بنظر می‌رسد بسیاری از جوانان ایرانی بیشتر تحت تاثیر تغییرات اجتماعی هستند تا سیاست‌های دولتی، و نگرش‌های آن‌ها می‌تواند تلاش‌های رسمی برای ترویج ازدواج و فرزندآوری را بی‌اثر کند.
 نشریه فایننشیال تایمز در گزارشی* به پدیده کاهش ازدواج در میان ایرانیان پرداخته است و تلاش کرده است آن را از دیدگاه دانشگاهیان و عالمان دینی واکاوی کند.
 
به گزارش عصر ایران؛ براساس این گزارش، بنظر می‌رسد ازدواج در ایران نهادی رو به افول است و متوسط سن ازدواج رو به افزایش گذاشته است. روندهای مشابهی در سایر کشورها نیز مشاهده می‌شود، ولی این مساله نگرانی مقامات کشور را درباره افت اعمال مذهبی، ازبین رفتن سنت‌ها و در نهایت کاهش جمعیت برانگیخته است.
 

دولت برای ترویج ازدواج و فرزندآوری به زوج‌های جدید وام‌های کم‌بهره می‌دهد و مبالغ پیشنهادی را در سال‌های اخیر افزایش داده است. براساس گزارش سازمان ثبت احوال ایران، در دهه گذشته تعداد ازدواج‌های ایران بطور سالانه از 800 هزار به 480 هزار ازدواج رسیده است.
 
به گفته فایننشیال تایمز، بیشتر این کاهش نشان دهنده تغییر در «جمعیت‌شناسی» کشور است. به گفته شهلا کاظمی‌پور، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران، تعداد زنان مجرد زیر 50 سال از هشت میلیون به حدود پنج میلیون نفر رسیده است؛ نسبت ثابتی از زنان مجرد، حدود 10 درصد، هرسال ازدواج می‌کنند.
 
ولی در عین حال، میانگین سن ازدواج در تهران برای زنان از 25 به 27 و برای مردان از 29 به 30 رسیده است. بسیاری از جوانان ایرانی دیگر مانند گذشته به دلایل مذهبی یا فرهنگی احساس اجبار به  ازدواج نمی‌کنند.
 
به گفته خانم کاظم پور، اکنون ازدواج پنج درصد از زنان بالای 40 سال ایرانی بعید بنظر می‌رسد، درحالی که این نسبت در دهه 1360 حدود 2 درصد بود. پس از انقلاب سال 57 در ایران زنان بیشتری وارد دانشگاه شدند و مدارک تحصیلی‌شان گزینه‌های ازدواج آنها را محدودتر کرده است؛ چراکه آنها دیگر با مردانی که مدرک تحصیلی یا شغل پایین‌تری از آنها دارند ازدواج نمی کنند.
 
 
تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران به فایننشیال تایمز گفته است، تشکیل خانواده دیگر به اندازه گذشته ارزشمند و محبوب نیست، و حتی اولویت دوم یا سوم بسیاری از مردم نیز محسوب نمی‌شود. به گفته او، حسی از فردگرایی رادیکال و خودمحور در میان مردان و زنان ایرانی وجود دارد، بطوری که خودشکوفایی را در اولویت قرار می‌دهند.
 
در شرایطی که اقتصاد ایران در میانه تورم بالا، ضعیف شدن ارزش پول و تحریم‌های جهانی در وضعیت بدی قرار دارد، هزینه‌های شروع یک خانواده نیز می‌تواند یک عامل بازدارنده باشد.
 
دولت ایران که در دهه 1370 برای کنترل رشد بی‌رویه جمعیت، برنامه‌های پیشگیری از بارداری معرفی کرده بود اکنون نگران چالش‌های جامعه‌ای روبه پیرشدن است و کاهش جمعیت کشور را پیش‌بینی می‌کند.
 
براساس این گزارش، درحالی که محبوبیت ازدواج رسمی کاهش یافته است، برخی از زوج‌ها زندگی مشترک یا آنچه ایرانی‌ها «ازدواج سفید» می‌خوانند را انتخاب می‌کنند. برخلاف ازدواج دائمی که که از سوی مذهب تایید شده است و  توسط برخی زوج‌های ایرانی نیز انجام می‌شود، ازدواج سفید شامل زوج‌هایی است تنها با یکدیگر زندگی می‌کنند، باوجود اینکه از سوی شرع و قانون ممنوع شده است.
 
به گفته آزاد ارمکی، یافته‌های او نشان می‌دهد که نرخ ازدواج سفید در شهرهایی چون تهران، اراک، اصفهان و مشهد بین هفت تا 14 درصد ازدواج‌هاست.
 

 
مقامات مذهبی ایران اغلب «غرب زدگی» را عامل این تغییرات در سبک زندگی مردم می دانند که با اسلام ناسازگار هستند.
 
غلام نبی توکلی، روحانی محافظه کار اخیرا هشدار داده است که آزادی‌های جنسی به سبک غربی نهاد خانواده در کشور را تضعیف می‌کند. به گفته او، گسترش ازدواج سفید در برخی کشورهای مسلمان توطئه غرب است و جایی در اسلام ندارد.
 
فرزانه کاسب احدی، معلم معارف اسلامی نیز تربیت نادرست دینی و جهان بینی غالب غربی را عامل تغییر نگرش به ازدواج دانسته است.
 
او در گفت‌وگو با فایننشیال تایمز گفته است زمانی که کشورهای غربی هنجارهای فرهنگی خود را از طریق رسانه‌های اجتماعی و ماهواره‌ تبلیغ می‌کنند، برای جوانان با اعتقادات مذهبی سطحی جذابیت دارد؛ در جامعه‌ای که در آن خواسته‌های (جنسی) از سنین پایین به راحتی برآورده می‌شوند، افراد علاقه خود را به ازدواج از دست می‌دهند.
 
نرخ باروری ایران از 2.09 فرزند به ازای هر زن در سال 1396 به ۱.۷ فرزند در سال 1403 کاهش یافته است، که نشان می‌دهد جمعیت ایران تا دو دهه آینده به اوج خود می‌رسد و سپس کاهش خواهد یافت.
 
اما از منظر فایننشیال تایمز، بنظر می‌رسد بسیاری از جوانان ایرانی بیشتر تحت تاثیر تغییرات اجتماعی هستند تا سیاست‌های دولتی، و نگرش‌های آن‌ها می‌تواند تلاش‌های رسمی برای ترویج ازدواج و فرزندآوری را بی‌اثر کند.