اظهارات روز گذشته مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، در رابطه با قیمت بنزین، حاشیه‌ساز شده است. چنانکه سخنان اخیر او واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشته است. اما آیا این صحبت‌ها به معنای تغییر قیمت بنزین است؟

یکی از حساس‌ترین موضوعات حال حاضر اقتصاد ایران، موضوع حامل‌های انرژی، به خصوص بنزین است. هر خبری در رابطه با بنزین، توجه افراد زیادی را برمی‌انگیزد. چراکه قیمت بنزین مستقیما در زندگی تک تک شهروندان اثرگذار بوده و قیمت دیگر کالاها نیز وابسته به آن است.

در همین زمینه و در پی اولین اظهارات بنزینی مسعود پزشکیان در قامت رئیس جمهوری، انتقادات بسیاری از جانب مردم مطرح شد. بخشی از صحبت‌های پزشکیان که حاشیه‌های فراوانی را به دنبال داشت، این بود که «هیچ منطقی وجود ندارد که بنزین با دلار آزاد خریداری شود و با یارانه به مردم فروخته شود.». 

این اظهارات در حالی مطرح شد که او در مناظرات و مصاحبه‌های انتخاباتی بارها به این موضوع تأکید کرد که قرار نیست تغییری در قیمت حامل‌های انرژی ایجاد شود؛ اما خیلی زودتر از آنچه انتظار می‌رفت گویا وعده‌ها و اظهارات انتخاباتی خود را فراموش کرده است. 
واکنش‌ها نسبت قیمت بنزین پزشکیان

پس از ایجاد شبهه درباره قیمت بنزین پزشکیان، انتقادات فراوانی نسبت به این موضوع از سوی گروه‌های مختلف مردم ایجاد شد. ازجمله مهم‌ترین این انتقادات به بحث چرایی واردات بنزین در کشوری نفتی بازمی‌گردد. 

انتقاد دیگری که به این گفته‌ها مطرح شد، ناظر بر دستمزدهای ریالی و هزینه‌های دلاری شهروندان است. در این زمینه بسیاری از شهروندان و کارشناسان بر این باور هستند که چه منطقی وجود دارد که هزینه‌های افراد روز به روز افزایش پیدا کند، اما دستمزدشان مطابق با هزینه‌ها و درصد افزایش تورم نباشد؟

قیمت بسیاری از کالاهای اساسی در ایران، بیش از قیمت همان کالاها در کشورهای همسایه است و این موضوع معیشت افراد را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. قیمت بنزین در بسیاری از کشورها، دستوری تعیین نمی‌شود اما در کنار آن، تناسب نسبتا خوبی بین هزینه‌ها و درآمد افراد وجود دارد. انتقاد شهروندان عمدتا از این جهت است که چرا در رابطه با آزادسازی‌ها و مشکلات اقتصاد ایران، تنها به بخش هزینه‌های مردم توجه می‌شود و حقوق و دستمزد همواره عقب‌تر از هزینه‌هاست؟
تغییر قیمت بنزین اقدامی اجتناب‌ناپذیر

البته باید توجه داشت که بسیاری از کارشناسان واقعی‌سازی قیمت‌ها و خروج از اقتصاد یارانه‌ای را الزام و اقدامی اجتناب‌ناپذیر در شرایط کنونی کشور می‌دانند و واقعی‌سازی قیمت بنزین که از سوی پزشکیان مطرح شد از لحاظ ساختارهای توسعه اقتصادی حتی اقدامی مطلوب به حساب می‌آید. چه بسا هیچ کشور توسعه‌یافته‌ای را نمی‌توان پیدا کرد که با ریخت و پاش‌های اقتصادی مسیر توسعه را پیموده باشد. 

از این رو به نظر می‌رسد به‌رغم عدم پیش‌بینی تغییر قیمت بنزین در برنامه هفتم توسعه، دیر یا زود دولت چهاردهم تغییراتی را در قیمت بنزین ایجاد کند. 

اما به این نکته هم باید توجه داشت که تمامی کشورهای توسعه‌یافته‌ای که به آن اشاره می‌شود با اصلاح تمامی ساختارها و تحول گام به گام به واقعی‌سازی قیمت‌ها رسیده‌اند.

بنابراین اصلاح قیمت بنزین و واقعی‌سازی آن در ایران هم به یک ساختار نظام‌مند نیاز دارد که به گواه اظهارات کارشناسان مختلف، قبل از هر اتفاق دیگری باید شاخص تورم در مسیر تک‌رقمی‌شدن قرار بگیرد.

گذشته از کنترل تورم، در ایجاد تحول ساختاری، دیگر حتی کارشناسان نزدیک به حاکمیت هم پیشنهادی جز رفع تحریم‌ها و ورود به به بازارهای جهانی ندارند. 

همچنین بدون هدایت نقدینگی به سمت تولید یا رفع ابربحران‌هایی نظیر ناترازی انرژی که امروزه صنایع ایران را از پای درآورده، نمی‌توان آینده روشنی را برای اقتصاد ایران و ساختاری که به آن اشاره می‌شود، متصور شد. 

در این زمینه می‌توان به تجربه خود ایران در دهه 90 هم اشاره کرد که بارها قیمت حامل‌های انرژی در ظاهر اصلاح شد و حتی برنامه هدفمندسازی یارانه‌ها با صرف هزینه هزاران میلیارد تومانی به اجرا گذاشته شد، اما در لوپ باطل تورم افسارگسیخته هیچ‌گاه به اهداف خود دست نیافت. 

آخرین تغییر قیمت بنزین در ایران هم به سال 1398 بازمی‌گردد که این تصمیم یک‌شبه به‌روشنی نشان داد که بنزین در ایران دیگر یک کالای اقتصادی نیست و به ابعاد مختلف زندگی مردم و امنیت کشور نفوذ کرده است. 

در همین زمینه پدرام سلطانی، نایب رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران، در مصاحبه‌ای که هفته گذشته با تجارت‌نیوز داشت، با یادآوری تجربه سال 98، گفت: در دولت اول حسن روحانی قیمت جهانی نفت پایین بود و فاصله نرخ بنزین در ایران با بازارهای منطقه چندان زیاد نبود. اما دولت وقت فنر قیمت سوخت را آن‌قدر فشرد که به دنبال خود آبان 1398 و حوادثی که مشاهده کردیم را در پی داشت. 

از سوی دیگر، مشخص است مردمی که هر روز باید زندگی و معیشت خود را با قیمت دلار هماهنگ کنند و سقوط ارزش سرمایه خود را با دیدگانشان مشاهده می‌کنند، در برابر این سخنان واکنش نشان دهند. مردمی که برای خرید خودرو باید هزینه‌ای چند برابری نسبت به ساکنان دوبی و کویت بپردازند، اما حالا نسبت به پایین بودن نرخ بنزین باید پاسخ‌گوی رئیس جمهوری باشند که بخشی از آرای خود را با شعار تثبیت قیمت‌ها پای صندوق آورد.  

چنانکه موضوع منع واردات خودروهای خارجی و فرسودگی خودروهای در حال تردد در سطح شهر، نیز انتقادات بسیاری را برانگیخت.

وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان، در رابطه با انتقاد رئیس جمهوری نسبت به قیمت و روند توزیع بنزین، به جماران گفت که از جمله مسائل پیچیده اقتصاد ایران، بحث قیمت انرژی بالاخص بنزین است که عوامل متعددی در حل این مسئله باید در نظر گرفته شود و صرفاً نگاه تک بُعدی افزایش قیمت بنزین چاره‌ساز نیست.

او توضیح داد که در مسئله بنزین باید متغیرهای کلیدی نظیر «قیمت بنزین در سایر نقاط جهان و تفاوت آن با قیمت داخل»، «کیفیت خودروهای داخلی و میزان مصرف سوخت خودروها»، «دستمزد پرداختی به مردم»، «قیمت سایر اقلام انرژی و جایگزین بنزین نظیر گاز»، «میزان بالای اشتغال اثرپذیر از قیمت بنزین طی سالهای اخیر نظیر افراد شاغل در اسنپ»، «سهم خانوارهایی برخوردار از خودرو و میزان مصرف بنزین آنها»، «تورم بالای 40 درصدی 7 سال اخیر و تضعیف شدید قدرت خرید ایرانیان» و «توزیع عادلانه یارانه انرژی در کشور» مدنظر قرار بگیرد.
چرا ایران بنزین وارد می‌کند؟

نکته مورد توجه دیگری که انتقادات بسیاری را برانگیخت بحث واردات بنزین است. پزشکیان در صحبت‌های خود از خرید بنزین به قیمت آزاد و فروش با یارانه سخن به میان آورد. این موضوع توجه مردم را از آن جهت برانگیخت که چرا در کشوری نفتی که خود توان تولید بنزین دارد، باید روی به واردات بیاورد؟

طی چند سال گذشته، بحث‌های متعددی در رابطه با کمبود بنزین وجود داشت. این موضوع مسئولان را به راهکارهای متعددی از جمله واردات بنزین یا تولید بنزین از متانول یا دیگر فرآورده‌ها سوق داده است.

این اقدامات همواره مورد انتقادات کارشناسان بوده است که چرا در کشوری نفتی که امکان پالایش و تولید بنزین وجود دارد، چنین اقداماتی صورت می‌گیرد؟ چنین مسئله‌ای تاکنون محل مناقشه بوده و پاسخی قابل‌توجه از جانب مسئولان به آن داده نشده است. شاید بتوان گفت توجه به رویکرد پالایشگاه‌ها در این زمینه و وضعیت تولید نفت در ایران، می‌تواند تا حدی در رابطه با این موضوع کمک‌کننده باشد.

البته باید توجه داشت که پزشکیان در صحبت‌های خود راهکاری ارائه نکرد و این انتقادات عمدتا به دلیل حساسیت‌برانگیز بودن موضوع مطرح شده است.

انتظار می‌رود که رئیس دولت چهاردهم، در رابطه با موضوعات حساس، برخوردی چندوجهی داشته باشد و حساسیت‌های جامعه را محترم بشمارد. چراکه دیگر شهروندان هم از وضعیت بحرانی حامل‌های انرژی تا حدودی مطلع هستند و اصطلاحاً گوش‌شان از این انتقادات پر شده است. اما نوع نگاه و راهکار ارائه‌شده در این زمینه، آن موضوع حساسی است که همواره مورد مناقشه بوده است.

در این زمینه باید گفت، ممکن است موضوع اصلاح قیمت گام به گام حامل‌های انرژی، آن هم مطابق با تورم و در کنار حل دیگر مشکلاتی چون کیفیت پایین بنزین تولیدی و مشکلات حوزه خودروسازی، در دستور کار پزشکیان باشد.

در همین زمینه باید منتظر بود و دید راهکار ارائه‌شده دولت چهاردهم چه خواهد بود. اما نکته مورد توجه در این زمینه، داشتن نگاه چندبعدی به بحران و توجه به الزامات زیرساختی، در کنار گوش دادن به انتقادات مردم است. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان به راهکار ارائه‌شده توسط دولت چهاردهم خوش‌بین بود.