورای عالی فضای مجازی تأثیرگذار باشند. به عنوان مثال، برخی از تحلیل‌ها به‌طور غیرمستقیم به فشارهای اقتصادی و تجاری اشاره می‌کنند که  به مخالفت رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی منجر شده است. این امر نشان می‌دهد که تصمیمات در این شورا تنها تحت تأثیر ملاحظات فنی یا امنیتی نبوده، بلکه عوامل سیاسی و اقتصادی گروه‌های ذینفع نیز در آن احتمالا دخیل هستند.

از سوی دیگر، استقبال گسترده مردم از رفع فیلترینگ واتساپ است. بسیاری از کاربران اذعان کرده‌اند که حتی مادربزرگ‌ها، پدربزرگ‌ها و افراد میانسال خانواده نیز دوباره به واتساپ بازگشته‌اند و از این اتفاق استقبال کرده‌اند. این موضوع با آمارهای منتشرشده از سوی ایسپا نیز همخوانی دارد؛ طبق این آمار در زمان فیلترینگ، ۲۳ درصد از افراد بالای ۵۰ سال و ۳۸ درصد از افراد ۳۰ تا ۴۹ سال از این پلتفرم استفاده می‌کردند.

 این نشان‌دهنده جمعیت به نسبت فعال واتساپ در کشور است که حتی در دوران فیلترینگ نیز حدود ۲۰ میلیون کاربر فعال داشته است. این استقبال گسترده نشان می‌دهد که رفع فیلتر واتساپ تأثیر قابل‌توجهی بر زندگی دیجیتال مردم کشور خواهد داشت.

و سئوال ساده تر:  اصولا آیا با رفع فیلتر واتساپ به عنوان یک پیام رسان نه چندان محبوب! آسمان به زمین آمد؟ دقیقا چه اتفاقی افتاد که هفته های قبل اتفاق نمی افتاد؟