در روزهای گذشته در چند نوبت شاهد موضع گیری های مختلف رئیس جمهور کشورمان با محوریت ضرورت انجام جراحی در اقتصاد ایران بوده ایم. به عنوان مثال، وی در یکی از سخنرانی های اخیر خود از بی‌معنی بودن خرید بنزین با قیمتی گزاف و فروش آن با یارانه های سنگین در کشور خبر داده و آن را حرکتی غیرمنطقی ارزیابی کرده است.
موضوعی که به زعم بسیاری از صاحب نظران معطوف به اراده جدی دولت چهادهم جهت اصلاح قیمت سوخت است. در این راستا، به تازگی مسعود پزشکیان در جریان سفر خود به مشهد مقدس نیز بر این مساله تاکید کرده که بایستی انجام جراحی در برخی حوزه های اقتصادی مد نظر باشد. موضوعی که البته در قالب آن حراست و حفاظت از مردم و جلب رضایتشان، از اهمیت زیادی برخوردار است.

با این همه، اینطور به نظر می رسد که حداقل به یک دلیل مهم و محوری، رئیس جمهور کشورمان تاکید بر مساله جراحی اقتصادی را مهم یافته است. باید توجه داشته باشیم که کشورمان از نظر اقتصادی وضعیتی حساس دارد و در این زمینه کلیه نهادها و مسوولان ارشد متحد شده اند تا بتوانند اوضاع اقتصادی ار بهتر کرده و حدی از بهبود را در زندگی و معیشت مردم برقرار سازند.

این در حالی است که تا اصلاحات ساختاری در اقتصاد کشورمان اجرایی و عملیاتی نشود، اینکه صحبت از ایجاد بهبود عمیق و ریشه ای به نفع مردم کنیم، چندان منطقی نیست. در واقع، عدم اصلاح ساختارهای معیوب سبب خواهد شد تا بخش قابل ملاحظه ای از منابع مالی کشورمان در حوزه هایی هزینه شود که بروندادهای عینی و جدی را به نفع مردم ایجاد نمی کنند و در عوض، دولت برای انجام اقدامات زیرساختی و اصلی خود، منابع مالی کم می آورد. از این رو، اجرای اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران نه یک انتخاب بلکه یک الزام راهبردی است.

جراحی ناموفق دولت قبل
وقتی نام جراحی اقتصادی می اید همه یاد تجربه ناموفق دولت قبل می افتند. مهار تورم یکی از وعده‌های اعلامی دولت قبل بود. با این حال نرخ تورم در ایران طبق آخرین آمارها حتی در اسفند ماه سال گذشته نیز در محدوده بالاتر از چهل درصد باقی مانده است. ماندگاری تورم در این محدوده سبب شده است قدرت خرید و رفاه خانوار ایرانی دستخوش کاهشی بسیار جدی شود .

دولت سیزدهم با این فرمان که ارز تخصیصی برای واردات کالاهای اساسی به هدف اصابت نمی‌کند و تداوم این روند سبب افزایش فاصله طبقاتی و رشد قیمت می‌شود، در صدد برآمد تا نسبت به اجرای طرحی موسوم به طرح جراحی اقتصادی اقدام کند. پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومان، دولت نسبت به تخصیص یارانه ریالی سیصد و چهارصد هزار تومانی به شهروندان واجد شرایط اقدام نمود. در همان زمان احمد وحیدی وزیر کشور درباره‌ی آن گفته بود که در طرح اصلاح یارانه، قیمت مرغ، تخم مرغ، لبنیات و روغن می‌تواند تغییر پیدا کند و هیچ کالای دیگری حق افزایش قیمت ندارد. از سویی هیچ فردی اجازه ندارد با توجیه اینکه این ۴ قلم کالا گران شد، قیمت حمل‌ونقل و سایر کالاها را بالا ببرد، چون جبران هزینه در این طرح دیده شد همچنین به مصرف‌کنندگان این چهار قلم کالا به دلیل گران شدن آن‌ها یارانه پرداخت خواهد شد.
در عمل اما اجرای این طرح سبب شکسته شدن رکورد افزایش قیمت مواد غذایی در ایران شد به طوری که در این حوزه حتی رکوردهای بالاتر از هفتاد درصد نیز به ثبت رسید .

پیش نیازهای جراحی اقتصادی
هرچند خود رئیس جمهور پس از تاکید روی جراحی اقتصادی، پیش نیاز اساسی آن را رضایت مردم دانست، اما باید دید مفهوم جراحی اقتصادی چیست و پیش نیازهای آن کدام هستند. جراحی اقتصادی اصطلاحی است که در سال‌های اخیر به ویژه در حوزه اقتصاد ایران بسیار شنیده می‌شود. اما منظور دقیق از این اصطلاح چیست و چه پیش‌نیازهایی برای اجرای آن وجود دارد؟

به طور کلی، جراحی اقتصادی به مجموعه‌ای از اقدامات سریع و عمیق در حوزه اقتصاد گفته می‌شود که هدف آن اصلاح ساختاری اقتصاد و رفع مشکلات اساسی آن است. این اقدامات معمولاً شامل تغییرات اساسی در سیاست‌های پولی، مالی، تجاری و ساختاری اقتصاد است.

اما چرا باید یک اقتصاد به جراحی اقتصادی نیاز داشته باشد. هنگامی که یک اقتصاد با مشکلات جدی و مزمنی مانند تورم بالا، رشد اقتصادی پایین، بیکاری گسترده و نابرابری شدید مواجه می‌شود، دولت‌ها ممکن است به دنبال راه حل‌های سریع و رادیکال باشند. همچنین اگر سیاست‌های اقتصادی گذشته نتوانسته باشند مشکلات اقتصاد را حل کنند، ممکن است دولت‌ها به دنبال رویکردهای جدید و متفاوت باشند.

اما به گفته کارشناسان اقتصادی این جراحی نیاز به پیش نیازهایی دارد. قبل از هرگونه جراحی، باید بیماری اقتصاد به دقت تشخیص داده شود. یعنی باید ریشه‌های اصلی مشکلات اقتصادی شناسایی شده و اولویت‌بندی شوند. جراحی اقتصادی معمولاً با مقاومت‌های اجتماعی و سیاسی روبرو می‌شود. بنابراین، ایجاد توافق ملی و حمایت همه گروه‌های اجتماعی برای موفقیت این جراحی ضروری است.

همچنین، اجرای موفقیت‌آمیز جراحی اقتصادی نیازمند یک تیم اقتصادی قوی و کارآمد است که از دانش و تجربه کافی برخوردار باشد. جراحی اقتصادی معمولاً با برخی هزینه‌های کوتاه‌مدت مانند افزایش بیکاری موقت یا کاهش درآمد برخی گروه‌ها همراه است. بنابراین، جامعه باید برای تحمل این هزینه‌ها آماده باشد. از سوی دیگر، دولت باید در طول فرآیند جراحی اقتصادی به طور شفاف و پاسخگو عمل کند و مردم را از دلایل و اهداف این اقدامات آگاه سازد. اجرای برخی از اصلاحات ساختاری نیازمند وجود زیرساخت‌های لازم مانند سیستم بانکی قوی، بازار سرمایه کارآمد و نظام قضایی مستقل است.

در نهایت باید گفت جراحی اقتصادی یک ابزار قدرتمند برای اصلاح ساختاری اقتصاد است، اما اجرای موفقیت‌آمیز آن نیازمند رعایت پیش‌نیازهای مختلف و مدیریت چالش‌های موجود است. همچنین، باید توجه داشت که جراحی اقتصادی یک راه حل سریع و آسان برای حل همه مشکلات اقتصادی نیست و ممکن است نتایج آن در بلندمدت قابل مشاهده باشد.