علیرغم وجود خوشبینیهایی درخصوص افزایش سطح همکاریهای بازرگانی و نظامی میان تهران و مسکو، ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه هنوز سیاست واقعی خود را در قبال ایران تنظیم نکرده است.
رخدادهای اخیر اوکراین و جدایی این کشور از حوزه نفوذی روسیه و تهدیدهای مکرر آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا برای برقراری تحریمهای فلجکننده علیه مسکو شرایط دشواری برای رهبران کاخ کرملین به وجود آورده است.
هر چند ظرفیت مسکو برای مقابله با غرب درخصوص اوکراین و جزیره کریمه در سطح قابل قبولی نیست؛ اما انتظار میرفت مسکو از سلاح انرژی علیه اتحادیه اروپا استفاده کند.
از آنجایی که غرب بیش از 30 درصد از گاز مورد نیاز خود را از روسیه دریافت میکند؛ لذا مسکو میتواند با قطع صادرات گاز خود، اقتصاد اروپا را فلج کند. ظاهرا مسائل اقتصادی و سیاست مماشات کرملین در برابر غرب مانع از این شد تا روسیه از سلاح گاز علیه اتحادیه اروپا استفاده کند.
در عین حال روسیه همواره در طول دو دهه گذشته تلاش داشته تا سطح همکاری خود با ایران را در حوزههای انرژی، بازرگانی و نظامی ارتقاء دهد و به همین دلیل امضای قرارداد خرید سامانه موشکی اس- 300 از سوی ایران میتوانست اوج همکاری دو کشور تلقی شود.
این قرارداد که در سال 2007 امضا شد و مبلغ آن 800 میلیون دلار اعلام شده، مسکو را ملزم میکرد تا سامانه فوق مدرن اس- 300 را در یک فرایند زمانی مشخص تحویل ایران دهد. متأسفانه دیمتری مدودف رئیس جمهوری وقت روسیه در سال 2010 برخلاف قوانین بینالملل قرارداد را لغو کرد و این امر نشان داد که روسیه همواره تحت تأثیر تهدیدات خارجی قرار دارد.
رژیم صهیونیستی و آمریکا از رهبران کرملین خواستند تا از تحویل سامانه اس- 300 به ایران خودداری کند که لغو یکجانبه این قرارداد از سوی مدودف، جایگاه مسکو را نزد دوستان روسیه به شدت متزلزل ساخت. ایران در همان زمان از رهگذر سازمانهای بینالمللی، غرامتی معادل 4 میلیارد دلار از مسکو درخواست کرد که این امر بنا به اعتبارات سیاسی و به دلیل تمایل تهران برای حفظ روابط خود با مسکو عملیاتی نشد.
این در حالی است که آمریکا در طول یک دهه گذشته بیش از 60 میلیارد دلار قرارداد فروش تسلیحات نظامی با امارات متحده و عربستان امضا کرد که این امر به افزایش رقابتهای تسلیحاتی در منطقه کمک خواهد کرد. از سوی دیگر پس از توافق ایران و کشورهای 5+1 و وعده غرب برای رفع تحریمهای اقتصادی علیه ایران شرایط برای همکاری اقتصادی چندجانبه میان ایران واتحادیه اروپا و روسیه و چین فراهم شد.
بر اساس گزارش رسانههای غربی، روسیه پس از توافق ژنو میان ایران و کشورهای 5+1 قراردادی برای تبادل نفت مقابل کالا با ایران امضا کرد که این مسئله نیز با اعتراض آمریکا و غرب مواجه شد.
پوتین برای اجرایی کردن این قرارداد از خود تردید نشان میدهد زیرا آمریکا مدعی شده که این قرارداد ناقض قطعنامههای تحریمی اعمال شده علیه ایران است. اکنون کاخ کرملین در برابر یک آزمون تاریخی قرار دارد هرچند روسیه در موضوع اوکراین و جزیره کریمه در میان چکش و سندان قرار دارد.
اگر روسیه در مقابل تهدیدات آمریکا، ناتو و غرب از خود تزلزل نشان دهد جایگاه نظامی و سیاسی این کشور در سطح منطقه و جهان مخدوش خواهد شد و روسیه باید از ابزارهای فشار خود علیه غرب نهایت استفاده را بکند. لذا هویت سیاسی و آینده روسیه بستگی مستقیمی با تحولات اوکراین و شبه جزیره کریمه و نیز تعامل با جمهوری اسلامی ایران دارد و تصمیمات سرنوشتساز پوتین در برابر این تهدیدات میتواند به بازسازی حیثیت مسکو کمک کند.
* کارشناس مسائل بینالملل