امید پشت درهای بسته / گزارشی از ابعاد و تاثیر اجتماعی رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل‌پلی و انواع واکنش‌ها به آن

چندعامل در شروع رفع فیلترینگ نقش داشته است، یکی مطالبه‏‌گری و ایستادگی مردم بود؛ سه سال پیش می‏‌خواستند طرح صیانت را اجرا کنند اما مردم با تشکیل کارزارها و اعتراض‌‏های گسترده در این باره، جلویش را گرفتند. عامل دیگر این است که تجربه نشان داده فیلترینگ بی‌‏اثر و بی‌‏فایده است.

از بعدازظهر سه‌شنبه، چهارم دی‌ماه 1403، یک خبر همه‌جا پیچید و ایرانی‌های زیادی در استوری‌های حساب‌های اینستاگرام‌شان نوشتند: «واتساپ و گوگل‌پلی آزاد شدند.» خبر از پشت درهای بسته شورای عالی فضای مجازی از راه رسید.

واکنش‌ها خیلی زود از راه رسیدند و مثل همیشه به دو طیف دسته‌بندی شدند؛ امیدواران و ناظران بی‌امید. یک سوال اما از همان ساعات اول، بین بیشتر کاربران شبکه های اجتماعی مشترک بود: «جزئیات مصوبه شورای عالی فضای مجازی چیست و دقیقاً قرار است در ادامه چه اتفاقی بیفتد؟» طولی نکشیده بود که خبرگزاری مهر، جزئیات غیررسمی‌ای را درباره امضای سندی در شورای عالی فضای مجازی منتشر کرد و سایت‌های خبری با بررسی متن منتشرشده در این خبرگزاری، آن را شروع محدودیت‌های جدید دانستند: «رفع فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها فقط بخشی از برنامه شورای ‌عالی فضای مجازی است و اقدامات دیگر این شورا، ممکن است به محدودتر شدن اینترنت در ایران منجر شود.

در مرحله اول این طرح، بازگشایی گوگل‌پلی و واتساپ برنامه‌ریزی شده اما این تمام ماجرا نیست. این طرح که درصورت تصویب شورای‌ عالی فضای مجازی اجرا می‌شود، امتیازهای ویژه‌ای برای پیام‌رسان‌های داخلی در نظر گرفته است، ازجمله بسته حمایتی ۵۰ میلیارد تومانی، ارائه انحصاری برخی خدمات مانند نسخه‌نویسی الکترونیکی و پیام بانکی، خدمات کارت سوخت، پلیس و قوه‌قضائیه. علاوه‌براین، اینترنت طبقاتی قرار است با جدیت بیشتری پیگیری شود.

این طرح درباره همین موضوع «ساماندهی اینترنت اقشار و ارائه پالایش‌شکن قانونی، شدت عمل قضایی در برخورد با تخلفات کاربران در سکوهای خارجی غیرمجاز» را برنامه‌ریزی کرده است. از اقدامات دیگر این طرح می‌توان به مواردی اشاره کرد که احتمالاً باعث گران‌شدن ترافیک خارجی خواهند شد. در این طرح «اصلاح تعرفه در جهت کاهش مصرف سکوهای خارجی و پالایش‌شکن‌ها در کنار کاهش درآمد اپراتور از ترافیک خارجی نسبت به ترافیک داخلی» پیش‌بینی شده است.»

این گمانه‌زنی‌ها را هنوز هیچ مقام رسمی‌ای تایید یا رد نکرده است اما واکنش‌های زیادی به دنبال داشته است؛ کاربران زیادی در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که اگر قرار باشد شروع مسیر رفع فیلترینگ، همراه با محدودیت‌های دیگر باشد، این آغاز ناامیدی‌های جدید اجتماعی است. نمونه‌اش سعید ارکان‌زاده، روزنامه‌نگار که با اعتراض به متن خبرگزاری مهر درباره مصوبه جدید که در آن عباراتی ازجمله «اینترنت اقشار»، «درگاه حکمرانی‌پذیر»، و «ارائه تلگرام از طریق سکوهای داخلی» آمده، نوشته است: «خجالت هم نمی‌کشند.

گویی فتحعلی‌شاه قاجار بر تخت نشسته و گوشت شکار را تقسیم می‌کند بین رعایا؛ یک تکه استخوان پرت می‌کند جلوی هر رعیت.» او نوشته است که اینترنت حق ما و دارایی همه شهروندان ایران است.  از طرف دیگر اما امیدوارانی هم هستند که می‌گویند، این گام خوبی برای ادامه رفع فیلترینگ دیگرشبکه‌های اجتماعی است و می‌تواند روح تازه‌ای به بدن بی‌جان سرمایه اجتماعی میان ساکنان ایران بدمد.

در مقابل هم هستند کسانی که نظر مخالفی دارند؛ نمونه‌اش  مهسا اسداله‌نژاد، جامعه‌شناس که به «هم‌میهن» می‌گوید که به نظرش این ماجرا بیشتر شبیه جا انداختن نوعی دستاورد برای دولت جدید است، ربطی به تزریق امید ندارد و اطمینانی نیست که دائمی باشد یا مقدمه دسترسی به اینترنت آزاد باشد. 

اولویت‌بندی درباره رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی هم یکی دیگر از موارد موردبحث است؛ تعداد زیادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌گویند که در حال حاضر و بعد از آسیب‌دیدن بسیاری از کسب‌وکارها از فیلترینگ اینستاگرام و تلگرام، وقت برداشتن فیلترینگ آنهاست. سامان، بیش از 10 سال سابقه فعالیت در شبکه‌های اجتماعی دارد و با بیش از 170 هزار دنبال‌کننده، اینفلوئنسر ورزشی است.

او می‌گوید: «رفع فیلتر دو پلتفرم اینستاگرام و تلگرام اهمیت بیشتری داشت تا واتساپ؛ چراکه کسب‌وکارها در این دو پلتفرم فعالند. رفع فیلتر گوگل‌پلی به‌خصوص واتساپ، بیش از آنکه برای کسب‌وکارها مفید و مهم باشد برای خانواده‌ها مهم است، چراکه واتساپ یک اپلیکیشن خانوادگی است تا کسب‌وکاری.» به گفته او، باتوجه به وضعیت اقتصادی موجود، با رفع فیلترینگ، مردم دیگر هزینه فیلترشکن پرداخت نمی‌کنند و برای دسترسی به اینستاگرام آرامش خاطر بیشتری خواهند داشت.

تا این لحظه، آزاد شدن واتساپ و گوگل‌پلی خبر یا اتفاق ماورایی‌ای برای شخص من نیست، چون اولویت ما رفع فیلتر اینستاگرام با بیش از ۵۷ میلیون ایرانی در این پلتفرم است. علی، یکی از افرادی است که معتقد است رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی، بدون تردید یک اقدام کوچک و ناکافی برای مواجهه با نارضایتی از سیاست نامحبوب فیلترینگ است.

او در بخش فضای مجازی و تولید محتوا فعالیت می‌کند و می‌گوید که سیاست فیلترینگ و مسدودسازی، خلاف تصور سیاست‌گذارانی است که این روش را به‌عنوان روش مقابله با دسترسی شهروندان به اطلاعات و ارتباطات تدوین کردند؛ نه یک سیاست تنبیهی علیه سکوها و پلتفرم‌های آنلاین خارجی، بلکه سیاستی تنبیهی علیه مردم: «باتوجه به استفاده روزافزون از فیلترشکن‌ها توسط عموم مردم، سیاست فیلترینگ درواقع به ضد خود بدل شده ‌است.

مردم با استفاده از راهکارهایی که حتی برای آنها عنوان‌های مجرمانه تعریف شده‌، امکان دسترسی به پلتفرم‌های مسدودشده را پیدا می‌کنند. درواقع فیلترینگ و مسدودسازی گسترده دسترسی مردم به اطلاعات، شهروندان را به مجرمان بالقوه تبدیل کرده ‌است که مدام در حال موش و گربه بازی با حکومت، برای خلاصی از محدودیت‌های اعمال‌شده‌اند.»

به اعتقاد او، رفع فیلتر گوگل‌پلی و واتساپ، در شرایطی که بخش عظیمی از سرویس‌های آنلاین و وب‌سایت‌ها توسط ایران مسدود شده ‌است یا در لبه مقابل قیچی توسط سرویس‌دهندگان خارجی به روی ایرانیان بسته‌ شده‌ است، دردی از بیماری فیلترینگ درمان نمی‌کند. به گفته این کاربر فضای مجازی، حل مشکل نیاز به گام‌های بسیار بزرگتر، تصمیم‌های شجاعانه‌تر و تغییر اساسی در رویکرد و سیاست‌ها دارد.

سیاست‌گذاران باید به این باور برسند که مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌ها تنبیه جمعی و خصومت علیه شهروندان است و باید به این نتیجه برسند که سیاست فیلترینگ شکست خورده: «برای جذب پلتفرم‌های بزرگ آنلاین برای فعالیت قانونی در بازار کشور، نمی‌توان از طریق مسدودسازی و فیلترینگ ابتدا آنها را از دسترس خارج کرد، سپس آنها را وادار به فعالیت قانونی در ایران کرد، بلکه برعکس از طریق تسهیل محیط کسب‌وکار برای پلتفرم‌های خارجی، ابتدا باید اجازه داد این پلتفرم‌ها منافع ملی و اقتصادی غیرقابل چشم‌پوشی در ایران داشته‌ باشند تا پس از آن، بتوان آنها را وادار به پیروی از قوانین ایران کرد.»

محمد رهبری، پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی برای توضیح اینکه دقیقاً با رفع فیلتر واتساپ و گول‌پلی چه اتفاقی افتاده است، به نظرسنجی‌های اخیر در این باره استناد می‌کند: «طبق نظرسنجی که قبل از فیلترینگ واتساپ یعنی اواخر شهریورماه 1401 انجام شده بود، بیش از 70 درصد مردم از این پیام‌رسان برای مراودات‌شان استفاده می‌کردند.

طبق آخرین نظرسنجی که ایسپا درباره مصرف شبکه‌های اجتماعی داشت، در شهریورماه 1403، 33 درصد کاربران بالای 18 سال از واتساپ استفاده می‌کردند و 39 درصد هم از تلگرام. یعنی یک‌سوم مردم همچنان از واتساپ استفاده می‌کنند و این جمعیت کمی نیست؛ یعنی حدود 20 میلیون نفر. خب حالا واتساپ رفع فیلتر شده و 20 میلیون نفر می‌توانند به‌راحتی از آن استفاده کنند؛ این را نمی‌توان کم‌اهمیت تلقی کرد.» 

او در ادامه و در گفت‌وگو با «هم‌میهن» می‌گوید که ابعاد این مصوبه مهم است اما هنوز از جزئیات آن مطلع نیستیم: «شورای عالی فضای مجازی باید همه ابعاد آنچه در جلسه روز سه‌شنبه رفته را اطلاع‌رسانی کند که همه مردم و متخصصان این حوزه در جریان آن قرار بگیرند، چون به هرحال شایعات مختلفی در این باره مطرح می‌شود که بعضی از آنها نگران‌کننده‌اند و بعضی جای نگرانی چندانی ندارند.

موضوعی که حداقل تا الان مشخص است، رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی است که از روز چهارشنبه هم عملی شده و مردم در حال استفاده از آن‌اند. این به هرحال اتفاق خوب و مبارکی است و بخشی از وعده رفع فیلترینگ است که اوایل دولت جدید مطرح شد، هرچند طبیعتاً کافی نیست. فکر می‌کنم خود رئیس‌جمهوری هم باورشان بر این است که این کافی نیست و گام‌های بعدی رفع فیلتر شبکه‌های مجازی هم برداشته شود؛ کمااینکه ظاهراً در جلسه قبلی شورای عالی فضای مجازی هم بحثی در این باره مطرح بوده است.»

رهبری معتقد است که به هرحال نمی‌توان این گام اولیه را کوچک شمرد چون اتفاق مهمی است: «در دو دهه اخیر که فناوری اینترنت وارد کشور شده، شاهد بودیم در کنار فیلترینگ گسترده، حالا پیام‌رسانی مثل واتساپ که مردم از آن استفاده می‌کنند، رفع فیلتر شده است و نباید این را نادیده گرفت. بنابراین بخشی از وعده رفع فیلتر محقق شده و برای ادامه آن باید امیدوار باشیم که شخص رئیس‌جمهوری باتوجه به تاکید ویژه‌ای که بر رفع فیلترینگ دارند، طی مرور زمان این اتفاق تعمیم بیابد.» 

این پژوهشگر اجتماعی معتقد است که طبیعتاً خواسته مردم، رفع فیلتر همه شبکه‌های اجتماعی و خواسته بحقی است و رفع فیلتر آنها برایشان ملموس‌تر است: «بخشی از ماجرا خریدوفروش و کسب‌وکارهای آنلاین است ولی بخش بزرگی هم مربوط به مراودات و تعاملات روزمره مردم است که در پیام‌رسان‌ها صورت می‌گیرد. در حال حاضر بعضی از پیام‌رسان‌هایی که این تعاملات روزمره در آنها صورت می‌گرفته، فیلتر بوده درحالی‌که حالا واتساپ فیلتر نیست و همین برای تعاملات روزمره مردم سهولت ایجاد می‌کند.

با تاکید بر این واقعیت که این تعاملات روزمره، سهم بیشتری از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها را در برابر خریدوفروش آنلاین به خودش اختصاص داده است، هرچند کسب‌وکارها و خریدوفروش آنلاین هم در چهار، پنج سال اخیر توسعه زیادی پیدا کرده است؛ به‌ویژه در اینستاگرام که بسیاری از مردم از طریق آن امرار معاش می‌کنند و باید قطعاً در دستور کار رفع فیلترینگ باشد.» 

به گفته او، چندعامل در شروع رفع فیلترینگ نقش داشته است: «یکی مطالبه‌گری و ایستادگی مردم بود؛ سه سال پیش می‌خواستند طرح صیانت را اجرا کنند اما مردم با تشکیل کارزارها و اعتراض‌های گسترده در این باره، جلویش را گرفتند. عامل دیگر این است که تجربه نشان داد،ه فیلترینگ بی‌اثر و بی‌فایده است. خود مسئولان هم آمارش را دارند و می‌دانند که فیلترینگ ناکارآمد بوده است.

اما در کنار این دو عامل، عامل سوم را هم باید در نظر گرفت که شاید اگر نبود، دو عامل دیگر کفایت نمی‌کرد که ما را به نقطه رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی برساند، آن هم نقش خود آقای پزشکیان است. دو عامل قبل در دولت‌های قبلی هم وجود داشت ولی عملاً اقدامی برای رفع فیلترینگ انجام نشد، من فکر می‌کنم اینکه رئیس‌جمهور خودش به رفع فیلترینگ باور داشته و مخالفان را راضی کرده، بسیار تاثیرگذار بوده است.» 

رهبری ادامه می‌دهد: «اینکه مبنای انتخاب رفع فیلترینگ چیست، برای شخص من مشخص نیست؛ همانطور که در سال 1397 تلگرام فیلتر شد، بعد در سال 1403 وات‌اپ و ما هیچ‌وقت نفهمیدیم مبنای این اقدام چه بود. بنابراین اینکه در ادامه چه خواهد شد غیرقابل پیش‌بینی است و به چندعامل بستگی دارد؛ اگر مثلاً اعتراضاتی در جامعه رخ دهد، آن دیدگاهی که طرفدار فیلترینگ است ممکن است دست بالا را پیدا کند یا حداقل مقاومت بیشتری در برابر رفع فیلتر باقی پلتفرم‌ها داشته باشد. عامل موثر دیگر، مطالبه‌گری مردم است، اینکه آنها همچنان از دولت بخواهند و از طرف دیگر، رئیس‌جمهوری هم فکر نکند کافی است و روند رفع فیلتر را دنبال کند.»

حمید ضیایی‌پرور، کارشناس ارتباطات و پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی است. او به «هم‌میهن» می‌گوید که نیاز مردم چه در حوزه کسب‌وکار و معیشت و چه در حوزه اطلاع‌رسانی و سرگرمی، عمدتاً روی شبکه‌های اجتماعی متمرکز بوده درحالی‌که در ایران به مناسبت‌های مختلف از سال 88 به این‌طرف، پلتفرم‌های اجتماعی یک به یک فیلتر شده‌اند. به‌طوری‌که در حال حاضر هیچ‌یک از پلتفرم‌های اجتماعی در ایران باز نیست.

او درباره ضرورت استفاده از این پلتفرم‌ها از سوی مردم توضیح می‌دهد: «بخش زیادی از کسب و کارهای خرد و خانگی در اینستاگرام و تلگرام متمرکز شده‌اند، با فیلتر شدن آنها، پلتفرم‌های داخلی نتوانستند نیازهای مردم را برآورده کرده و اعتماد عمومی ایجاد کنند. مردم با فیلترشکن‌ها از این سکوها استفاده می‌کنند، درحالی‌که این فیلترشکن‌ها علاوه بر وقت و انرژی هزینه‌ زیادی برای مردم دارند.

به طور متوسط بین 80 تا 300 هزار تومان به صورت ماهانه، پول خرید فیلترشکن داده می‌شود. در این میان گفته می‌شود که بیش از 80 درصد فیلترشکن‌های رایگان، اسپای ویر یا جاسوس‌افزار هستند که تبعات امنیتی دارد.» به گفته او، مصوبه روز سه‌شنبه، شورای عالی فضای مجازی 32 بند دارد که هنوز منتشر نشده یعنی انتشارش زمان‌بر است و باید تایید نهادهای حاکمیتی، دفتر ریاست‌جمهوری و دفتر رهبری و... را بگیرد: «رفع‌ فیلتر کردن این دو پلتفرم، تاثیرات اجتماعی و روانی روی مردم دارد، اولین نکته‌اش این است که برای اولین‌بار در جمهوری اسلامی، دو پلتفرم فیلترشده رفع فیلتر شدند که این یک رویه مرسومی نبوده است. یعنی هر زمان که چیزی منع و مسدود می‌شود دیگر هیچ‌وقت باز نمی‌شود.

دومین نکته هم این است که شورای عالی فضای مجازی در سیزده، چهارده سال فعالیتش هیچ‌وقت به موضوع فیلترینگ به طور مستقیم ورود نکرده بود و همیشه نهادهای ریز و درشتی مثل کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه فضای مجازی، شورای امنیت ملی، دادسرای فرهنگ و رسانه و... در این موضوع دخالت می‌کردند. بنابراین برای اولین بار است که مرجعیت تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ و رفع آن به بالاترین شورا در این نهاد یعنی شورای عالی فضای مجازی کشور سپرده شد. در نهایت هم مسئله مهم اینکه مسئولان زیادی در این شورا حضور دارند بنابراین یک‌نفره در دادسرایی یا یک عضو از کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه درباره این موضوع تصمیم نمی‌گیرد.»

به گفته ضیایی‌پرور، گوگل‌پلی یک فروشگاه است که اپلیکشین‌های اندرویدی را به اشتراک می‌گذارد، قبلاً به دلیل فیلتر بودن گوگل‌پلی، کاربران مجبور بودند که اپلیکیشن‌هایشان را از طریق برنامه‌های بازار، کافه بازار و ایران اپ و... به روزرسانی یا تهیه کنند، این نرم‌افزارها اما مورد تایید گوگل نیستند، بعضاً حتی خود آنها هم نرم‌افزارهای جاسوس‌افزار را نصب می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از اپلیکیشن‌های اندرویدی و‌ای او اس، از فروشگاه‌های گوگل حذف شدند، چون استانداردهای بین‌المللی را رعایت نمی‌کردند.

حالا که این پلتفرم‌ها رفع فیلتر شده اتفاقی که می‌افتد این است که کاربران می‌توانند اپلیکیشن‌های خود را از منبع اصلی به‌روزرسانی کنند، دسترسی‌ برایشان باز است. نزدیک به 90 درصد کاربران ایرانی گوشی‌های اندرویدی دارند، بنابراین با این تصمیم، امنیت و راحتی نصب برای مردم ایجاد می‌شود.   او درباره اهمیت رفع فیلتر واتس‌اپ هم توضیح می‌دهد:«در دنیا محبوب‌ترین و پرمخاطب‌ترین پیام‌رسان واتس‌اپ است، اما در ایران تلگرام محبوب‌ترین است و حتی می‌توان گفت که تلگرام رسانه ملی ایرانیان به شمار می‌رود.

بیش از یک میلیارد کنش و تعامل در میان پست‌ها و کانال‌های تلگرام فارسی در ایران دیده می‌شود. شاید بهتر بود که اول تلگرام رفع فیلتر می‌شد. اما به هر حال واتس‌اپ پیام‌رسان بی‌خطری است و حتی شنیده می‌شود بیشتر مسئولان روی گوشی‌هایشان واتس‌اپ نصب کرده‌اند. شاید به همین دلیل بوده که اول این پیام‌رسان را رفع فیلتر کرده‌اند.

در کنار همه اینها، تلگرام از این منظر برای مردم محبوب است که کانال و ربات و گروه‌های مختلف دارد، همچنین از طریق تلگرام می‌توان یک و نیم‌گیگ فایل ارسال کرد درحالی‌که از طریق واتس‌اپ 40 مگابایت می‌توان فرستاد که اینها با هم قابل مقایسه نیستند.»  به گفته ضیایی‌پرور، به هر حال رفع فیلترینگ، مطالبه مردم بوده و این اقدام، ترکی بر سد فیلترینگ است: «مطالبه مردم رفع فیلتر تمام پلتفرم‌هاست، چراکه برای مردم زحمت و هزینه ایجاد کرده و بار مالی سنگینی به جامعه وارد کرده است، البته پزشکیان می‌توانست در یک اقدام انقلابی به طور مستقیم به وزیر ارتباطات دستور دهد که با مسئولیت خودش، تمام پلتفرم‌ها رفع فیلتر شوند، یعنی ریاست‌جمهوری این قدرت را دارد اما آقای پزشکیان شخصی است که از روز اول بر وفاق تاکید کرده بود نه درگیری.

بنابراین متناسب با شعارهای او، این اتفاق افتاده است. البته خبر خوب اینکه مصوبه روز سه‌شنبه، 4 مرحله دارد که همه آنها به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده و از نظر قانونی دولت مجاز است هر زمان که تشخیص می‌دهد، آن را اجرا کند. چراکه مصوبه زمان‌بندی در نظر نگرفته است و می‌تواند به استناد این مصوبه دستور اجرا دهد.»
2 میلیون امضاء برای رفع فیلتر

حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم اجتماعی کارزار و کنشگر حوزه آزادی اینترنت است و می‌گوید که در سال‌های گذشته موضوع حق دسترسی به اینترنت، همواره جزو موضوعات کارزارها بوده است و همیشه یک کارزار فعال در این زمینه وجود داشته؛ یعنی از زمانی که فیلترینگ گسترده شد. تاکنون نزدیک به دو میلیون امضاء در زمینه مخالفت با فیلترینگ جمع شده که سهم قابل توجهی از امضاهای کل کارزارها داشته است: «ما در کل از تمام کارزارهایی که منتشر شده، 40 میلیون امضاء جمع کرده‌ایم که دو میلیون آن مربوط به این موضوع بوده است؛ در روزها و ماه‌های اخیر هم کارزارهای زیادی منتشر شده که مهم‌ترین آنها، یکی درخواست رفع فوری فیلترینگ از دولت پزشکیان بود که 69 هزار امضاء جمع شد و دیگری هم کارزاری بود که درخواست برکناری وزیر ارتباطات به‌دلیل ناتوانی در رفع فیلترینگ داشت. امضاهای این کارزار به مرز 20 هزار رسید.

به هر حال این کارزارها به‌عنوان ابزارهای مدنی هستند که مردم از طریق آنها تلاش می‌کنند حرف‌شان را بزنند و اولویت‌های‌شان را مطرح کنند.» به گفته او، در این کارزارها به‌طورکلی به موضوع رفع فیلترینگ پرداخته شده و مشخص نیست که اولویت با کدام پلتفرم یا شبکه است، اما آنچه مشخص است این است که مردم در تلاش برای جبران خسارت‌های زیادی‌اند که در سال 1401 با شروع فیلترینگ شروع شد.

آنها در پلتفرمی مثل اینستاگرام، زیستی تشکیل داده بودند که با فیلترینگ، این زیست نابود شد و هنوز خاطره آن در میان مردم وجود دارد و مطالبه اصلی‌شان برگشتن به همان دوران است. با این حال بسیاری از مردم هیچ‌وقت نتوانستند از پلتفرم‌هایی مثل فیس‌بوک یا یوتیوب به‌صورت آزاد استفاده کنند؛ پلتفرم‌هایی که پتانسیل بسیار زیادی دارند. 

با اینکه در همان شبکه‌های اجتماعی که فیلتر است، انتقادهای زیادی به رفع فیلتر محدود شده اما او معتقد است که این اتفاق مهم بوده است: «رفع فیلتر این دو پلتفرم، جزو اتفاقات مهمی بوده که ناشی از مقاومت مدنی، اعتراض و مطالبه‌گری مردم در سال‌های گذشته بوده است، اگر آنها اعتراض نمی‌کردند اساساً حاکمیت هیچ‌وقت به این سمت نمی‌رفت که حتی کوچکترین بازنگری در این زمینه و حتی در حد واتساپ و گوگل‌پلی داشته باشد. بنابراین این مسئله نشان می‌دهد که تمام این اعتراضات و مقاومت‌ها می‌تواند موثر باشد. این مسیری است که مردم می‌توانند ادامه دهند تا امتیازات بیشتری از حاکمیت بگیرند.»

او می‌گوید که بیشتر از اینکه امتیاز این اتفاق را به شخص یا گروه خاصی بدهیم، اعتبارش به جامعه‌ مدنی داده می‌شود: «اگر بخواهیم از بعد فنی به ماجرا نگاه کنیم، رفع فیلترینگ گوگل پلی، حتی از رفع فیلتر واتساپ هم مهم‌تر است، به این دلیل که بحث امنیتی دستگاه‌ها و گوشی‌ها با فیلتر بودن آن، در خطر بود. کاربران بسیاری از به‌روزرسانی‌ها را نمی‌توانستند برای دستگاه‌های‌شان انجام دهند و از سوی دیگر با رفع فیلتر شدن آن، مردم به انبوهی از فیلترشکن‌های رایگان دسترسی پیدا می‌کنند.»

او درباره پیام‌رسان واتساپ هم توضیح می‌دهد: «درباره واتساپ هم باید گفت که این روزها بسیاری از مردم در کف جامعه ناچار بودند که از پیام‌رسان‌های داخلی برای کارهای روزمره‌شان استفاده کنند، اما حالا پیش‌بینی می‌شود که بتوانند به پلتفرم‌های باکیفیت بین‌المللی مثل واتساپ وصل شوند.»

با این همه او این سوال را مطرح می‌کند که آیا این اتفاق برای مردم کافی است؟ آیا توقع مردم را برآورده کرده است؟ «طبیعتاً توقع مردم بالاتر از اینهاست، به‌ویژه آن گروهی که به آقای پزشکیان رأی داده‌اند، آنها خواستار رفع فیلترینگ کامل و تغییر رویکرد نسبت به این مسئله‌اند. مسئله ما تنها فیلتر بودن یکی، دو پلتفرم نیست، مسئله ما رویکرد اشتباهی است که به فناوری نوین وجود دارد و همه آنها را به‌عنوان پدیده‌های ضدامنیتی می‌بینند که به‌طور دائمی، هستی نظام ایدئولوژیک کشور را تهدید می‌کند. توقع مردم بازنگری این رویکردهاست، آنها می‌خواهند مانند تمام شهروندان کشورهای دنیا، دسترسی آزاد به اینترنت داشته باشند. توقع مردم بجاست و به‌واسطه همین توقع، رأی دادند، اعتراض و مطالبه کردند. اما اینکه از این به‌بعد چه اتفاقی می‌افتد، موضوع مهمی است.»

  با این حال اما بیدی هم مانند سایر فعالان این حوزه، نگران خبرهایی است که از شورای عالی فضای مجازی شنیده می‌شود، هرچند این خبرها به‌صورت رسمی از شورای عالی فضای مجازی خارج نشده و تنها خبرگزاری مهر درباره آن نوشته اما عنوان شده که اقدامات بعدی که قرار است از سوی شورای عالی فضای مجازی انجام شود، منجر به محدودتر شدن اینترنت در کشور می‌شود.

در گزارش «مهر» که هنوز به‌طور رسمی تایید نشده است، در طرح شورای عالی فضای مجازی چهار مرحله طراحی شده که هرکدام شامل چندین اقدام می‌شوند. ارائه یوتیوب از طریق درگاه‌های حکمرانی‌پذیر، تصویب لایحه مقابله با اخبار جعلی در هیئت‌دولت و بررسی دو فوریت آن در مجلس، اجرای سند سیاست‌ها و الزامات تعرفه‌گذاری ترافیک شبکه و تسهیم درآمد و محتوا، ایجاد زیست‌بوم پایدار تولید محتوای مردمی در سکوهای داخلی، تسهیل و ترغیب سرمایه‌گذاری برای ایجاد و تقویت سکوهای متنوع محتوایی و خدماتی توسط نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی، ازجمله این اقدامات است و باید به آن  ممنوعیت استفاده رسمی دستگاه‌ها از سکوهای خارجی و الزام به حضور در سکوی داخلی و بازبینی و متناسب‌سازی برخورد با مصادیق محتوای مجرمانه در سکوهای داخلی و خارجی را هم اضافه کرد. 

این کنشگر در حوزه اینترنت آزاد می‌گوید که باید جزئیات مصوبات جدید بررسی شود: «گفته می‌‌شود این مصوبه روز سه‌شنبه تصویب شده و در گام اول گوگل‌پلی و واتساپ را رفع فیلتر کرده است؛ در گام‌های بعدی که ظاهراً توسط وزارت ارتباطات تدوین شده، ادامه مسیر بسیار مأیوس‌کننده است و هیچ پیش‌بینی نسبت به اینکه وضعیت بهتر شود، نمی‌توان داشت.» به گفته بیدی، اگر مصوبه شورای عالی فضای مجازی تایید شود، طرح فاجعه‌‌آمیز و خسارت‌باری اجرا می‌شود که چکیده آن در قالب طرح صیانت از فضای مجازی و مصوبات شورای عالی فضای مجازی و تیمی که آقای رئیسی داشتند، است: «این طرح جدید خطرناک است.» 

درباره اینکه آیا دولت با رفع فیلتر گوگل‌پلی و واتساپ و ماندگاری فیلتر شبکه‌های اجتماعی که مردم فعالیت گسترده‌تری در آنها دارند مثل اینستاگرام، تلگرام و توئیتر، تنها خواسته شهروندان را سرگرم کند یا خیر، موضوعی است که بیدی به آن پاسخ می‌دهد. او می‌گوید، اینکه این‌ها شکلات‌هایی است که تنها یک مسئله را از سرشان باز کنند و فشاری که برای رفع‌ فیلترینگ وجود دارد را از خودشان بردارند، به جزئیات مصوبه روز سه‌شنبه شورای عالی فضای مجازی برمی‌گردد.

اگر همان جزئیاتی که در فضای مجازی منتشر شده باشد، می‌توانیم بگوییم که این اقدام تنها یک گشایش کوچک بوده تا کمی از فشار مردم کم کند و هیچ آینده روشنی برایش دیده نمی‌شود. بنابراین در این پروسه، پلتفرم دیگری هم رفع‌ فیلتر نمی‌شود. این اقدامات باید نشان‌دهنده تغییر رویکرد باشد تا بتوان تحلیل درستی از آنها ارائه داد. 
تقلا برای ادامه فیلترینگ

چند ساعتی از اعلام خبر رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی نگذشته بود که اعلام شد 136 نماینده مجلس شورای اسلامی به شورای عالی فضای مجازی علیه طرح رفع فیلترینگ نامه نوشتند. آنها این پلتفرم‌های رفع فیلترشده را دشمن جمهوری اسلامی خواندند و خواستند فیلترینگ تداوم داشته باشد.  

بیدی در همین زمینه معتقد است که تقابل میان رویکرد مسئولان با مردم بسیار واضح است، به همین دلیل بود که وزیر ارتباطات در توئیتی نوشت که دستاورد رفع فیلتر با وفاق و همدلی ایجاد شد. منظور او این بود که تقابل با مردم، وفاق و همدلی نیست. مسئله دیگری که از سوی این کنشگر فضای مجازی مطرح می‌شود، ماجرای مطالبه‌گری مردم برای گرفتن حقوق‌شان است: «دولت‌ها تا جایی جلو می‌آیند که مردم عقب‌نشینی کرده و منفعل باشند و در مقابل، مردم هم تا جایی که می‌توانند حق‌شان را بگیرند، باید به جلو بروند. این همان تئوری راه باریک آزادی است، یعنی توازنی که میان قدرت جامعه و قدرت حاکمیت باید ایجاد شود و مربوط به تمام کشورهاست.

زمانی‌که مردم مطالبه‌گر بوده‌اند، دولت‌ها ناچار شده‌اند امتیازاتی به آنها بدهند. اگر اعتراض مردم نبود، این اتفاق هم نمی‌افتاد چون اساساً دولت‌ها معمولاً علاقه‌ای ندارند به این راحتی به مردم آزادی بدهند. اگر مطالبه مردم نبود، این مسئله در وعده‌های انتخاباتی هم مطرح نمی‌شد. اینها نتیجه کنشگری و مطالبه‌گری‌ها بوده است.