این زندگی در کنار ایرانیان و حضور بی واسطه مهاجران به دلیل جنگ های پی در پی و ریسک های امنیتی و اقتصادی در کشور افغانستان تا آنجا پیش رفت که حالا در برخی از شهرهای ایران تعداد اتباع افغانستانی از شهروندان ایرانی بیشتر شده و این یعنی ریسک امنیتی، اقتصادی و اجتماعی در وسط کشور ایران. اما سوال اینجاست که این حجم از نیروی کار و انسانی برای ایران فرصت هستند یا تهدید؟ باید پاسخ این سوال را در سازوکار کشورهای دیگر مهاجرت پذیر مشاهده کرد. در بسیاری از کشورهای جهان فرآیندی برای تبدیل «مهاجر» به «شهروند» تعریف شده است. آنها از حضور اتباع، پناهندگان و افرادی که در خواست اقامت رسمی دارند، به عنوان یک فرصت برای بازسازی کشورشان نگاه می کنند و با مهلت زمان مشخص، برخورداری از حق وکیل تسخیری، پذیرایی از اتباع و مهاجران تا زمان تعیین تکلیف قانونی و توجه به این اصل که آن فرد و خانواده اش تا چه اندازه برای کشور میزبان در زمان حال و آینده مفید است، آنها را تحت نظر دارند و رفت و آمدهای ساده شان را کنترل می کنند. اگر طبق قوانین و سازوکارها، آن فرد یا خانواده برای کشور مفید باشد به او اقامت می دهند، اما اگر دولت و سازمان مربوطه تشخیص دهد که آن فرد برای آینده مفید نیست و کارایی لازم را ندارد، او را دیپورت یا به کشور دیگر منتقل می کند. اما در ایران اینگونه سازکار تعریف نشده و حتی آمار دقیقی از حضور اتباع در کشورمان وجود ندارند. متاسفانه به واسطه سیاست های اشتباه دولت های گذشته و البته سهل انگاری دولت سیزدهم و مجلس یازدهم، در بازگشایی مرزهای شرقی کشور و حضور اتباع به عنوان فرصت در حرم جمعیتی و پر کردن خلع نیروی کار و مولد ایرانی، حالا قشر عظیمی از اتباع ناشناخته به مانند ظرفیتی از آسیب های اجتماعی در ایران حضور دارند و کسی متولی آنها نیست یا قانونی برای سیاست ادغام اجتماعی وجود ندارد.
چند میلیون افغانستانی در ایران هستند
با روی کار آمدن دولت طالبان، مهاجرت افغانستانی ها به ایران شدت گرفت، مثلاً نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور همین چند روز قبل گفت که: «موج ورود اتباع افغانی به ایران همچنان ادامه داشته و در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴ بیش از یک میلیون نفر از این اتباع در کشور ما ساکن شده‌اند.» شاید رسمی‌ترین آمار مهاجران در ایران به سال ۱۳۹۵ و سرشماری آن سال برگردد، در آخرین سرشماری رسمی انجام شده در سال ۱۳۹۵ حضور بیش از ۱.۵ میلیون افغانستانی در ایران ثبت شده است، آماری که طی سال‌های بعد مجدد بیشتر شد، همین دو سال قبل بود که نماینده یونیسف در ایران به خبرآنلاین گفت: «دو الی سه میلیون نفر پناهنده افغانستانی در ایران وجود داشت، اما سال گذشته که آن بحران در افغانستان پیش آمد (قدرت گرتن طالبان) بین ۵۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون نفر پناهنده جدید وارد ایران شده است.» اما صحبت‌های نماینده یونیسف در تهران نشان می‌دهد تا دو سال گذشته چیزی حدود ۴.۵ تا ۵ میلیون افغانستانی در ایران حضور داشتند، سال گذشته احمد وحیدی، وزیر سابق کشور، در گفت‌وگویی به ایسنا گفت که: «برآوردها درباره تعداد مهاجرین افغانستانی در ایران بیش از ۵ میلیون نفر است.» ابوالضل ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورای مجلس اواخر ماه قبل گفت که: «پیش‌بینی می‌شود تعداد اتباع خارجی مجاز و غیرمجاز در ایران بین ۶ تا ۷ میلیون نفر باشد.» این در حالی است که اسکندر مومنی، وزیر کشور دولت گفته است: «اینان برادران ما هستند و مشترکات زیادی با هم داریم، اما کشور ما بیش از این امکان پذیرش اتباع را ندارد و منابع و یارانه‌های کشور صرف می‌شود و اولویت اول ما با برنامه مناسب، احراج و طرد اتباغ غیرمجاز است و فراجا و مابقی دستگاه‌ها نیز همین‌گونه عمل می‌کنند.»
پولی که از ایران خارج می شود
سال ۱۴۰۰ بود که گزارش بانک مرکزی افغانستان منتشر شد که براساس آن نشان می داد «اتباع افغانستانی با کار در کشــورهــای دیگر و فرستادن پول به افغانستان، کشورشان را می‌سازند» اتباع افغانستانی معمولا در ایران به صورت گروهی و مجرد زندگی می‌کنند و وقتی از آنها می‌پرسیم که چرا در این سن مجرد هستید، می گویند که زن و چندین فرزند در کشورشان دارند و برای کار به ایران آمده‌اند. آنهایی نیز که مجرد و جوان‌تر هستند یا در ایران ازدواج کرده یا ایران را پلی برای رسیدن به کشورهای اروپایی انتخاب کرده‌اند. شاید بیش از نیمی از جمعیت مهاجر افغانستانی‌ها در ایران، مردانی هستند که با کار کردن برای زن و بچه‌شان پول حواله می‌کنند. همچنین چون بسیاری از آنها غیرمجازند و توسط قاچاقچیان انسان به ایران وارد شده‌اند، مدارک هویتی و کارت عابر بانک ندارند، از طریق آشنایانی که رد مرز می‌شوند و با خودروهای مسافری به آن‌طرف مرزها پول برای خانواده‌شان می‌فرستند. با آغاز جنگ داخلی در افغانستان، ایران و پاکستان مقصد‌های اصلی پناهجویان افغان بوده‌اند اما در سال‌های اخیر شمار پناهجویان در کشورهای اروپایی بیشتر شده است در آن سال (۱۴۰۰) بانک مرکزی افغانستان اعلام کرده: «افغان‌هایی در خارج از این کشور کار و زندگی می‌کنند سالانه حـدود ۷۰۰ میلیون دلار به خانواده‌های شان به افغانستان می‌فرستند.» به گفته این بانک، این پول نقش موثری در بهبود اقتصادی افغانستان دارد. طبق آمار این بانک، افغان‌های مقیم در خارج در سال ۲۰۲۰ میلادی ۷۲۲ میلیــون دلار، در سال ۲۰۱۹ میــلادی ۷۵۰ و در سال ۲۰۱۸ نیز ۶۵۰ میلیون دلار به افغانستان فرستاده‌اند. این درحالی است که ایران به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی اتباع افغانستانی، به دلیل پذیرش اتباع غیرمجاز و عدم کنترل در مرزها، مشکلات بسیار زیادی را متحمل شده است. به باور کارشناسان، یکی از این پیامدها تاثیرات اقتصادی مهاجران افغان‌ها افزایش بیکاری در ایران است. حضور مهاجران افغانی به علت بهره وری بالاتر و هزینه کمتر نسبت به نیروی بومی موجب کاهش فرصت های شغلی و افزایش نرخ بیکاری در بسیاری از شهر‌های کشور شده است. همچنین خرید زمین و مسکن به وسیله مهاجران افغانی موجب کمبود مسکن و افزایش نرخ اجاره در سطح شهرها می‌شود. از دیگر پیامدهای حضور مهاجران افغانی تاثیرات اجتماعی آنها است. این پیامدها شامل افزایش جمعیت بدون سود، افزایش فقر و شکاف طبقاتی، افزایش نرخ بی سوادی و همچنین بحران هویت جمعی به علت ازدواج مهاجران با بانوان ایرانی که دارای تبعات و پیامدهای منفی و خطرناکی است. همچنین بنا به آمار نیز بیش ۸۰ درصد کودکان کار و خیابان در تهران اتباع خارجی هستند و این آمار در شهرهای مرزی و جنوب شرق کشور به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد. در این شرایط دولت چهاردهم به ساماندهی اتباع و خروج اتباع غیر مجاز خود را پایبند کرده است، یکی از اقدامات وزارت کشور، ساخت دیوار حائل در مرز ایران و افغانستان به طول ۹۳۰ کیلومتر برای جلوگیری از ورود اتباع به ایران است. از دیگر اقدامات دولت، اخراج اتباع غیرمجاز از ایران است. چند روز پیش علی زینی وند، معاون وزیر کشور گفت: «به صورت جدی پیگیر ساماندهی اتباع خارجی هستیم. آمارها در خصوص اتباع خارجی متفاوت است، اما سیاست دولت در این زمینه پیگیری می‌شود.» در این راستا همین دیروز بود که فرمانده انتظامی استان کرمان گفت: «بیش از ۳۸ هزار نفر تبعه خارجی غیرمجاز در استان کرمان دستگیر و به مرز برگشت داده شده است.» این اتفاق در شرایطی رخ داده که به گفته سردار رادان، فرمانده کل نیروی انتظامی کشور: «تا پایان سال جاری، ۲ میلیون از اتباع بیگانه غیرمجاز که از مسیر‌های غیرقانونی وارد کشور شده و غیر قانونی هم اسکان و بعضاً غیرقانونی اشتغال پیدا کرده‌اند، حتماً مورد رسیدگی، جمع‌آوری و طرد قرار می‌گیرند.»